انحصارقیمت قراضه در دست بنگاهها
دنیای معدن -این روزها برخی از فولادسازان داخلی همواره از نوسان نرخ قراضه گلایه دارند چراکه سبب افزایش محصول نهایی آن شده است. نیاز کوره‌های داخلی به قراضه ۳ میلیون تن است که حدود ۱/۵ میلیون تن آن در داخل تامین میشود. و حدود نیمی از این ظرفیت نیز خالی مانده که سبب نوسان نرخ قراضه شده است. البته موضوع قابلتوجه در این بین نبود سازوکار مناسب برای قیمتگذاری درست قراضه است. بنگاههایی که قدرت قیمتگذاری دارند درباره نحوه قیمتگذاری قراضه حسامالدین والی کارشناس بازرگانی فولاد عنوان کرد: در جهان، فرآوری و آمادهسازی قراضه آهن بهمنظور مصرف کارخانههای ذوب به دو روش سنتی و مدرن انجام میشود. نرخ تمامشده قراضه آهن برای کارخانههای فولادسازی در ایران به مولفهها و پارامترهای فراوانِ مشهود و غیرمشهودی ازجمله کیفیت، میزان ناخالصی، دانسیته و ابعاد، مدت پرداخت و هزینه حملونقل بستگی دارد.والی در ادامه خاطرنشان کرد: چرخه بازیافت و جمعآوری آهن قراضه در کشور دربرگیرنده تعداد زیادی کارگاه و انبارهای اولیه کوچک در سراسر کشور است که بدنه اصلی عملیات تامین و عرضه را برعهده دارند. این انبارها قیمتپذیر بوده و قدرت قیمتگذاری ندارند. قراضههای جمعآوریشده در این مبادی ازسوی تعداد کمی (۸ تا ۱۲) بنگاه که گردانندگان اصلی عرضه بازار برای مصرفکنندگان بزرگ کشورند خریداری و مدیریت میشود. این بنگاهها دارای قدرت قیمتگذاریاند.وی در ادامه با اشاره به اینکه نرخ قراضه بهدلیل ساختار شبهانحصاریاش تابع بازار نیست و بنگاهها خود دارای قدرت قیمتگذاریاند، گفت: با توجه به اینکه توازن نیروهای تقاضا و عرضه بازار در سالهای گذشته بهم خورده است، بازیگران اصلی بازار، سیاستهای خود را با در نظر گرفتن ملاحظات استراتژیک و این امر که واکنش رقبایشان چه خواهد بود، تنظیم میکنند. پس مدل تعیین قیمت، براساس مقدار و تعادل در چنین بازاری شکل میگیرد. این کارشناس بازرگانی فولاد در ادامه خاطرنشان کرد: عمده نحوه خرید و فروش قراضه در کشور بهصورت (تحویل در مقصد) است که به آن خرید و فروش تحویلی گفته میشود. در این روش، ابتدا هر کارخانه با توجه به نیاز مصرف خود اقدام به تعریف درجهبندی قراضه میکند و با توجه به این تعریف، معاملات خود را انجام میدهد. در روش تحویلی، پس از توافق روی نرخ هر نوع از درجه بار، بارگیری ازسوی تامینکننده از مبدا انجام میشود، لیکن انواع درجه این ظرفیت بار در مقصد و زمان تخلیه با درصدهای متفاوت ازسوی کارشناس کنترل کیفی (ارزیاب) کارخانه مشخص میشود. همچنین میزان ناخالصی موجود در بار، تخمین زده شده و از وزن کل بار در مقصد کسر میشود. سپس براساس درجه اعلامی کنترل کیفی کارخانه و وزن خالص بار در مقصد و همچنین نرخ توافقشده اولیه برای هر درجه هنگام بارگیری، محاسبه ریالی این ظرفیت بار انجام شده و پس از کسر هزینه کرایه از مبلغ محاسبهشده، مبلغ خالص به فروشنده پرداخت میشود. والی تصریح کرد: این روش برخلاف معامله دیگر محصولات