دنیای معدن - تحریم چه اثری روی حوزه فولاد خواهد گذاشت؟ آیا تولید، صادرات، جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی، حمل و... بعد از تحریم‌ها به ایجاد رکود در این صنعت منجر می‌شود؟ راهکارهای خروج از چالش‌های آتی چیست؟ کارشناسان این حوزه در پاسخ به این سوالات معتقدند این مساله از سه کانال قابل بررسی است؛ نخست اثرگذاری تحریمها بر طرحهای فولادی است که در حال حاضر در حال طی کردن مراحل انتهایی هستند، مانند ۷ طرح فولادی که در دولت یازدهم بخش زیادی از سرمایهگذاریهای تکمیلی برای پایان آنها انجام شده است. دوم پروژههای جدید و سرمایهگذاریهای جدید در حوزه فولاد برای ارتقای ظرفیت تولید و صادرات است و در نهایت اثرگذاری تحریمها بر توسعه صنایع فولادی که از سالهای خیلی دور نیز وجود داشتهاند؛ مانند طرحهای توسعهای فولاد مبارکه، ذوبآهن، فولاد خراسان (نیشابور) و... در اینباره منابع سرمایهای نیز در کشور مشخص است و به سه بخش قابل تقسیم است؛ منابع دولتی، منابع خرد (که در بازار سهام تجمیع میشود) و همچنین جذب سرمایه خارجی. بررسیها در زمینه طرحهای فولادی حکایت از آن دارد که اکثریت قریب به اتفاق ۷ طرح فولادی در مراحل پایانی خود به سر میبرند، بهطوریکه برخی آنها افتتاح نیز شدهاند، در این باره کارشناسان در حوزه فولاد بر این باورند مراحل نهایی این طرحها، نیاز به جذب سرمایهگذاری گسترده ندارد، بلکه این طرحها در فاز نصب ماشینآلات، تستهای کاربردی، تستهای تکنولوژیک، تست سرد و گرم و... هستند که بحث اصلی تامین مالی را در این مراحل به نوعی پایان یافته باید دید. بهعنوان مثال در واحدهایی مانند فولاد مبارکه و ذوبآهن اصفهان بهعنوان دو قطب فولادسازی کشور که افزایش سرمایه و بهبود راندمان در میان این دو دیده میشود، یک ویژگی جالب آن است که چون این کارخانهها در فاز صادراتی فعالیتهای مناسبی از خود نشان دادهاند که نشان میدهد ارزآوری مورد نیازشان را به این وسیله تامین میکنند نتیجه آن میشود که با صادرات میتوانند هزینه قطعات و مواد مورد نیاز کارخانه را تامین کنند. از سوی دیگر انتقال تکنولوژی و کشف تکنولوژی داخلی، باعث شده است که غالب قطعات و ماشینآلات و حتی کاتالیستها و برخی فیلترها، اسلاکس و نسوز و قطعات هایتک در کشور تولید شود؛ موضوعی که باعث شده است نیاز به کشورهای دیگر در صنایع فولاد در این زمینهها محدود شود. در این زمینه فولاد را در مقایسه با بقیه صنایع، شاید باید خط شکن توجه به تکنولوژی ببینیم، بطوریکه مقایسهای کیفی میان این صنعت و صنایعی از قبیل نفت، پتروشیمی و خودرو این موضوع را اثبات میکند. در این زمینه بهترین راندمان تولید داخلی در صنایع مختلف در زمینه فولاد دیده شده است، این موضوع باعث میشود که نیاز کشور به کشورهای خارجی در این زمینه کمرنگ شود. در واقع به دلایل مختلفی از جمله اینکه ضعفی در تامین و خرید ماشینآلات و قطعات وجود ندارد و از سویی واحدهای فولادی این ویژگی را دارند که خودشان قطعات مورد نیازشان را حتی به کمک واحدهای فولادی دیگر بسازند در این زمینه میتوان صنایع فولادی را متکی به داخل دانست. در ادامه در زمینه خودکفا شدن واحدهای فولادی در زمینه تولید قطعات فولادی باید گفت: مثلا واحدهای فولادی مانند ذوبآهن، فولاد مبارکه و فولاد خوزستان حتی اگر قطعات خاصی هم بخواهند، به کمک فولادهای آلیاژی که در فولاد اسفراین و فولاد یزد تولید میشود میتوانند دست به ساخت قطعات مورد نیازشان بزنند؛ تا حدی که کارخانههای فولاد آلیاژی میتوانند حتی یک کارخانه را از صفر ایجاد کنند، به عبارتی یک کارخانه قادر است کارخانهای مانند خودش را بسازد که البته این موضوع منافاتی با واردات برخی قطعات مانند قطعات آزمایشگاهی و بحثهای کنترل کیفیت ندارد. از سوی دیگر شرکتهای خارجی حضور نسبتا کافی خودشان را در ایران به منصه