دولت و بخش خصوصی در مسیر چشم‌انداز ۱۴۰۴
دنیای معدن -تکمیل زنجیره ارزش در بخش معدن موضوعی است که هم دولت و هم بخش خصوصی به دنبال اجرایی شدن آن هستند اما متاسفانه در برخی حلقه‌های این زنجیره مشکلاتی وجود دارد که باید با یافتن راهکارهای مناسب حل شود.
کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران تلاش می‌کند با استفاده از نظر تمامی حوزه‌های موجود در این زنجیره، خلأها را برطرف کرده و به ارزش‌افزوده بیشتری دست پیدا کند. در نتیجه نشست زنجیره ارزش آهن و فولاد به میزبانی کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران روز گذشته برگزار شد. در این نشست، نمایندگان دولت، انجمن سنگ‌آهن، فولاد، اتاق بازرگانی و صنایع پایین‌دستی فولاد نیز حضور داشتند تا راهکارهای موثری برای دستیابی به اهداف پیش‌بینی شده در افق ۱۴۰۴ به‌دست آید.
تکمیل زنجیره به نفع دولت و فعالان اقتصادی است
رییس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران در نشست زنجیره ارزش آهن و فولاد کشور اظهار کرد: همه معتقد هستیم در زنجیره مواد معدنی باید ارزش‌افزوده بیشتری تولید شود. این موضوع دغدغه همه مسئولان و معدنی‌هاست. هرچه زنجیره سنگ‌آهن تا فولاد و صنایع پایین‌دستی آن ارزش بیشتری پیدا کند و بتوانیم این زنجیره را تکمیل کنیم به نفع کشور و فعالان اقتصادی خواهد بود که در بخش‌های مختلف این زنجیره فعالیت می‌کنند. بهرام شکوری افزود: زمانی استراتژی تکمیل زنجیره ارزش از سوی حاکمیت وضع می‌شد زیرا بخش خصوصی رنگ کمتری در این فعالیت اقتصادی داشت درنتیجه دولت در این میان برای استراتژی توسعه صنعتی سیاست‌گذاری می‌کرد. ورود بخش خصوصی این زنجیره و در نظر گرفتن حاشیه سود اقتصادی، باعث شد هماهنگی بین زنجیره ارزش ایجاد نشود. اگر نگاهی به زنجیره داشته باشیم خواهیم دید در برخی از بخش‌های زنجیره با مازاد و در برخی دیگر با کمبود مواجه هستیم. وی ادامه داد: متاسفانه نوع نگاه حاکمیت به این زنجیره، متفاوت بود که این موضوع نیز دغدغه به‌شمار می‌آمد. برای فعال اقتصادی فرقی نمی‌کند در کجای این زنجیره قرار گرفته باشد. هر فعالی با توجه به توانمندی که در اختیار دارد در بخشی از این زنجیره مشغول به کار است. در بعد سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال و دیگر مشکلاتی که در حوزه تولید وجود دارد همه با هم برابر هستند اما نوع محصول تولیدی، تفاوت زیادی از بابت مشخصات فیزیکی و شیمیایی دارد. رییس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران تصریح کرد: بخشی از صنایع به دلیل اینکه جزو صنایع مادر است، مورد حمایت دولت و حاکمیت قرار می‌گیرد و برخی دیگر همچون صنایع پایین‌دستی یا صنایع تامین‌کننده ماده اولیه این صنایع مادر، مورد بی‌مهری قرار می‌گیرند. به گفته شکوری، تمام دغدغه‌هایی که در این زنجیره ارزش وجود دارد اتاق را بر آن داشت جلساتی تشکیل دهد تا درنهایت زنجیره ارزش به سمت توازن برود و فضایی فراهم شود و با عنوان خام‌فروشی از صادرات بخش مازاد و تجارت بین‌المللی آن جلوگیری نشود. همچنین نظر ما این است که تمام مواد اولیه کارخانه‌های داخل کشور در اولویت نخست قرار گیرد و باقیمت مناسب‌تر تامین شود. وی با اشاره به برگزاری جلساتی در این‌باره گفت: در این زمینه دومین جلسه نیز