فولادی است که در مبدا، کیفیت و نرخ کالا مشخص شده و سپس ارسال میشود. نکته کلیدی که باعث متفاوت شدن نحوه قیمتگذاری بازار قراضه کشور از دیگر بخشهای صنعت فولاد میشود، نحوه قیمتگذاری (تحویل در مقصد) است و نشان میدهد نرخ کارخانهها هنگام اعلام اولیه نرخ (تحویل در مقصد)، قبل از تخلیه بار در مقصد و تعیین درجه نهایی، نمیتواند ملاک درستی از نرخ نهایی خرید آن کارخانه یا نرخ نهایی فروش آن تامینکننده باشد. بدین معنی که تا هنگام تخلیه کامل بار در مقصد و مشخصشدن درجه و ناخالصی بار، مبلغ و نرخ بار ارسالشده نامشخص است.وی با توجه به موارد یادشده و ماهیت قراضه سنتی تاکید دارد: حساسیت تعریف یکسان و براساس عرف درجهبندی قراضه و استفاده از کارشناسان مجرب و متعهد کنترل کیفی ازسوی کارخانههای کشور بیش از پیش لازم بهنظر میرسد تا هم کارخانه و هم تامینکننده، از خطای احتمالی انسانی ارزیابی کنترل کیفی خود کمتر دچار ضرر شوند.این کارشناس بازرگانی فولاد ادامه داد: بر این اساس بهنظر میرسد، وجود یک سوءاستفادهگر در بازار، چگونه میتواند با اعلام نرخ خرید اولیه بالا (قیمت اولیه تحویلی بالا) و سپس با تعیین درجههای غیرمنطقی یا خارج از عرف بازار هنگام تخلیه بار، علاوه بر متضرر کردن تامینکننده قراضه کشور، روی قیمتها و شرایط خرید کارخانههای دیگر تاثیر گذاشته و آنها را نیز مجبور به افزایش نرخ یا استفاده از روشهای غیرمنطقی تامین بار کند.والی بیان کرد: به اختصار میتوان گفت ماهیت همگن نبودن قراضه آهن در روش سنتی، امکان ارزیابی دقیق آن هنگام معامله را از فعالان این بخش تا حد زیادی سلب میکند. البته ناگفته نماند که به روش فرآوری مدرن (شردر) به علت همگن شدن قراضه، این مشکل تا حد زیادی برطرف میشود. وی با اشاره به روشهای دیگر خرید و فروش ضایعات عنوان کرد: روش دیگری نیز هنگام خرید و فروش سنتی ضایعات در کشور وجود دارد که به (خرید و فروش در مبدا) شهرت دارد. در این روش تامینکننده قراضه، بار خود را در مبدا در معرض دید خریدار قرار میدهد و پس از بررسی قراضه ازسوی خریدار و توافق بر سر قیمت، مراحل بارگیری و حمل ازسوی خریدار تا مقصد انجام میشود. این کارشناس بازرگانی فولاد ادامه داد: همانگونه که پیشتر مطرح شد در روش خرید و فروش تحویل در مقصد که عمده روش معامله قراضه آهن در کشور است به علت همگن نبودن قراضه آهن و وجود اختلاف تعاریف درجهبندی قراضه بین کارخانههای مختلف و همچنین احتمال خطای انسانی در بحث تشخیص درجه قراضه، همواره تنشهایی بین خریدار و فروشنده وجود دارد.والی در پاسخ به این پرسش که تاثیر نرخ قراضه بر بازار فولاد چیست، گفت: در سالهای گذشته، مصرفکنندگان آهن قراضه بازار (فولادسازیها) با توجه به ثابت بودن عرضه کل قراضه و (وجود تقاضای مازاد) با کاهش یا افزایش سهم بنگاه خود باعث بهوجود آمدن شرایط تعادلی میشدند. با افزایش تقاضا، نرخ و مقدار هر دو افزایش مییافت و بالعکس. این رابطه مستقیم بین نرخ و مقدار همیشه حفظ میشد ولی درحالحاضر این سازوکار کارایی