ظهور رساندهاند و در شرایط سخت میتوان روی تامین نیاز از طریق این شرکتها نیز حساب کرد. به بیان دیگر در زمینه تامین مالی و تولید و قطعات در زمان تحریمها به مشکلی برنخواهیم خورد، از طرفی بعد از روزهای سخت تحریم و برجام هم منابعی که از سرمایهگذاری خارجی تامین شد، اغلب از فاینانسهای چین و به نوعی از سرمایههای کشور بود که از ذخایر ارزی ایران در بانکهای چین که بهعنوان وثیقه استفاده شده بود به کشور بازگشت؛ بنابراین سرمایهگذاری از سوی اروپاییها و آمریکاییها صورت نگرفت. در این بین خروج آمریکا بهصورت یکسویه از معاهده بینالمللی برجام قابل پیشبینی نبود، این خروج در نگاه ابتدایی و کلی، عواقبی همچون بازگشت تحریمها را خواهد داشت و از سوی دیگر خروج شرکتهای خارجی از کشور را رقم خواهد زد. سوال این است که ایران در زمان بازگشت تحریمها در حوزه فولاد و بحثهای سرمایهگذاری چگونه عمل خواهد کرد؟ یکی از کارشناسان فولاد که در این بازار فعالیت دارد در این زمینه به دنیای اقتصاد گفت: من ترجیح میدهم و بهتر میدانم موضوع را به شکل دیگری بررسی کنم. به گفته وی در واقع امسال در رابطه با مصرف داخلی فولاد کشور، جدا از بحث صادرات باید به این سوال پاسخ دهیم که در داخل چقدر به فولاد احتیاج داریم؟ و اینکه عامل تحریم چگونه روند صادرات را مختل و دچار مشکل میکند؟ در اینباره با توجه به کارهای کارشناسی که در سیستم داخلی فولاد کشور صورت گرفته میتوانم بهطور مطمئن بگویم تحریمها به هیچ وجه در رابطه با تولید و مصرف مواد آماده تولیدی کارخانههای کشور ایجاد مشکل نخواهند کرد. اگر بپرسید چگونه این ادعا شکل میگیرد باید گفت: پس از امضای برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام که در تاریخ ۲۳ تیرماه سال ۹۴ صورت گرفت، یک تجمیع منابع قابل توجهی در حوزه فولاد صورت گرفت و ایجاد زیرساختها شکل گرفت که البته سابقه این موضوع به سالهای قبل از تحریم نیز بازمیگشت. در حال حاضر کشور در زمینه منابع فولادی غنی است و از سوی دیگر با توجه به رکود داخلی که وجود دارد و تقاضایی در بازار نیست و از سویی هم قرار نیست در جایی پروژه بزرگی شروع به کار کند، این معادله ساده نشان میدهد که در تولید فولاد کشور دچار مشکل نخواهیم شد. وی در ادامه با اشاره به این موضوع که در زمان بازگشت تحریمها خلأیی در زمینه تولید فولاد ایجاد نخواهد شد گفت: در رابطه با بخش فولاد و طرحهای فولادی، اما ۱۰۰ درصد یک وقفه در روند کاری آنها ایجاد خواهد شد، به طوری که که اگر قرار بوده اقداماتی در این زمینه صورت بگیرد به سال بعد موکول خواهد شد و تحریم در حال حاضر و در سال ۹۷ اثری در کشور نخواهد گذاشت، اگر هم قرار است اثرگذار شود، به سال ۹۸ به بعد موکول خواهد شد که در این زمینه امیدواریم تا آن زمان بتوانیم یکسری اقدامات به موقع را انجام دهیم و در رابطه با قطعات یدکی، مواد اولیه، زغالسنگ وکک و سایر مواد وارداتی خودکفا شویم، بهطوریکه در این زمینه اقداماتی هم در حال انجام است تا واردات این مواد را به حداقل برسانیم. وی در ادامه به موضوع تولید فولاد اشاره کرد و ادامه داد: اما موضوع دیگر مساله افزایش تولید است، مسالهای که تا قبل از این مورد بررسی قرار میگرفت و در مورد آن بحث میشد، اما حال و با توجه به شرایط کنونی باید تجدید نظر کنیم، چرا که در این شرایط احتیاج به افزایش تولید نخواهیم داشت، چرا که اگر روند افزایش تولید را بخواهیم ایجاد کنیم، باید واردکننده کک و زغال سنگ شویم، از سویی به دلیل تحریم این اقلام را نمیتوانیم به راحتی وارد کنیم و دچار مشکل خواهیم شد. در نهایت اگر فولادیها با همین سبک تولید، ادامه فعالیت دهند، نه خلأیی در مصرف ایجاد خواهد شد و نه احتیاجی به واردات پیدا خواهیم کرد، بنابراین و به همین دلیل تا سال ۹۸ تحریم هیچگونه اثرگذاری در بخش فولاد نخواهد داشت.

