بورس انرژی با راه اندازی صندوق پروژه 450 میلیارد تومانی از بازار سرمایه تامین مالی می کند. پس از کش و قوس های فراوان برای تأسیس بورس انرژی ایران، هم اکنون این مجموعه با چالش های پیاده سازی بازارهای آن مواجه است. چالش هایی که عمدتاً از موضوع فعالیت آن نشأت می گیرند، از این حیث که موضوع فعالیت این بورس طی حدود یک قرن تحت سیطره ی دولت قرار داشته است.

بورس انرژی با راه اندازی صندوق پروژه 450 میلیارد تومانی از بازار سرمایه تامین مالی می کند.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)، به نقل از بورس امروز، پس از کش و قوس های فراوان برای تأسیس بورس انرژی ایران، هم اکنون این مجموعه با چالش های پیاده سازی بازارهای آن مواجه است. چالش هایی که عمدتاً از موضوع فعالیت آن نشأت می گیرند، از این حیث که موضوع فعالیت این بورس طی حدود یک قرن تحت سیطره ی دولت قرار داشته است.

از آنجا که نفت به لحاظ ایجاد درآمد برای کشور و برق هم به عنوان یک خدمت عمومی خیلی مدنظر دولتمردان بوده، لذا سعی شده است که این دو حوزه به طور مطلق در حاکمیت دولت باقی بمانند. به میزان رشد این دو صنعت، قوانین و مقررات و دیدگاه های اقتصادی، دولت ها را به سمت انتقال بخشی از وظایف خود به بخش خصوصی سوق داده است. به طوری که در 10 سال گذشته برخی از شرکت های پتروشیمی، پالایشگاه ها و نیروگاه ها به بخش خصوصی واگذار شده اند.

این واگذاری ها تابع الزامات قانونی بوده است؛ نه اینکه لزوماً دیدگاه واگذاری به بخش خصوصی در تمام اجزای دولت ها در کشور نهادینه شده باشد. در این میان مدیرعامل شرکت بورس انرژی معتقد است که با تأسیس بورس انرژی، مطالباتی که در این زمینه وجود داشت مقداری رنگ جدی تری به خود گرفت. وی معتقد است که شرکت های فعال در صنایع پایین دستی نفت و گاز این استنباط را داشته اند که از کانال بورس انرژی قادر به توسعه خود و دریافت خوراک بیشتری هستند.

در این میان قیمت های رقابتی هم به کمک توسعه بازارهای بورس انرژی به خصوص نفت و گاز آمد. اما در خصوص صنعت برق، نقدینگی یکی از پاشنه آشیل های این صنعت محسوب می شود. در این میان انتظار نیروگاه ها بر این بود که با توسعه بورس انرژی، شاید راهی برای تأمین سریع و مداوم نقدینگی خود بیابند. بر این اساس بود که در حوزه برق در سال 94 رشد بسیار خوبی داشتیم بطوری که موفق به معامله نزدیک به هزار میلیارد تومان برق شدیم. اما مشکل نقدینگی در سال 95 میزان معاملات برق را به نصف رساند.

وی در این میان تاکید می کند که ارزش کل معاملات سال 1395 اعم ازبرق، نفت، گاز، پتروشیمی و اوراق سلف نسبت به سال 94، بالغ بر 45 درصد افزایش داشته است. همچنین پس از گذشت دو ماه از سال 96، به رغم عدم اختصاص نقدینگی از سوی وزارت نیرو به خریداران برق، ارزش کل معاملات بورس انرژی نسبت به دوره مشابه سال قبل حدود 250 درصد افزایش یافته است. مشروح مصاحبه با سید علی حسینی در ذیل آمده است که با هم می خوانیم:

اقدامات صورت گرفته در حوزه انرژی چگونه بوده است؟

بخشی از فعالیت های بورس انرژی در حوزه انرژی معطوف به تلاش برای درگیر کردن همه گروه ها در بخش تجارت انرژی بود. به عنوان مثال در کارگزاری ها که حدود 60 عضو داریم، یک یا دو نفر از اعضای هر کدام از شرکتهای کارگزاری در حوزه بورس انرژی فعال اند. یعنی با تجهیز نیروی انسانی که در آینده با کسب مهارت، دانش و ارتباطاتی که برقرار می کنند، امکانی فراهم می شود تا قادر به فعالیت در حوزه ی تجارت انرژی باشند. از سوی دیگر گروه های مالی و هلدینگ های فعال در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی به سمت راه اندازی و ایجاد شرکت هایی در حوزه تجارت انرژی حرکت کرده اند. بطوری که این شرکت ها و گروه های فعال در حال حاضر می توانند بخشی از فرآورده های خود را در بورس انرژی عرضه کنند، در این مسیر حتی می توانند برای تأمین مالی در بخش خرید و انتشار اوراق مالی نیز متمرکز شوند.