برگزار و در آن تصمیم گرفته شد تا برای هر کدام از زنجیره‌های ارزش، یک جلسه اختصاصی برگزار شود که با حضور انجمن‌ها و تشکل‌ها مسائل را با نگاه ملی مطرح کنیم و بتوانیم درنهایت شرایط را سامان دهیم، زیرا نگاه ما برد-برد است. شکوری با گذری بر شرایط سال ۹۴، بیان کرد: در سال ۹۴ با توجه به قیمت پایین کامودیتی‌ها، حوزه معدن خیلی فعال نبود و با توجه به طرح‌های توسعه‌ای تولید فولاد در سال ۱۴۰۴، نیاز به ۱۵۴میلیون تن سنگ‌آهن داریم که با توجه به طرح‌های توسعه‌ای سنگ‌آهن تنها قادر به تولید ۱۱۶میلیون تن سنگ‌آهن خواهیم بود و این موضوع نبود برنامه‌ریزی توسعه اکتشافات سنگ‌آهن تا سال ۱۴۰۴ به‌منظور دستیابی به ۵۵ میلیون تن فولاد خام را بیش از پیش مشخص می‌کند. وی در پایان این جلسه با اشاره به ورود سنگ‌آهن به بورس کالا اضافه کرد: بهتر است در یک جلسه با حضور مسئولان بورس کالا مشکلات موجود در این حوزه مطرح شود تا مشخص شود آیا بکارگیری بورس می‌تواند دغدغه تامین مواد اولیه را رفع کند؟
کارگروه فولاد، مستمر و پویا باشد
مدیرکل دفتر صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت به‌عنوان نماینده این وزارتخانه که در این جلسه حضور داشت، ابتدا درباره بورس کالا اظهار کرد: بنده به‌عنوان نظر کارشناسی اعتقاد دارم اگر بخش خصوصی بتواند کار خود را خوب انجام دهد و نیازسنجی کرده و نیاز مشتریان خود را براساس خواسته، برنامه‌ریزی و مدیریت کند و بتواند مدل‌های تسهیل‌گری را به جای الزامات سختگیرانه جایگزین کند، بورس، بسیار در شفافیت نظام تنظیم بازار و عرضه و تقاضا دارای جذبه است. محمد فاطمیان افزود: همواره گفته می‌شود هر طرح و ایده‌ای زمانی می‌تواند موفق اجرا شود که بستر، ابزار، منابع انسانی، فرهنگ همراهی و اتحاد و باور و اعتماد مناسب را برای انجام آن طرح در اختیار داشته باشد. وی در ادامه با اشاره به طرح جامع فولاد نیز تصریح کرد: ظرفیت خوبی در طرح جامع فولاد کشور ایجاد شد. در اصول ارائه یک طرح با اجرای موفق آن، ضروری است، یک سوی ماجرا کسانی باشند که مدل اجرای مناسب را طراحی می‌کنند اما در آن سوی دیگر استراتژی روزآمد کردن متغیرها وجود دارد تا بتوانند این متغیرها را در دینامیک بودن طرح استراتژیک خود لحاظ کنند. فاطمیان همچنین بیان کرد: اتفاق خوبی که درباره طرح جامع فولاد رخ داده آن است که این طرح با ۳رویکرد خوشبینانه، بدبینانه و واقع بینانه مطرح شده است. دسته‌بندی دیگر که در این طرح انجام شده، وضعیت واحدها و سرمایه‌گذاری‌های موجود، طرح‌های توسعه که در این واحدها متصور است، طرح‌های ایجادی در آینده و طرح‌های نیمه تمامی است که در دستور کار قرار دارد. مدیرکل دفتر صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت بیان کرد: این کارگروه که از سوی کمیسیون شکل گرفته باید کار خود را ادامه دهد و نام‌گذاری مناسبی برای آن در نظر گرفته شود به طور نمونه کارگروه اختصاصی فولاد. این کارگروه نمیرد بلکه پویا و مستمر باشد. همچنین بهتر است طرح جامع فولاد یک‌بار به‌طور کامل در این کارگروه ارائه شود. وی در ادامه با اشاره به دریافت آمارهای مشخص، گفت: مراجع ارائه آمار در کشور مشخص هستند به‌طور نمونه آمار صادرات را گمرک ارائه می‌دهد. به گفته فاطمیان، در بحث‌های ساختاری با مشکل مواجه هستیم.