خود را از دست داده و شرایط تعادلی با توجه به نیاز مصرفکنندگان و کمبود عرضه در بازار بهم خورده است. عوامل مختلف تاثیرگذار بر نرخ قراضه برخی کارشناسان حوزه قراضه معتقدند عوامل مختلف و پیچیدهای در تعیین نرخ قراضه موثر هستند که چندان قابل کنترل نیستند. در اینباره حامد افسای کارشناس بازار قراضه در گفتوگو با صمت اظهار کرد: قراضهها بهطور معمول به دو روش جمعآوری میشوند، یکی ضایعات کارخانههای صنعتی مانند خودروسازها و سولهسازها و... است که بیشتر ضایعات آنها نوبار و شامل ورق گالوانیزه و... میشود که نرخ این ضایعات بستگی به نرخ خود نوبارها دارد. به عبارت دیگر زمانی که نرخ خود ورقها گران شود، بهای ضایعات آنها نیز افزایش مییابد. افسای در ادامه خاطرنشان کرد: نوع دوم قراضهها، قراضههایی هستند که از سطح شهر جمعآوری میشوند و به بنگاهها تحویل داده میشوند که بنگاهها با فرآوری روی قراضهها آنها را آماده ذوب میکنند و به واحدهای فولادی بهفروش میرسانند. وی با اشاره به اینکه روال و منطق خاصی برای قیمتگذاری وجود ندارد، گفت: بیشتر ذوبهای القایی این آهن قراضهها را به مصرف میرسانند و با توجه به نیازی که به بار پیدا میکنند نرخ را بالا و پایین میکنند. از اینرو عوامل مختلفی در قیمتگذاری دخالت دارد، برای مثال در شمال غرب کشور در فصل سرما با کاهش قراضه روبهرو میشوند که به یکباره در این نواحی نرخ قراضه افزایشی میشود. این کارشناس بازار قراضه در ادامه تایید کرد: کارخانههای مختلف از نظر نقدینگی و موقعیت جغرافیایی و... شرایط مختلفی دارند، بنابراین نحوه قیمتگذاری در سامانه قراضه به عوامل بسیاری بستگی دارد. افسای عنوان کرد: برای مثال شاهد هستیم که کارخانهای به واحدهای مختلف قراضه بدهکار میشود و توان بازپرداخت آنها را ندارد، با توجه به این شرایط قراضهفروشها بابت طلبهایشان بار قراضه را به نرخ گرانتر بهفروش میرسانند. واحد فولادی هم یا باید پول آنها را پرداخت کند یا اینکه مجبور است با نرخ گرانتر بار آنها را بخرد. از اینرو قراضهفروشها در این شرایط بار بیشتری را جذب کنند و سبب کمبود قراضه در بازار میشوند و همین کمبود ظاهری هم به نوبه خود سبب افزایش نرخ قراضه میشود. وی ادامه داد: برخی در بخش قراضه مشغول به کار هستند اما یک کارخانه نوردی یا شمشی را اجاره کرده و از این طریق نقدینگی خود را تامین میکنند. همین باعث میشود توان این واحد در بالا بردن نرخ قراضه بیشتر شود تا کسی که تنها شمش تولید میکند. از اینرو عوامل مختلفی روی نرخ قراضه تاثیرگذار است. این کارشناس بازار قراضه در پاسخ به این پرسش که نرخ قراضه چه تاثیری بر محصول نهایی دارد، عنوان کرد: قراضهها که تبدیل به شمش القایی میشود بیشتر در میلگرد و تیرآهن مورد استفاده قرار میگیرند. برخی مواقع با نرخ جهانی پیش میروند. البته برخی فولادسازان که با آهن اسفنجی فولاد تولید میکنند قدرت رقابتپذیری بیشتری دارند. در نتیجه رقابت بین القاییهای داخلی انجام میشود که روزبهروز شرایطشان بدتر میشود.
