کمربند اقتصادی جاده ابریشم - مجتبی شیشه چی ها *
تهران- ایرنا- ایده کمربند، یک جاده (One belt, one road) راهبرد توسعه جدیدی است که توسط رئیس جمهوری چین در سال 2013 مطرح شد و به کمربند اقتصادی جاده ابریشم جدید اشاره دارد و چین را از مسیر آسیای میانه به اروپا وصل می کند؛جاده ابریشم دریایی (Mritime Silk Road) نیز چین را به کشورهای جنوب شرقی آسیا، آفریقا و اروپا متصل می سازد.
اصطلاحات جاده و کمربند از نقطه نظر جغرافیایی وضعیت روشنی را ارائه نمی دهند و بیشتر به عنوان نقشه راهی برای چگونگی عزم چین برای ادغام در اقتصاد جهانی و گسترش نفوذ آن در مناطق یاشده مورد استفاده قرار می گیرند. راهبرد جدید چین مبتنی بر داشتن حرفی تازه در زمینه های اقتصادی و سیاسی و صدور ظرفیت های فناوری و تولیدات مازاد در بخش هایی همچون صنعت فولاد است.به تازگی چین 40 میلیارد دلار برای ایجاد صندوق جاده ابریشم باهدف بهبود تبادلات تجاری و حمل و نقل با آسیا متعهد شده است و «شی جینگ پینگ» رئیس جمهوری این کشور گفته است که این صندوق برای حمایت از سیاست «یک کمربند، یک جاده» یا «کمربند اقتصادی جاده ابریشم جدید» و مسیر دریایی آن به کار برده خواهد شد.
پیش از این نیز پکن اقدامات مشابهی در این ارتباط برای ارتقای سطح همکاری های منطقه ای بین کشورهای چین، میانمار، بنگلادش و هند اتخاذ کرده بود که رسماً با نام کریدور اقتصادی BCIM (این حروف اختصاری از حرف اول کشورهای عضو آن گرفته شده است) شناخته می شود.
این کریدور بخش کوچکی از کمربند بزرگ اقتصادی است که چین درصدد ایجاد آن است. ایده جاده ابریشم جدید و مسیر دریایی آن مناطق در حال رشد شرق آسیا، جنوب آسیا و جنوب شرقی آسیا را به کشورهای ثروتمند دارای انرژی خاورمیانه و کشورهای صنعتی اروپا در قرن 21 متصل می کند.
پکن در نظر دارد که کریدور BCIM را به استان جنوب غربی یونان (Yunnan) از طریق میانمار به داکا، پایتخت بنگلادش و سپس به کلان شهر کلکته، که بخش اصلی جاده ابریشم جدید محسوب می شود و همچنین بندر چنای (Chennai) در هنـد، نقطه واسط جاده دریایی ابریشم، که از استان شرقی فوجیان(Fujian) چین شروع می شود را به کشورهای ساحلی منطقه وصل کند.
هند از نظر تاریخی محل تلاقی جاده ابریشم دریایی و جاده ابریشم جنوبی بوده است. بنگلادش با توجه به جمعیت انبوه آن از ابتکار عمل جدید چین برای اشتغال زایی در این منطقه استقبال کرده است.
** سکوت معنی دار هند
با وجود تایید راهبرد یک کمربند، یک جاده توسط هند اما این کشور پاسخ مناسبی به دعوت چین داده است. شاید هند از کریدور اقتصادی چین و پاکستان و منطقه اقتصادی همکاری هیمالیا بین کشورهای نپال، بوتان و کریدور اقتصادی BCIM (شامل کشورهای بنگلادش، چین، هند و میانمار) که شمال شرقی هند را به جنوب غربی چین، بنگلادش و میانمار متصل می سازد باتوجه به مسائل امنیتی با تردید نگاه می کند.
حتی هند با وجود امضای رسمی، مشارکت فعالی در کریدور BCIM نداشته است زیرا تمایلی ندارد چین به مناطق حساس دست یابد.
از زمانی که شی جینگ پینگ به عنوان دبیرکل حزب کمونیست و سپس در سال 2013 به ریاست جمهوری چین برگزیده شد، این کشور در مسیر درست تحولات سیاسی و اقتصادی بسیار مهمی قرار گرفته است. به عبارت دیگر، وی با ارائه تفکرات و ایده های جدید، کشورش را در مرکز جغرافیایی سیاسی و جغرافیایی اقتصادی جهان قرار داده است. او می خواهد به رویای چین با طرح ایده یک کمربند، یک جاده تحقق بخشد.
این رویا از دوبخش تشکیل شده است. بخش اول افزایش رشد ناخالص ملی سرانه در سال 2010 به دو برابر تا سال 2021 و بخش دوم ایجاد جاده ابریشم ژئواقتصادی و یک جاده ابریشم دریایی مدرن برای اتصال چین به اروپا از طریق زمینی و دریایی است.
چین در نظر دارد با ایجاد جاده ابریشم جدید مناطق عقب مانده خود و کشورهای حاشیه آنها مانند ویتنام، لائوس و میانمار را به بنگلادش و هند و سایر کشورهای آسیایی متصل کند و آینده اقتصادی جمعیت فقیر خود را بهبود بخشد.