پس بورس انرژی در عملکرد خود موفق به تحقق اهداف و وظایف تعریف شده خود شد؟

 بله. بورس انرژی چهار وظیفه را در فعالیت های خود دنبال کرد که اولین آن در تعریف کلان فرهنگ سازی در حوزه تجارت حامل های انرژی، تشویق متخصصان و اهل فن برای برنامه ریزی و تمرکز در فعالیت های خود بوده است. اما در خصوص تجارت فرآورده های نفت و گاز، باید بگویم که فعالیت خود را در بورس انرژی با فرآورده های ویژه ی پالایشگاهی شروع کرده ایم که می توان گفت هم اکنون تمامی فرآورده های ویژه پالایشگاهی در بورس انرژی پذیرفته شده و در حال معامله هستند. مزایای این کار باعث شده تولیدکنندگان و پالایشگاه ها فعالیت خود را در تولید محصولاتی که از بازار بهتری برخوردارند و امکان جذب نقدینگی بیشتری برای آنها فراهم کرده است، متمرکز کنند.

به عنوان مثال پالایشگاه تهران در گذشته بر تولید فرآورده های اصلی متمرکز بود؛ اما اکنون در یکی دو سال اخیر به تولید چند گرید حلّال هم پرداخته است. حلّال از جمله فرآورده های ویژه ای است که پالایشگاه ها می توانند به صورت مستقیم آنها را به فروش رسانند. همچنین پالایشگاه های بندرعباس، لاوان، اصفهان و یا کرمانشاه به طور مشخص با رصد بورس انرژی سعی کرده اند فرآورده هایی را در خط تولید خود بیاورند که ضمن برخورداری از یک بازار رقابتی، نقدینگی مورد نیاز خود را نیز تأمین کنند. در حوزه ی فرآورده های اصلی هم تمامی پنج فرآورده اصلی در بورس انرژی پذیرفته شده و اکثر آنها معامله می شوند مانند نفت کوره، نفت سفید، گاز مایع و گازوئیل. بنزین هم پذیرفته شده، منتهی عرضه ی آن هنوز شروع نشده است. در واقع امیدواریم اولین عرضه بنزین در بورس انرژی توسط پالایشگاه  ستاره خلیج فارس انجام پذیرد. در بازار فیزیکی تمام این فرآورده ها پذیرفته شده و اکثر آنها هم معاملاتی شده است. در خصوص گاز مایع نیز باید گفت که این فرآورده بازار خیلی خوبی دارد؛ به طوری که از ابتدای سال جاری، محموله های بالای پنج هزار تن نیز در بورس به فروش رسیده است. ضمناً از ابتدای سال جاری عرضه تمام محصولات صادراتی شرکت ملی پخش از طریق بورس انرژی به عنوان یک راهبرد مورد اقدام قرار گرفته است.

با توجه به رونق معاملات برق، آیا پذیرش جدیدی در این بورس صورت گرفته است؟

معاملات برق در این بورس از نوع قرارداد سلف است؛ یعنی فیزیکی نیست. در واقع قراردادهای سلف برق به صورت یک ماهه انجام می شود. در مجموع بهترین رکورد برای این نوع قراردادها برای سال 94 است که به این واسطه نزدیک به هزار میلیارد تومان معامله روی برق انجام شد. در واقع این مسأله سبب پذیرش اکثر نیروگاه ها در بورس انرژی شد که می توان به پذیرش نیروگاه اتمی بوشهر، تمامی نیروگاه های     برق -آبی کشور و همچنین نیروگاه های حرارتی، خصوصی و دولتی اشاره کرد. در این راستا موفق شدیم که فعالیت جدیدی را تعریف و دنبال کنیم؛ در واقع هدف بر این است که امکان فروش مستقیم برق از سوی نیروگاه ها به خریداران و مصرف کنندگان فراهم آید. در حال حاضر بازار برق، بازاری بین تولید و توزیع است. اکنون با مصوبه هیأت وزیران و در پی هماهنگی میان برق های منطقه ای و مصرف کنندگان، به زودی قادر به انجام معاملات برق به صورت مستقیم خواهیم بود.

