بورس کالای ایران براساس سند چشم‌انداز و برنامه سوم توسعه از سال ۸۲ به این منظور تاسیس شد تا با ایجاد فضای رقابتی، شرکت‌ها بتوانند با نرخ مناسب و براساس مکانیزم عرضه و تقاضا به فروش محصولات خود در بورس بپردازند.

مهکامه علیقلی: خروج از رکود زمانی اتفاق می‌افتد که بازار رقابتی‌تر شده و بتوان با منابع ارزانتر کالاها را فراهم کرده و در فضای رقابتی‌تری فعالیت کرد.
این درحالی است که بورس کالای ایران براساس سند چشم‌انداز و برنامه سوم توسعه از سال ۸۲ به این منظور تاسیس شد تا با ایجاد فضای رقابتی، شرکت‌ها بتوانند با نرخ مناسب و براساس مکانیزم عرضه و تقاضا به فروش محصولات خود در بورس بپردازند. بنابراین براساس کارکردهایی که برای این بورس تعریف شده این بورس باید فعالیت‌های خود را انجام می‌داد، اما در ۱۴ سالی که از آغاز به کار این بورس می‌گذرد، اعمال سیاست رقابتی شدن و آزادسازی قیمت‌ها در عمل با مشکلاتی روبه‌روست و به گفته فعالان این حوزه، مسئولان بورس کالا باید با قدرت بیشتری این سیاست‌ها را اعمال کنند.
نهادی خودانتظام
در این‌باره هاشم باروتی کارشناس بورس کالا با اشاره به چشم‌انداز بورس کالا و چالش‌های پیش روی آن با یادآوری این نکته که هدف از تشکیل بورس کالا از ابتدا ایجاد فضای رقابتی و آزادسازی قیمت‌ها برای شرکت‌ها بوده است، به صمت گفت: بسیاری از شرکت‌ها به دلیل اینکه براساس نرخ تعرفه دولتی فروش انجام می‌دادند زیان انباشته داشته و در عمل فضای آزادسازی قیمتی و رقابتی ایجاد نشد. وجود برخی از صنایع به دلیل انحصاری بودن و اعمال مدیریت‌های نابه‌جا باعث شده است بورس کالا از فلسفه وجودی خودش فاصله بگیرد. وی افزود: بورس کالا به جای اینکه جایی باشد که بر مبنای عرضه و تقاضا و حراج در آن تعیین نرخ انجام می‌شود، اما براساس اعمال مدیریت‌هایی که مبنای کنترلی و نظارتی دارد از سوی دولت دهم شاهد این بودیم که وقتی به صورت دستوری تعیین نرخ انجام شد، آثار تورمی و بحرانی هم در این بورس مشاهده شد و این رویه درحال‌حاضر نیز بر همان اساس ادامه پیدا کرده است.باروتی ادامه داد: درحال‌حاضر بسیاری از شرکت‌ها به دلیل مشکل نقدینگی با ۳۰درصد از ظرفیت خود کار می‌کنند. نهادهای مختلف به جای اینکه این بازار مدرن را تقویت کنند، مقابل این نهاد مدرن مالی قرار می‌گیرند. در همه جای دنیا این نهادهای مالی پیشرفته بودند که اقتصادشان را رونق دادند و گردش مالی ایجاد کردند. اما به جای اینکه به سمت تقویت این بازارها برویم آن را تضعیف می‌کنیم.این کارشناس بورس کالا تصریح کرد: یک بورس، باید براساس تعاریفی که برای آن قائل هستیم خودانتظام باشد، اما متاسفانه شاهد هستیم که نهادهای مختلفی بر این بورس مدیریت می‌کنند. این درحالی است که شورای بورس باید برای آن تصمیم‌گیری کند. هرجا نهادی با بورس تضاد منافع داشته نسبت به آن موضع گرفته و تضعیفش کرده است. به همین دلیل به نظر می‌رسد بورس کالا در آن جایگاه و موقعیتی که باید باشد قرار نگرفته است. بورس کالا