کارشناسان این حوزه در پاسخ به این سوالات معتقدند این مساله از سه کانال قابل بررسی است؛ نخست اثرگذاری تحریم‌ها بر طرح‌های فولادی است که در حال حاضر در حال طی کردن مراحل انتهایی هستند، مانند ۷ طرح فولادی که در دولت یازدهم بخش زیادی از سرمایه‌گذاری‌های تکمیلی برای پایان آنها انجام شده است. دوم پروژه‌های جدید و سرمایه‌گذاری‌های جدید در حوزه فولاد برای ارتقای ظرفیت تولید و صادرات است و در نهایت اثرگذاری تحریم‌ها بر توسعه صنایع فولادی که از سال‌های خیلی دور نیز وجود داشته‌اند؛ مانند طرح‌های توسعه‌ای فولاد مبارکه، ذوب‌آهن، فولاد خراسان (نیشابور) و...

در این‌باره منابع سرمایه‌ای نیز در کشور مشخص است و به سه بخش قابل تقسیم است؛ منابع دولتی، منابع خرد (که در بازار سهام تجمیع می‌شود) و همچنین جذب سرمایه‌ خارجی.

بررسی‌ها در زمینه طرح‌های فولادی حکایت از آن دارد که اکثریت قریب به اتفاق ۷ طرح فولادی در مراحل پایانی خود به سر می‌برند، به‌طوری‌که برخی آنها افتتاح نیز شده‌اند، در این باره کارشناسان در حوزه فولاد بر این باورند مراحل نهایی این طرح‌ها، نیاز به جذب سرمایه‌گذاری گسترده ندارد، بلکه این طرح‌ها در فاز نصب ماشین‌آلات، تست‌های کاربردی، تست‌های تکنولوژیک، تست سرد و گرم و... هستند که بحث اصلی تامین مالی را در این مراحل به نوعی پایان یافته باید دید. به‌عنوان مثال در واحدهایی مانند فولاد مبارکه و ذوب‌آهن اصفهان به‌عنوان دو قطب فولادسازی کشور که افزایش سرمایه و بهبود راندمان در میان این دو دیده می‌شود، یک ویژگی جالب آن است که چون این کارخانه‌ها در فاز صادراتی فعالیت‌های مناسبی از خود نشان داده‌اند که نشان می‌دهد ارزآوری مورد نیازشان را به این وسیله تامین می‌کنند نتیجه آن می‌شود که با صادرات می‌توانند هزینه قطعات و مواد مورد نیاز کارخانه را تامین کنند.