در حال حاضر با اجرای این مصوبه، چه تغییری در خریداران برق حاصل می شود؟ و آیا در این مسیر شرکتهای توزیع مقاومتی نخواهند داشت؟

در حال حاضر خریداران برق شرکت های توزیع کننده هستند که در سطح خرده فروشی فعالیت دارند. اما با اجرای این مصوبه شرکت های بزرگ صنعتی که با برق های منطقه ای کار می کنند، قادر به ورود مستقیم در این عرصه خواهند بود. به موجب ابلاغ مصوبه هیأت وزیران و هماهنگی های انجام شده با برق های منطقه ای، سازوکاری در این خصوص تدوین و در جلسات عمومی برای مسئولین برق های منطقه ای وزارت نیرو تشریح و یکسری چهارچوب ها نیز به آنها ابلاغ شد؛ از این حیث که اگر خریداری به عنوان مثال در مرکز یک استان به برق منطقه ای مراجعه کرد چطور باید آن را به سمت کارگزاران بورس هدایت کند، در واقع تلاش بر این است که خریداران به راحتی قادر به دریافت کد معاملاتی و انجام معاملات باشند. این اقدام زمینه سازی برای گسترش معاملات برق در سطح عمده فروشی بوده است تا آزادانه و مستقیم بتوانند برق مصرفی خود را از تولید کننده خریداری نمایند، همچنین قیمت ها نیز بهینه می شوند. در واقع در بورس انرژی به علت مشارکت همه فعالین به صورت شفاف، معمولاً قیمت ها روند تعادلی خواهند داشت. ضمناً امکان این انتخاب برای دیگر خریداران برق نیز وجود دارد که با نیروگاه هایی که قیمت های پایین تر و متعادل تری را به آنها پیشنهاد می دهند، بطور مستقیم قرارداد منعقد کنند. از نظر ما انتقال این بازار به داخل بورس برای نیروگاه ها منجر به افزایش فروش نقدی و برای خریداران تعادل در قیمت تمام شده برق را بدنبال خواهد داشت.

در حوزه تأمین مالی بورس انرژی تا چه اندازه موفق بوده است؟

فعالیتی که در بورس انرژی از ابتدای تأسیس دنبال شده، توجه به حوزه ی تأمین مالی است. سخت ترین بخش کار، وارد کردن ابزار جدید در یک بازار است. در سال 89 با صرف وقت زیاد اولین صکوک اجاره در بازار سرمایه کشور منتشر شد. امروز خوشبختانه در سطح تمامی متخصصین و مدیران دولتی و غیردولتی انتشار این اوراق تبدیل به یک ابزار نهادینه شده است. شاید خیلی ها دقیقاً ندانند که ابزار صکوک چه ماهیتی دارد، ولی خیلی راحت این ابزار را در سبد تأمین مالی خود قرار می دهند؛ یا اینکه بخش خصوصی تمایل به تأمین مالی از طریق انتشار اوراق صکوک دارد. در بورس انرژی در بحث تأمین مالی چند کار صورت گرفت. اوراق سلف برای فرآورده ها راه اندازی شد که هم بخش دولتی و هم خصوصی از این ابزار استفاده کردند. از بخش دولتی به طور مشخص شرکت ملی نفت ایران و بخش غیردولتی هم پالایشگاه ستاره خلیج فارس را می توان نام برد. در حوزه ی برق از اوراق سلف برای مثال نیروگاه سنندج مپنا از این اوراق برای تأمین مالی استفاده کرده است. بر این اساس در زمینه تأمین مالی موفق شدیم راه جدیدی را برای فعالان در حوزه نفت، گاز و برق  باز کنیم. به طوری که سال گذشته در مجموع 1400 میلیارد تومان معاملات در اوراق سلف انجام شد. در ابتدای سال نیز یکی از شرکت های پالایشی متقاضی انتشار حدود 2000 میلیارد تومان اوراق سلف شد. همچنین برای سال جاری تقاضا برای انتشار 1000 میلیارد تومان اوراق سلف از سوی یک نیروگاه وجود دارد. در واقع این زمینه سبب می شود تا تأمین مالی شرکت های نفتی و نیروگاه ها از بورس انرژی گسترش یابد.

آیا با حضور شرکت های برق منطقه ای در بازار برق، برنامه ای برای بازارگردانی و افزایش نقدشوندگی دارید؟ چرا که این انتقاد وجود دارد که در معاملات برق بازار گردانی برای اوراق وجود ندارد و این مسأله نقدشوندگی اوراق موجود در برق را کاهش داده است؟

در ساختار فعلی واسطه ی فروش برق به شرکت های مصرف کننده صنعتی، برق های منطقه ای هستند که در آینده این نقش واسطه ای خود را از دست می دهند. در واقع در این شرایط تنها به عنوان یک معرفی کننده وارد می شوند. به عنوان مثال برق مورد نیاز یک شرکت صنعتی، با معرفی برق منطقه ای، از طریق بورس انرژی تأمین خواهد شد. 