و حدود نیمی از این ظرفیت نیز خالی مانده که سبب نوسان نرخ قراضه شده است. البته موضوع قابلتوجه در این بین نبود سازوکار مناسب برای قیمتگذاری درست قراضه است.
بنگاههایی که قدرت قیمتگذاری دارند
درباره نحوه قیمتگذاری قراضه حسامالدین والی کارشناس بازرگانی فولاد عنوان کرد: در جهان، فرآوری و آمادهسازی قراضه آهن بهمنظور مصرف کارخانههای ذوب به دو روش سنتی و مدرن انجام میشود. نرخ تمامشده قراضه آهن برای کارخانههای فولادسازی در ایران به مولفهها و پارامترهای فراوانِ مشهود و غیرمشهودی ازجمله کیفیت، میزان ناخالصی، دانسیته و ابعاد، مدت پرداخت و هزینه حملونقل بستگی دارد.والی در ادامه خاطرنشان کرد: چرخه بازیافت و جمعآوری آهن قراضه در کشور دربرگیرنده تعداد زیادی کارگاه و انبارهای اولیه کوچک در سراسر کشور است که بدنه اصلی عملیات تامین و عرضه را برعهده دارند. این انبارها قیمتپذیر بوده و قدرت قیمتگذاری ندارند. قراضههای جمعآوریشده در این مبادی ازسوی تعداد کمی (۸ تا ۱۲) بنگاه که گردانندگان اصلی عرضه بازار برای مصرفکنندگان بزرگ کشورند خریداری و مدیریت میشود. این بنگاهها دارای قدرت قیمتگذاریاند.وی در ادامه با اشاره به اینکه نرخ قراضه بهدلیل ساختار شبهانحصاریاش تابع بازار نیست و بنگاهها خود دارای قدرت قیمتگذاریاند، گفت: با توجه به اینکه توازن نیروهای تقاضا و عرضه بازار در سالهای گذشته بهم خورده است، بازیگران اصلی بازار، سیاستهای خود را با در نظر گرفتن ملاحظات استراتژیک و این امر که واکنش رقبایشان چه خواهد بود، تنظیم میکنند. پس مدل تعیین قیمت، براساس مقدار و تعادل در چنین بازاری شکل میگیرد.
این کارشناس بازرگانی فولاد در ادامه خاطرنشان کرد: عمده نحوه خرید و فروش قراضه در کشور بهصورت (تحویل در مقصد) است که به آن خرید و فروش تحویلی گفته میشود. در این روش، ابتدا هر کارخانه با توجه به نیاز مصرف خود اقدام به تعریف درجهبندی قراضه میکند و با توجه به این تعریف، معاملات خود را انجام میدهد. در روش تحویلی، پس از توافق روی نرخ هر نوع از درجه بار، بارگیری ازسوی تامینکننده از مبدا انجام میشود، لیکن انواع درجه این ظرفیت بار در مقصد و زمان تخلیه با درصدهای متفاوت ازسوی کارشناس کنترل کیفی (ارزیاب) کارخانه مشخص میشود. همچنین میزان ناخالصی موجود در بار، تخمین زده شده و از وزن کل بار در مقصد کسر میشود. سپس براساس درجه اعلامی کنترل کیفی کارخانه و وزن خالص بار در مقصد و همچنین نرخ توافقشده اولیه برای هر درجه هنگام بارگیری، محاسبه ریالی این ظرفیت بار انجام شده و پس از کسر هزینه کرایه از مبلغ محاسبهشده، مبلغ خالص به فروشنده پرداخت میشود. والی تصریح کرد: این روش برخلاف معامله دیگر محصولات فولادی است که در مبدا، کیفیت و نرخ کالا مشخص شده و سپس ارسال میشود. نکته کلیدی که باعث متفاوت شدن نحوه قیمتگذاری بازار قراضه کشور از دیگر بخشهای صنعت فولاد میشود، نحوه قیمتگذاری (تحویل در مقصد) است و نشان میدهد نرخ کارخانهها هنگام اعلام اولیه نرخ (تحویل در مقصد)، قبل از تخلیه بار در مقصد و تعیین درجه نهایی، نمیتواند ملاک درستی از نرخ نهایی خرید آن کارخانه یا نرخ نهایی فروش آن تامینکننده باشد. بدین معنی که تا هنگام تخلیه کامل بار در مقصد و مشخصشدن درجه و ناخالصی بار، مبلغ و نرخ بار ارسالشده نامشخص است.