از سوی دیگر انتقال تکنولوژی و کشف تکنولوژی داخلی، باعث شده است که غالب قطعات و ماشین‌آلات و حتی کاتالیست‌ها و برخی فیلترها، اسلاکس و نسوز و قطعات های‌تک در کشور تولید شود؛ موضوعی که باعث شده است نیاز به کشورهای دیگر در صنایع فولاد در این زمینه‌ها محدود شود. در این زمینه فولاد را در مقایسه با بقیه صنایع، شاید باید خط شکن توجه به تکنولوژی ببینیم، بطوری‌که مقایسه‌ای کیفی میان این صنعت و صنایعی از قبیل نفت، پتروشیمی و خودرو این موضوع را اثبات می‌کند. در این زمینه بهترین راندمان تولید داخلی در صنایع مختلف در زمینه فولاد دیده شده است، این موضوع باعث می‌شود که نیاز کشور به کشورهای خارجی در این زمینه کمرنگ شود.

در واقع به دلایل مختلفی از جمله اینکه ضعفی در تامین و خرید ماشین‌آلات و قطعات وجود ندارد و از سویی واحدهای فولادی این ویژگی را دارند که خودشان قطعات مورد نیازشان را حتی به کمک واحدهای فولادی دیگر بسازند در این زمینه می‌توان صنایع فولادی را متکی به داخل دانست.

در ادامه در زمینه خودکفا شدن واحدهای فولادی در زمینه تولید قطعات فولادی باید گفت: مثلا واحدهای فولادی مانند «ذوب‌آهن، فولاد مبارکه و فولاد خوزستان» حتی اگر قطعات خاصی هم بخواهند، به کمک فولادهای آلیاژی که در «فولاد اسفراین و فولاد یزد» تولید می‌شود می‌توانند دست به ساخت قطعات مورد نیازشان بزنند؛ تا حدی که کارخانه‌های فولاد آلیاژی می‌توانند حتی یک کارخانه را از صفر ایجاد کنند، به عبارتی یک کارخانه قادر است کارخانه‌ای مانند خودش را بسازد که البته این موضوع منافاتی با واردات برخی قطعات مانند قطعات آزمایشگاهی و بحث‌های کنترل کیفیت ندارد.

از سوی دیگر شرکت‌های خارجی حضور نسبتا کافی خودشان را در ایران به منصه ظهور رسانده‌اند و در شرایط سخت می‌توان روی تامین نیاز از طریق این شرکت‌ها نیز حساب کرد. به بیان دیگر در زمینه تامین مالی و تولید و قطعات در زمان تحریم‌ها به مشکلی برنخواهیم خورد، از طرفی بعد از روزهای سخت تحریم و برجام هم منابعی که از سرمایه‌گذاری خارجی تامین شد، اغلب از فاینانس‌های چین و به نوعی از سرمایه‌های کشور بود که از ذخایر ارزی ایران در بانک‌های چین که به‌عنوان وثیقه استفاده شده بود به کشور بازگشت؛ بنابراین سرمایه‌گذاری از سوی اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها صورت نگرفت.