پس برنامه ای برای ایجاد بازارگردانی برق ندارید؟

معاملات برق برای مصرف کنندگان بزرگ در بازار فیزیکی انجام خواهد شد؛ در واقع برق یکسال نیروگاه در قالب یک معامله به مصرف کننده صنعتی فروخته می شود. پس از جنس اوراق نیست که طولانی مدت و نیاز به بازارگردانی داشته باشد. اما به نوعی، بازارگردانی برای اوراقی که اکنون داریم، موضوعیت می یابد. در اینگونه نمادها می شود معاملات ثانویه نیز داشت. بر این اساس دو اقدام در این عرصه صورت گرفت اول صدور کد دوم به خود شرکت های تولید و توزیع؛ اینها یک کد خاص دارند و یک کد عام. کد خاص برای انجام معاملاتی است که با منابع وزارت نیرو یا توانیر انجام می گیرد. یعنی منابعی که توانیر به این شرکت ها در ماه تخصیص می دهد. کد عام نیز برای معاملاتی است که این شرکتها با منابع خود انجام می دهند. اقدام دوم نیز به فعالیت یکسری شرکت های دارای مجوز از وزارت نیرو در معاملات بورس انرژی تحت عنوان شرکت های خرده فروشی برق بر می گردد. بعضی روزها اگر دقت کرده باشید معاملات برق ما تک معامله می شود و خیلی معاملاتش کم است. این معاملاتی است که خرده فروش انجام می دهد و یک مدل بازارگردانی می کند. البته روی اوراق سلفی که برای تأمین مالی منتشر می شوند حتماً بازارگردان وجود دارد. به عنوان مثال نماد اوراق سلف ستاره خلیج فارس، اوراق سلف نیروگاه سنندج یا ماهتاب گستر، هر سه بازارگردان رسمی دارند که روزانه بازارگردانی می کنند.

آیا معاملات خرده فروشی برق همان گواهی ظرفیت است؟ و این گواهی ظرفیت در چه شرایطی مصداق می یابد؟

اگر بخواهیم گواهی ظرفیت را در بورس انرژی ساده سازی کنیم باید بگوییم که گواهی ظرفیت مانند حق انشعاب است. همانطور که برای یک منزل مسکونی یک انشعاب از شرکت توزیع برق خریداری و هر ماه بابت مصرف انرژی یک قبض ارائه می شود؛ در بورس انرژی نیز برای مصرف کنندگانی که از قبل به شبکه وصل و حق انشعاب خود را پرداخت کرده اند، فعلاً امکان خرید مستقیم انرژی برای آنها فراهم می شود. یعنی برق مصرفی یک یا شش ماه یا یک سال آینده را خریداری کنند. اما برای مصرف کنندگانی که تازه به شبکه متصل می شوند، از این پس، باید گواهی ظرفیت خریداری کنند.

گواهی های ظرفیت چه امتیازی را برای واحدهای صنعتی در بر دارد؟ و آیا برخورداری از گواهی های ظرفیت تأثیری در عدم قطع برق دارد؟

یکی از مزیت هایی که می تواند توسط وزارت نیرو برای واحد های صنعتی در نظر گرفته شود این است که خریداران بورس انرژی در اولویت تأمین برق قرار گیرند. عرض کردم بازار برق یک بازار سنتی است که برای سوق دادن آن به بورس انرژی باید به تدریج انگیزه ایجاد کرد.

 اما در بورس انرژی معاملات برق غالباً همان معاملات سنتی است که به روش مدیریت شبکه سالیانه انجام می شود با این تفاوت که به جای انجام معاملات سالیانه، این معاملات  به صورت آتی در حال انجام است.

شرکت مدیریت شبکه برق ایران دو وظیفه عمده تنظیم تأمین و مصرف برق در سطح کشور را بر عهده دارد که چه میزان برق از نیروگاه ها به کل شبکه انتقال یافته و در چه نقاطی مصرف کننده وجود دارد و در شبکه مشغول به فعالیت هستند. این عرضه و تقاضا باید یک تعادل داشته باشد. مدیریت شبکه این تعادل را به لحاظ فنی دنبال می کند. مسأله دیگر قیمت گذاری است که برای این هم بازاری وجود دارد. این بازار اصطلاحاً بازار عمده فروشی و یک طرفه است که در آن قیمت را تولیدکننده به صورت روزانه تعیین می کند. بر این اساس مصرف کننده مجبور به پذیرش آن قیمت هاست. اما در بورس با فراهم آوردن امکاناتی، این بازار دوطرفه می شود، یعنی هم نیروگاه ها به عنوان فروشنده قیمت می گذارند و هم مصرف کنندگان امکان ثبت مظنه دارند. بر این اساس موفق شدیم در سال 94 حدود هفت درصد کل معاملات برق را در بورس انجام دهیم. این بهترین رکورد بورس انرژی بوده است. به موجب برنامه بورس انرژی با وزارت نیرو، این مسأله به تدریج افزایش می یابد تا معاملات عمدتاً در بورس انجام شود.