وی با توجه به موارد یادشده و ماهیت قراضه سنتی تاکید دارد: حساسیت تعریف یکسان و براساس عرف درجهبندی قراضه و استفاده از کارشناسان مجرب و متعهد کنترل کیفی ازسوی کارخانههای کشور بیش از پیش لازم بهنظر میرسد تا هم کارخانه و هم تامینکننده، از خطای احتمالی انسانی ارزیابی کنترل کیفی خود کمتر دچار ضرر شوند.این کارشناس بازرگانی فولاد ادامه داد: بر این اساس بهنظر میرسد، وجود یک سوءاستفادهگر در بازار، چگونه میتواند با اعلام نرخ خرید اولیه بالا (قیمت اولیه تحویلی بالا) و سپس با تعیین درجههای غیرمنطقی یا خارج از عرف بازار هنگام تخلیه بار، علاوه بر متضرر کردن تامینکننده قراضه کشور، روی قیمتها و شرایط خرید کارخانههای دیگر تاثیر گذاشته و آنها را نیز مجبور به افزایش نرخ یا استفاده از روشهای غیرمنطقی تامین بار کند.والی بیان کرد: به اختصار میتوان گفت ماهیت همگن نبودن قراضه آهن در روش سنتی، امکان ارزیابی دقیق آن هنگام معامله را از فعالان این بخش تا حد زیادی سلب میکند. البته ناگفته نماند که به روش فرآوری مدرن (شردر) به علت همگن شدن قراضه، این مشکل تا حد زیادی برطرف میشود.
وی با اشاره به روشهای دیگر خرید و فروش ضایعات عنوان کرد: روش دیگری نیز هنگام خرید و فروش سنتی ضایعات در کشور وجود دارد که به (خرید و فروش در مبدا) شهرت دارد. در این روش تامینکننده قراضه، بار خود را در مبدا در معرض دید خریدار قرار میدهد و پس از بررسی قراضه ازسوی خریدار و توافق بر سر قیمت، مراحل بارگیری و حمل ازسوی خریدار تا مقصد انجام میشود. این کارشناس بازرگانی فولاد ادامه داد: همانگونه که پیشتر مطرح شد در روش خرید و فروش تحویل در مقصد که عمده روش معامله قراضه آهن در کشور است به علت همگن نبودن قراضه آهن و وجود اختلاف تعاریف درجهبندی قراضه بین کارخانههای مختلف و همچنین احتمال خطای انسانی در بحث تشخیص درجه قراضه، همواره تنشهایی بین خریدار و فروشنده وجود دارد.والی در پاسخ به این پرسش که تاثیر نرخ قراضه بر بازار فولاد چیست، گفت: در سالهای گذشته، مصرفکنندگان آهن قراضه بازار (فولادسازیها) با توجه به ثابت بودن عرضه کل قراضه و (وجود تقاضای مازاد) با کاهش یا افزایش سهم بنگاه خود باعث بهوجود آمدن شرایط تعادلی میشدند. با افزایش تقاضا، نرخ و مقدار هر دو افزایش مییافت و بالعکس. این رابطه مستقیم بین نرخ و مقدار همیشه حفظ میشد ولی درحالحاضر این سازوکار کارایی خود را از دست داده و شرایط تعادلی با توجه به نیاز مصرفکنندگان و کمبود عرضه در بازار بهم خورده است.