نیاز به بازخوانی دارد و فعالان و مدیران این بازار با قدرت بیشتری باید حضور داشته باشند. باروتی با طرح این پرسش که اگر قرار باشد به اقتصاد دولتی که همچنان درگیر آن هستیم برگردیم، پس چرا با ایجاد بورس‌ها موافقت شده است، افزود: در این مدت بورس کالا به جای اینکه بازیگران اصلی داشته و فعالان اصلی بتوانند نقش موثرتری در آن داشته باشند، اما شاهد قوانین متغیر و محدودکننده در این بازار بودیم. همه این محدودیت‌ها نه‌تنها به شفافیت این بازار کمک نکرده بلکه مشکلات را پیچیده‌تر کرده است. درحالی که مانع اصلی ایجاد فساد، رقابت است. وی ادامه داد: در نظر بگیرید اگر فقط یک شرکت بخواهد تنها تولیدکننده یک محصول باشد و شرکت‌های دیگر به دلیل مشکلات و تحریم‌های بانکی نتوانند امکان رقابت داشته باشند، این شرکت فقط براساس ۱۰ درصد از تولید خود در بورس کشف نرخ انجام می‌دهد. این درحالی است که در بسیاری از مواقع این شرکت‌ها، بازیگران خودشان را برای کشف نرخ به بورس می‌فرستند و گاهی بالاتر از قیمت‌های جهانی و بهای تمام شده در کارخانه، نرخی را تعین می‌کنند؛ در این صورت بورس دیگر معنایی ندارد. این کارشناس بورس کالا در تشریح این موضوع افزود: به عنوان مثال هیات دولت اعلام می‌کند معاملات محصولات کشاورزی باید در بورس انجام شود اما در بسیاری از مواقع شاهد هستیم که نهاد دیگری خارج از بورس به صورت حواله‌ای در بیرون از بورس محصول را به فروش می‌رساند. بخشی از مسائل تورمی به دلیل این فعالیت‌های فسادآور است. اگر قرار است معامله‌ای براساس عرضه و تقاضا شکل بگیرد، باید در بورس عرضه شود یا اگر مشکل تامین داریم با واردات آن محصول، بازار را تنظیم کنیم. باروتی درباره راهکارهای جلوگیری از ایجاد رانت و فساد در بورس کالا گفت: اگر قرار است براساس عرضه و تقاضا بازار شکل بگیرد، بنابراین باید در بورس این بازار شکل بگیرد، برای تنظیم بازار، نهادی غیراز بورس کالا نباید در تعیین نرخ دخالت کند. در این صورت می‌توانند با درنظر گرفتن تعرفه بر واردات مشکل را برطرف کرده و جلوی رانت را بگیرند نه اینکه بیشترین فشار را به تولیدکننده و مصرف‌کننده وارد کنند. وی تاکید کرد: نیاز است دولت آقای روحانی که به نوعی میراث‌دار مدیریت ناکارآمد دولت آقای احمدی‌نژاد است، در ۴سال دوم چاره‌ای برای این مسئله بیندیشد. باید درنظر گرفت که این بازار مالی به ابزارهای جدید و اتصال به بازارهای جهانی نیاز دارد. اگر قرار باشد همچنان به صورت منطقه‌ای و بومی حرکت کنیم در عمل بورس کالا به جایگاه واقعی خود نمی‌رسد.
وی یادآور شد: ایران در حوزه تولید فولاد، محصولات پتروشیمی و کشاورزی مزیت‌های نسبی خوب داشته و این حوزه‌ها در اولویت‌های تجاری و کاری است، اما متاسفانه به دلیل نگاه کلاسیک و سنتی که در حوزه اقتصاد کشور وجود دارد رسیدگی بیشتر به این بخش‌ها محقق نمی‌شود.این کارشناس کالایی از ابزارهای تامین مالی در بورس کالا به عنوان یک اتفاق مثبت یاد کرد که همواره به کمک دولت شتافته است.