آیا معاملات برخط برق هم راه اندازی خواهد شد؟

در مقطعی شرکت های توزیع، متقاضی برخورداری از دسترسی آنلاین بودند. اکنون این دسترسی به واسطه هماهنگی با شرکت مدیریت فناوری فراهم شده است. منتهی به لحاظ مقررات باید سازمان بورس نیز این مسأله را تأیید کند تا امکان استفاده برای شرکت های توزیع فراهم شود. البته فعلاً با وجود محدود بودن شرکت های توزیع برق، کارگزاران بورس انرژی می توانند به خوبی از عهده ی انجام معاملات برق برآیند. ولی با گسترش شرکت هایی که به طور مستقیم معامله می کنند قطعاً دسترسی آنلاین کمک بیشتری به تسهیل  انجام معاملات خواهد کرد.

با توجه به تقاضای تولیدکنندگان برق مبنی بر آزادسازی قیمت برق، این مسأله چه زمانی محقق خواهد شد؟

هر چند استفاده از سازوکارهای بازار و بویژه بورس انرژی برای کشف قیمت چند سالی است که در دستور کار وزارت نیرو قرارگرفته است، لیکن آزادسازی قیمت برق به مفهوم واقعی، به برنامه ریزی و سرعت عمل وزارت نیرو در این خصوص بستگی دارد. همانطور که اطلاع دارید بر اساس جزء 2 بند ب ماده 44 قانون برنامه ششم توسعه، وزارت نیرو موظف است به منظور افزایش بازدهی و ضریب بهره وری نیروگاه ها، قیمت خرید برق را با توجه به سازوکار بازار در بورس تعیین نماید. لذا امیدواریم وزارت نیرو در راستای اجرای تکلیف قانونی هر چه سریعتر گام های عملی لازم را بردارد.  

آیا قیمت های برق در بورس انرژی بر اساس قیمت های جهانی تعیین می شوند؟ و اصولاً قیمت برق بر اساس چه فرمولی تعیین می شود؟

نظرات در مورد قیمت برق بسیار متفاوت است. برخی قیمت های تمام شده حسابداری را مبنای قیمت برق قرار می دهند. قیمت های جهانی، قیمت های بازار مدیریت شبکه و قیمت های بورس انرژی نیز بعضاً در تحلیل ها و نظرات مختلف به عنوان قیمت مرجع مد نظر قرار می گیرند. اما این قیمت ها با هم خیلی فاصله دارند. در این میان قیمت برق در بورس انرژی عمدتاً از قیمت های بازار مدیریت شبکه تبعیت می کند. این یک قاعده است که اگر دو بازار را در کنار هم داشته باشید معمولاً بازاری که بزرگتر هست به شکلی به بازار کوچک سیگنال می دهد. البته این روند، روند صحیحی نیست و با انتقال بخش بیشتری از معاملات برق به بازار برق بورس انرژی باید این روند اصلاح و قیمت های بورس مرجع شود.

این قیمت ها تا چه اندازه با قیمت های جهانی فاصله دارد؟

قیمت جهانی برق از قیمت های تعیین شده در بورس انرژی بیشتر است. با این توضیح که در کشور ما بخشی از سرمایه گذاری ها در صنعت برق را دولت با بودجه های عمومی انجام داده است. برخورداری از وجود مزیت قیمت سوخت در کشور ما سبب شده تا برق برای مصرف کنندگان تا اندازه ای یارانه ای باشد. در نتیجه قیمت برق در کشور ما نسبت به سایر کشورها مناسب تر است. منتهی باید این قیمت به تدریج اصلاح شود. برای اطمینان جهت تداوم تولید یک محصول و اطمینان مصرف کننده از جهت تحویل با کیفیت محصول مدنظر خود، باید اقتصاد آن کالا نیز منطقی باشد. شاید دولت همیشه نتواند با بودجه های عمومی برق ارزان را در اختیار مردم قرار دهد لذا اگر در آینده مصرف برق افزایش یابد، شاید شاهد مشکلاتی برای تأمین برق باشیم. لذا باید سرمایه گذاری بخش خصوصی در برق مورد حمایت قرار گیرد، همچنین مصرف کننده هم باید تلاش کند تا برق را بصورت بهینه مصرف کند، این یعنی تداوم عرضه که برای ما نیز بسیار مهم است. در این میان وقتی می توان در خصوص تداوم عرضه نظر قاطعانه داد که منطق حاکم بر تولید آن کالا منطق اقتصادی باشد. در غیر اینصورت هر لحظه باید منتظر قطعی تولید آن کالا یا کمبود آن بود. مانند برخی از کشورهای منطقه که از برق  24 ساعته محروم هستند و تنها در ساعاتی از روز برق دارند. اما ایران تنها کشوری است که در دو دهه گذشته برق 24 ساعته داشته است. لذا برای تدوام عرضه باید منطق اقتصادی داشته باشیم.