مدلی ترکیبی برای زنجیره ارزش
دبیر انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران نیز در این نشست با اشاره به میزان تولید سنگ‌آهن و فولاد، گفت: برای یافتن چارچوب در طول زنجیره، نیازمند یک مدل ترکیبی هستیم. علیرضا سیاسی‌راد اظهار کرد: میزان تولید فولاد برای سال ۹۵، حدود ۱۵ تا ۲۰میلیون تن پیش‌بینی شده که این میزان نیازمند استفاده از ۳۶ تا ۴۰میلیون تن سنگ‌آهن است. آمارها حاکی از آن است که ما در امسال بیش از ۴۵میلیون تن سنگ‌آهن تولید خواهیم کرد در نتیجه ۷ تا ۸میلیون تن مازاد خواهیم داشت. وی افزود: ممکن است این وضعیت در ۳ تا ۴ سال آینده ادامه پیدا کند. سیاسی‌راد تصریح کرد: اینکه چرا سنگ‌آهنی‌ها ترجیح می‌دهند محصول خود را صادر کنند نیازمند تحلیل زنجیره ارزش است. در واقع در این مطالعه باید مبدا و مقصد مشخص شود. هدف نهایی و میزان ارزش نهایی نیز که در زنجیره خلق می‌شود باید مشخص شود. وی در ادامه با اشاره به فعالیت معادن سنگ‌آهن، اظهار کرد: از حدود ۱۸۰معدن فعال سنگ‌آهن تنها ۲۰ تا ۲۵ معدن در سال ۹۵ فعال هستند. حال اگر به اندازه کافی بازار داخلی و خارجی تحریک نشود برای ۲ تا ۳ سال آینده نیازمند واردات سنگ‌آهن دانه‌بندی خواهیم بود.
راه‌حل‌ها درون‌زا باشد
دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نیز در این نشست اظهار کرد: اتاق، یک حلقه ارتباطی خوب میان بخش خصوصی و دولت است. رسول خلیفه سلطان با اشاره به موضوع‌های مطرح شده در حوزه زنجیره ارزش، گفت: شاید نکته مهم، مدل و شیوه برخورد با موضوع باشد. در واقع نباید مسائل بنگاهی را در جلسه مطرح کرد بلکه در این جلسات باید به زنجیره فولاد فکر کرد. وی ادامه داد: اگر نگاهی به کسب‌وکار فولاد و اتفاقاتی که در تاریخ ۳۰ تا ۴۰ساله آن رخ داده است نگاه کنیم خواهیم دید ذوب‌آهن در ابتدای پیروزی انقلاب ۷۰۰هزار تن تولید داشت اما کم‌کم رشد کرد. خلیفه سلطان تصریح کرد: تا سال ۱۳۸۳، سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد دولتی بود اما از آن سال به بعد این سرمایه‌گذاری از مرحله نورد متوقف شد و اجازه دادند بخش خصوصی وارد کار شود. پس از این اتفاق بخش خصوصی جرات یافت به فولادسازی نیز وارد شود. به گفته وی، بخش خصوصی در صنعت فولاد در ابتدای تولد خود قرار دارد. درواقع در حال حاضر در شرایط‌گذار قرار گرفته‌ایم. برای تحقق اهداف پیش‌بینی شده برای افق ۱۴۰۴ باید به موضوع‌ها نگاهی همراه با شک و امید به آینده داشت و در این مسیر حرکت کرد. خلیفه سلطان ادامه داد: نباید بخش خصوصی را مصیبت تلقی کرد زیرا خصوصی‌سازی در صنعت آب و برق و همچنین صنایع معدنی جزو موفق‌ترین بخش‌ها بوده است. هر گرفتاری‌ای که در این میان وجود دارد باید حل شود. دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران با بیان اینکه عمر زیادی از بخش خصوصی نگذشته است، افزود: با این حال چند گرفتاری در این میان وجود دارد. نخستین موضوع نبود عرضه و تقاضاست، زیرا کشور ما یک کشور تحریمی بود و واحدها فقط بازارهای موجود در اطراف خود را در نظر گرفتند. مشکل دیگر حمایت غیرموثر سیستم بانکی بود. شاید این حمایت از اشتغالزایی شد اما باید به این نکته توجه کرد که عمر واحدهای صنعتی حمایت شده از سوی سیستم بانکی کوتاه است. خلیفه سلطان در ادامه بیان کرد: اما مشکل دیگر، پراکنده و کوچک بودن بخش خصوصی است. این موارد عوارضی است که بخش خصوصی با آن مواجه است. به گفته وی، حال اگر قرار است بخش خصوصی به عنوان صنایع پایین دستی مورد حمایت قرار گیرد باید به عوارض آن نیز توجه داشت تا هم حمایت شود و هم شکست نخورد. در واقع راه‌حل‌ها باید درون‌زا باشد. دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در ادامه با اشاره به پیشنهادی مبنی بر تشکیل صندوق برای دریافت عوارض، اظهار کرد: ۳سال پیش این پیشنهاد مطرح شد که پول حاصل از عوارض صادراتی در صندوقی واریز و در زنجیره برای سرمایه‌گذاری هزینه شود اما باید پذیرفت که خودمان سخت پای اجرای آن ایستادگی نکردیم. به گفته خلیفه سلطان، اگر راه‌حل‌های درون زا مطرح شود می‌توان به راهکارهایی دست یافت که بودجه‌های آن تامین شده باشد.