عوامل مختلف تاثیرگذار بر نرخ قراضه
برخی کارشناسان حوزه قراضه معتقدند عوامل مختلف و پیچیدهای در تعیین نرخ قراضه موثر هستند که چندان قابل کنترل نیستند. در اینباره حامد افسای کارشناس بازار قراضه در گفتوگو با صمت اظهار کرد: قراضهها بهطور معمول به دو روش جمعآوری میشوند، یکی ضایعات کارخانههای صنعتی مانند خودروسازها و سولهسازها و... است که بیشتر ضایعات آنها نوبار و شامل ورق گالوانیزه و... میشود که نرخ این ضایعات بستگی به نرخ خود نوبارها دارد. به عبارت دیگر زمانی که نرخ خود ورقها گران شود، بهای ضایعات آنها نیز افزایش مییابد. افسای در ادامه خاطرنشان کرد: نوع دوم قراضهها، قراضههایی هستند که از سطح شهر جمعآوری میشوند و به بنگاهها تحویل داده میشوند که بنگاهها با فرآوری روی قراضهها آنها را آماده ذوب میکنند و به واحدهای فولادی بهفروش میرسانند. وی با اشاره به اینکه روال و منطق خاصی برای قیمتگذاری وجود ندارد، گفت: بیشتر ذوبهای القایی این آهن قراضهها را به مصرف میرسانند و با توجه به نیازی که به بار پیدا میکنند نرخ را بالا و پایین میکنند. از اینرو عوامل مختلفی در قیمتگذاری دخالت دارد، برای مثال در شمال غرب کشور در فصل سرما با کاهش قراضه روبهرو میشوند که به یکباره در این نواحی نرخ قراضه افزایشی میشود. این کارشناس بازار قراضه در ادامه تایید کرد: کارخانههای مختلف از نظر نقدینگی و موقعیت جغرافیایی و... شرایط مختلفی دارند، بنابراین نحوه قیمتگذاری در سامانه قراضه به عوامل بسیاری بستگی دارد. افسای عنوان کرد: برای مثال شاهد هستیم که کارخانهای به واحدهای مختلف قراضه بدهکار میشود و توان بازپرداخت آنها را ندارد، با توجه به این شرایط قراضهفروشها بابت طلبهایشان بار قراضه را به نرخ گرانتر بهفروش میرسانند. واحد فولادی هم یا باید پول آنها را پرداخت کند یا اینکه مجبور است با نرخ گرانتر بار آنها را بخرد. از اینرو قراضهفروشها در این شرایط بار بیشتری را جذب کنند و سبب کمبود قراضه در بازار میشوند و همین کمبود ظاهری هم به نوبه خود سبب افزایش نرخ قراضه میشود. وی ادامه داد: برخی در بخش قراضه مشغول به کار هستند اما یک کارخانه نوردی یا شمشی را اجاره کرده و از این طریق نقدینگی خود را تامین میکنند. همین باعث میشود توان این واحد در بالا بردن نرخ قراضه بیشتر شود تا کسی که تنها شمش تولید میکند. از اینرو عوامل مختلفی روی نرخ قراضه تاثیرگذار است. این کارشناس بازار قراضه در پاسخ به این پرسش که نرخ قراضه چه تاثیری بر محصول نهایی دارد، عنوان کرد: قراضهها که تبدیل به شمش القایی میشود بیشتر در میلگرد و تیرآهن مورد استفاده قرار میگیرند. برخی مواقع با نرخ جهانی پیش میروند. البته برخی فولادسازان که با آهن اسفنجی فولاد تولید میکنند قدرت رقابتپذیری بیشتری دارند. در نتیجه رقابت بین القاییهای داخلی انجام میشود که روزبهروز شرایطشان بدتر میشود.