آیا دولتی بودن برق مانع از ورود سرمایه گذاری های خارجی به کشور نشده است؟ و آیا بورس انرژی می تواند ورود سرمایه گذاران خارجی را تسهیل کند؟

سازوکار بورس می تواند منجر به ورود سرمایه گذاران خارجی به صنعت برق کشور شود. تا قبل از ورود پالایشگاه ها به بورس، اهالی بازار سرمایه حتی امکان بازدید از یک مجتمع  پالایشگاهی یا پتروشیمی را نداشتند. در واقع این بورس است که می تواند ورود همه ی افراد از جمله سرمایه گذار، محقق و متخصص و هر ذینفع و علاقمند به هر صنعتی را تسهیل کند. در مورد سرمایه گذاری هم اگر بتوانیم در بورس سیگنال های خوبی را به سرمایه گذار داخلی و خارجی بدهیم، منجر به افزایش انگیزه ی آنها در سرمایه گذاری خواهیم شد. متأسفانه به نظر می رسد که بخش خصوصی در صنعت برق بتدریج انگیزه های خود را برای سرمایه گذاری بیشتر از دست می دهد. چرا که به نظر آنها ملاحظات بخش خصوصی در صنعت برق کمتر دیده می شود. وقتی می توان گفت که اقتصاد صنعت برق منطقی است که سرمایه گذاران داخلی و خارجی در وزارت نیرو برای احداث نیروگاه منتظر اخذ مجوز باشند. بر این اساس اگر نیروگاه ها به موقع قادر به دریافت مبالغ حاصل از فروش برق خود نباشند، قادر به توسعه شرکت های خود نخواهند بود، لذا به نظر می رسد یکی از راه های وصول به موقع مطالبات نیروگاه ها، تقویت معاملات در بورس انرژی است.

سیستم معاملاتی بورس انرژی تا چه میزان منجر به تسهیل و سرعت در سیستم های معاملاتی می شود؟

معاملات بورس انرژی در بستر نرم افزاری شرکت فناوری بورس انجام می شود؛ یعنی هر آنچه از سرعت یا کیفیت در کل معاملات بورس ها وجود دارد در این بورس نیز با همان کیفیت وجود دارد.  

آیا امکان تغییر سیستم معاملاتی در بورس انرژی وجود دارد؟

وقتی به صورت یکپارچه یک سامانه مورد استفاده قرار می گیرد اصطلاحاً منابع مالی و انسانی بیشتری روی آن کار می کنند. تا امروز این یکپارچگی در استفاده از سیستم معاملاتی قطعاً به نفع بازار سرمایه بوده است. اینکه در آینده به چه سمتی حرکت کنیم اول به سیاست هایی که در سطح کلان بازار سرمایه وضع می شود و دوم به مشخصات اختصاصی هر بورس، بستگی دارد. در حال حاضر راهبرد ما استفاده از فناوری یکپارچه است.

 آیا در بورس انرژی شاهد راه اندازی صندوق پروژه خواهیم بود؟

یکی از اولین اقدامات من در بورس انرژی، برنامه ریزی برای راه اندازی صندوق پروژه در بخش انرژی بود. در گذشته در نظر داشتیم تا صندوق پروژه را با صنعت پتروشیمی راه اندازی کنیم. بر این اساس به مدت دو سال نیز جلساتی برگزار شد که ساختار صندوق پروژه مشخص و معین شود. اما متأسفانه به دلیل آنکه تنها با یک بخش دولتی کار می کردیم، شاهد عملیاتی شدن آن نبودیم. در بخش های دولتی شاید مدیران خوش فکر باشند اما مقررات دست و پاگیر زیادی وجود دارد. به همین علت در بورس انرژی شکل گیری صندوق پروژه را با یک شرکت توانمند غیر دولتی آغاز کردیم. بر این اساس جلساتی را با شرکت مپنا برگزار کردیم. خوشبختانه امروز تمامی مراحل راه اندازی این صندوق پروژه طی شده و تنها بخش کوچکی در خصوص انعقاد قراردادهای بازارگردانی و تعهد پذیره نویسی مابین شرکت  تأمین سرمایه و مپنا باقی مانده که قرارداد آن نیز در حال انعقاد است. این صندوق پروژه قرار است حدود 450 میلیارد تومان از بازار سرمایه تأمین مالی کند. کل سرمایه گذاری این پروژه حدود 1200 میلیارد تومان است که قبلاً نزدیک 750 میلیارد تومان آن را مپنا انجام داده است. علت انتخاب این پروژه بالا بودن میزان موفقیت آن است چون فاقد ریسک شروع و پیشرفت است.