در این بین خروج آمریکا به‌صورت یکسویه از معاهده بین‌المللی برجام قابل پیش‌بینی نبود، این خروج در نگاه ابتدایی و کلی، عواقبی همچون بازگشت تحریم‌ها را خواهد داشت و از سوی دیگر خروج شرکت‌های خارجی از کشور را رقم خواهد زد. سوال این است که ایران در زمان بازگشت تحریم‌ها در حوزه فولاد و بحث‌های سرمایه‌گذاری چگونه عمل خواهد کرد؟ یکی از کارشناسان فولاد که در این بازار فعالیت دارد در این زمینه به «دنیای اقتصاد» گفت: من ترجیح می‌دهم و بهتر می‌دانم موضوع را به شکل دیگری بررسی کنم. به گفته وی در واقع امسال در رابطه با مصرف داخلی فولاد کشور، جدا از بحث صادرات باید به این سوال پاسخ دهیم که در داخل چقدر به فولاد احتیاج داریم؟ و اینکه عامل تحریم چگونه روند صادرات را مختل و دچار مشکل می‌کند؟

در این‌باره با توجه به کارهای کارشناسی که در سیستم داخلی فولاد کشور صورت گرفته می‌توانم به‌طور مطمئن بگویم تحریم‌ها به هیچ وجه در رابطه با تولید و مصرف مواد آماده تولیدی کارخانه‌های کشور ایجاد مشکل نخواهند کرد.

اگر بپرسید چگونه این ادعا شکل می‌گیرد باید گفت: پس از امضای «برنامه جامع اقدام مشترک» یا برجام که در تاریخ ۲۳ تیرماه سال ۹۴ صورت گرفت، یک تجمیع منابع قابل توجهی در حوزه فولاد صورت گرفت و ایجاد زیرساخت‌ها شکل گرفت که البته سابقه این موضوع به سالهای قبل از تحریم نیز بازمی‌گشت. در حال حاضر کشور در زمینه منابع فولادی غنی است و از سوی دیگر با توجه به رکود داخلی که وجود دارد و تقاضایی در بازار نیست و از سویی هم قرار نیست در جایی پروژه بزرگی شروع به کار کند، این معادله ساده نشان می‌دهد که در تولید فولاد کشور دچار مشکل نخواهیم شد. وی در ادامه با اشاره به این موضوع که در زمان بازگشت تحریم‌ها خلأیی در زمینه تولید فولاد ایجاد نخواهد شد گفت: در رابطه با بخش فولاد و طرح‌های فولادی، اما ۱۰۰ درصد یک وقفه‌ در روند کاری آنها ایجاد خواهد شد، به طوری که که اگر قرار بوده اقداماتی در این زمینه صورت بگیرد به سال بعد موکول خواهد شد و تحریم در حال حاضر و در سال ۹۷ اثری در کشور نخواهد گذاشت، اگر هم قرار است اثرگذار شود، به سال ۹۸ به بعد موکول خواهد شد که در این زمینه امیدواریم تا آن زمان بتوانیم یکسری اقدامات به موقع را انجام دهیم و در رابطه با قطعات یدکی، مواد اولیه، زغال‌سنگ وکک و سایر مواد وارداتی خودکفا شویم، به‌طوری‌که در این زمینه اقداماتی هم در حال انجام است تا واردات این مواد را به حداقل برسانیم. وی در ادامه به موضوع تولید فولاد اشاره کرد و ادامه داد: اما موضوع دیگر مساله افزایش تولید است، مساله‌ای که تا قبل از این مورد بررسی قرار می‌گرفت و در مورد آن بحث می‌شد، اما حال و با توجه به شرایط کنونی باید تجدید نظر کنیم، چرا که در این شرایط احتیاج به افزایش تولید نخواهیم داشت، چرا که اگر روند افزایش تولید را بخواهیم ایجاد کنیم، باید وارد‌کننده کک و زغال سنگ شویم، از سویی به دلیل تحریم این اقلام را نمی‌توانیم به راحتی وارد کنیم و دچار مشکل خواهیم شد. در نهایت اگر فولادی‌ها با همین سبک تولید، ادامه فعالیت دهند، نه خلأیی در مصرف ایجاد خواهد شد و نه احتیاجی به واردات پیدا خواهیم کرد، بنابراین و به همین دلیل تا سال ۹۸ تحریم هیچ‌گونه اثرگذاری در بخش فولاد نخواهد داشت.