 در واقع با توجه به اینکه به لحاظ مالی حدود 750 میلیارد تومان از سرمایه گذاری در این پروژه تأمین شده است لذا 450 میلیارد تومان باقیمانده از نقدینگی مورد نیاز این پروژه از طریق صندوق پروژه و طی چند مرحله تأمین خواهد شد. مزیت صندوق پروژه در این است که می توان یک پروژه را از صفر شروع و از طریق بازار تأمین مالی کرد. در این نوع از سرمایه گذاری این امکان وجود دارد که در انتهای پروژه واحدهای صندوق با سهم شرکت پروژه معاوضه شوند. جالب است که بگویم هنوز این صندوق پروژه به پذیره نویسی نرسیده، تقاضاهای دیگری برای ایجاد این نوع صندوق در حوزه  برق و نفت وجود دارد.

آیا برنامه ای برای راه اندازی صندوق کالایی نیز دارید؟

برای صندوق کالایی هم برنامه داریم اما در اولویت کار ما قرار نمی گیرد. زیرا برخی از ویژگی های آن مانند مباحث ذخیره سازی، انبارداری و نگهداری متفاوت است، بر این اساس راه اندازی آن در حال حاضر در اولویت ما قرار نمی گیرد.

در بحث فرآروده های نفتی آن مشارکتی که انتظار می رفت از همراهی وزارت نفت با بورس انرژی پیش نرفت، بطوری که در برخی از فرآورده های نفتی در زمان اوج تقاضا، عرضه کمی در بورس انرژی صورت می گیرد. همچنین قیمت گذاری نامناسب از دیگر مسائلی است که می توان در این خصوص برشمرد. برای رفع این مشکلات چه می کنید؟

 در سطح وزارت نفت به ویژه شخص وزیر محترم نفت و مدیران ارشد آن وزارت خانه قطعاً این دیدگاه وجود دارد که باید فعالیتها به سمت بورس هدایت شود و بورس انرژی تقویت شود. ما به طور مستمر جلساتی را با عالی ترین مقامات وزارت نفت برگزار می کنیم و وزیر محترم نفت شخصا ًدستورات صریحی برای این همکاری صادر کرده اند که جا دارد در اینجا از ایشان تشکر و قدردانی نمایم. در مرحله اجرا، بخشی از مشکلات ناشی از باورهای غلطی است که وجود دارد و بخشی نیز ناشی از ذات معاملات مواد نفتی است. شاید برخی ها در بدنه وزارت نفت تصور کنند که انتقال بخشی از این معاملات به بورس انرژی باعث کاهش فعالیت آنها خواهد شد. در صورتی که اصلاً اینطور نیست. زیرا کماکان عرضه کننده آنها هستند، فقط روش فروش آنها فرق می کند. در حال حاضر از روش مذاکره برای فروش نفت و فرآورده های نفتی استفاده می شود که یک راه کار سنتی است. در بحث صادرات فرآورده در حوزه صادرات زمینی در بورس انرژی مشکلی نداریم. اما در حوزه صادرات دریایی مشکلاتی وجود دارد. تمامی اینها باعث می شود تا با احتیاط بیشتری حرکت کنیم. در صادرات دریایی، نفت کوره هر دو هفته یکبار به صورت مرتب از طریق بورس انرژی عرضه می شود. میعانات گازی را در محموله های بزرگ عرضه می کنیم که البته با توجه به محدود بودن خریدارانش تا کنون معامله نشده است. در صادرات زمینی، گاز مایع، نفت سفید، سوخت هوایی و گازوئیل در حال معامله است. از ابتدای امسال اکثر فروش های صادراتی شرکت ملی پخش از طریق بورس انرژی انجام شده است. تا قبل از برجام حدود 60 شرکت خارجی کد معاملاتی از بورس انرژی دریافت کرده بودند. اکنون تعداد شرکت های خارجی که دارای کد معاملاتی هستند به 153 شرکت افزایش یافته است. در بین اینها شرکت های بزرگ نیز هستند. در این خصوص باید به این مطلب اشاره کنم که طبق بند 2 ماده 4 قانون برنامه ششم توسعه، دولت موظف به توسعه بازار سرمایه با تأکید بر طراحی و مهندسی ابزارهای مالی و کالایی، توسعه بازار انرژی و عرضه نفت خام و فرآورده های نفتی در بورس انرژی شده است که امیدوارم با برنامه ریزی مشخص زمینه این کار هر چه سریعتر توسط دولت و وزارت نفت فراهم گردد.

برای افزایش سود قابل پرداخت به سهامداران بورس انرژی، آیا در خصوص تغییر کارمزدهای بورس انرژی اقدامی صورت نخواهید داد؟

دغدغه خود ما نیز به عنوان شرکت سهامی عام افزایش منفعت و سود آوری برای سهامداران آنست که در خصوص تحقق آن دو راه وجود دارد که یکی از آنها تغییر در کارمزدهاست. اما در این میان امکان افزایش کارمزدها را نداریم و به جای آن باید به دنبال افزایش حجم معاملات بود. امیدوارم شرکت ملی نفت ایران با همکاری و هماهنگی بیشتر در افزایش حجم عرضه های صادراتی و فراهم کردن زمینه برای توسعه آن، گام های بلندتری را برای تقویت بورس انرژی ایران بردارد.

با توجه به راه اندازی فازهای 10 و 11 پارس جنوبی، سهم بورس انرژی از معاملات فرآورده های این فازها چقدر است؟

در فازهای پارس جنوبی عمدتاً دو فرآورده جانبی گاز مایع و میعانات گازی تولید می شود. میعانات گازی سایر پالایشگاه ها در بورس انرژی عرضه می شود. این عرضه ها کل نیاز داخل را جوابگو است. بطور هفتگی 10 الی 12 هزار تن میعانات گازی در بورس انرژی عرضه می شود که فعلاً پاسخگوی نیاز داخلی است. برای صادرات هم میعانات گازی پارس جنوبی در محموله های یک میلیون بشکه ای عرضه می شود. اما قیمت گذاری به گونه ای است که خریداران خارجی خرید نمی کنند. در واقع به نظر می رسد جذابیت مذاکرات مستقیم بیشتر است. در خصوص LPG پروژه ای را با بازرگانی گاز دنبال می کنیم تا حجم بالایی از این فرآورده را معامله کنیم.

و در نهایت آیا بازار جدیدی در بورس انرژی تحت عنوان آب، پسماند و پسآب شکل خواهد گرفت؟  

در سایر بورس ها، برخی از بازار ها در راستای مسئولیت اجتماعی این بورس ها شکل می گیرد. به این صورت که شاید از لحاظ ارزش اقتصادی، این بازارها چندان بزرگ نباشند که منبع درآمد مناسبی برای بورس محسوب شوند اما بیشتر هدف انجام یک مسئولیت اجتماعی است. به عنوان مثال ارزش معاملات بورس های اروپایی که در بازار کربن سرمایه گذاری کرده اند، عدد بالایی نیست و عنوان می شود که یکی از اهداف آن عمل به مسئولیت اجتماعی است. در واقع با توجه به اینکه آلایندگی و آلودگی، محیط زیست بشر را مورد تهدید قرار داده، ما نیز به سهم خود باید کاری کنیم که بتوانیم از میزان تولید کربن کم کنیم. ما نیز در بورس انرژی این مسأله را عمدتاً از دید مسئولیت اجتماعی دنبال می کنیم. آب یک کالای منطقه ای و محلی است؛ بنابراین نمی توان یک بازار یکپارچه را برای آن در سطح کشور شکل داد. وقتی بازار یکپارچه نباشد حجم زیاد معامله نیز وجود نخواهد داشت. از طرفی آب برای کشور ما یک کالای استراتژیک است. به همین خاطر در بورس انرژی موضوع آب را از این منظر دنبال می کنیم. اما در مورد معاملات آب، مسأله این است که باید روی آب های صنعتی بیشتر سرمایه گذاری کنیم. چرا که به لحاظ حجم، قابل توجه است. یکی از پروژه هایی که در کشور انجام می شود انتقال آب به استان کرمان است. همانطور که می دانید سه شرکت بزرگ متولی انتقال آب به کرمان هستند. البته پروژه انتقال تازه شروع شده است و هنوز آب به محل تحویل نرسیده است که بتوان یک بازار برای آن راه اندازی کرد. اما ما از هم اکنون با افراد صاحب نظر و علاقمند، مذاکرات خود را آغاز کرده ایم. در بخش کشاورزی نیز بازار آب داریم اما منطقه ای و بخشی بودن آنها سبب شده که به راحتی نتوانیم روی آن بازاری را طراحی و راه اندازی کنیم. پسآب شهرداری ها قابلیت معامله در بورس را داراست که جزء برنامه هایی است که پیگیری می کنیم.