مفهوم یک کمربند، یک جاده، ریشه در تاریخ دارد. چین از طریق این جاده و مسیر دریایی سعی دارد کالاهای خود را به بنادر آسیایی، آفریقایی و اروپایی برساند. چین در سه دهه گذشته بزرگراه ها و خطور راه آهن بسیار خوبی را از شمال به جنوب و از شرق به غرب آن احداث کرده و در نظر دارد شبکه های ارتباطی خود را به جنوب شرقی آسیا، جنوب آسیا و از طریق دریایی به آفریقا متصل کند.
این کشور به دنبال آن است تا همه کشورهای قرار گرفته در مسیر یک کمربند، یک جاده، همسو با این هدف مشارکت کنند. بیشتر کشورهای جنوب شرقی آسیا از ایده جدید چین استقبال کرده اند.
** ایده یک کمربند یک جاده چیست؟
نخستین بار ایده کمربند اقتصادی جاده ابریشم توسط رئیس جمهوری چین در دیدار از قزاقستان و سپس در دیدار از اندونزی در پاییز 2013 مطرح شد و منظور از کمربند، شبکه ای برنامه ریزی شده از راه های زمینی، خطوط راه آهن، خطوط نفت و گاز طبیعی و سایر پروژه های زیرساختی از شهر شیان در مرکز چین تا آسیای میانه و در نهایت تا مسکو، روتردام و ونیز (Venice) در اروپا را شامل می شود و مسیر دریایی آن نیز شبکه ای برنامه ریزی شده از بنادر و پروژه های ساحلی زیرساختی از جنوب و جنوب شرقی آسیا تا شرق آفریقا و شمال دریای مدیترانه را دربر می گیرد؛ همچنین استفاده از واحد پول چین در بازارهای مالی بوسیله سایر کشورها و ایجاد مرکز اطلاعات جاده ابریشم برای ارتباط واحدهای اطلاعاتی و شبکه های فناوری مخابراتی منطقه ای و رفع موانع تجارت مرزی و سرمایه گذاری منطقه را نیز در بر دارد.
نهادها و سازمان های جدید منطقه ای همچون بانک آسیایی سرمایه گذاری زیرساخت ها (AIIB) و صندوق جاده ابریشم جدید (NSRF) باهدف تکمیل و پشتیبانی از توسعه یک کمربند، یک جاده در نظر گرفته شده اند.
** هدف چین از اتخاذ این رویکرد
رهبران چین می کوشند تا رشدی نرمال و کندتر اما دارای ثبات اقتصادی را در پیش گیرند. بسیاری از پروژه های زیرساختی راهبرد یک کمربند، یک جاده، بر توسعه زیرساختارهای مناطق فقیر و عقب افتاده استوار شده تا با افزایش رشد اقتصادی آنها تأثیرات کاهش رشد اقتصادی کشور را کنترل و جبران کنند. همچنین این کشور در نظر دارد تا با استفاده از ظرفیت های بالای تولیدات صنعتی، محصولات خود را به بازارهای منطقه سرازیر کند. پروژه های مربوط به ایجاد یک کمربند یک جاده ابزار مناسبی برای اجرای اصلاحات مبتنی بر بازار به شمار می آیند.
**مزایای بالقوه یک کمربند یک جاده برای آسیا
بسیاری از کارشناسان، ایده یک کمربند، یک جاده را نسخه چینی طرح مارشال (Marshal Plan) در منطقه و برخی نیز ایده را فراتر از طرح مارشال می دانند زیرا دنیا را در بر می گیرد و ارزش اقتصادی آن را به بیش از 21 تریلیون دلار آمریکا برآورد می شود. سازمان ها و نهادهای بین المللی ذیربطی که در این خصوص ایجاد خواهند شد نظیر بانک زیرساختاری توسعه آسیا (AIDB)، صندوق جاده ابریشم(SRM)، جاده ابریشم دریایی (MSR) و منطقه آزاد تجاری آسیا- اقیانوس آرام، چین را در مرکز ژئوپلوتیک و جغرافیای اقتصادی جهان قرار داده و آمریکا را مجبور ساخته نقش رهبری را حداقل در سطح منطقه ای و حتی جهانی برای چین درنظر بگیرد.
مقام های چینی نیز بخوبی می دانند که آمریکا همانند گذشته دیگر حامی کشورشان برای انجام اصلاحات همچون دهه 1970 نخواهد بود زیرا آمریکایی ها، پکن را رقیب بالقوه در برتری خواهی می بینند و چینی ها نیز دریافته اند که کشورهای آمریکا، ژاپن و هند با بلندپروازی دریایی چین موافقت نیستند.
ابتکار جدید رئیس جمهوری چین، توصیفی قدرتمند از رشد ظرفیت و اهداف اقتصادی آن کشور محسوب می شود. بدیهی است در صورت اجرای درست آن، سبب افزایش رشد و توسعه اقتصادی و همگرایی در منطقه خواهد شد.
باتوجه به گزارش بانک توسعه آسیایی و قرارگرفتن هدف ایجاد زیرساخت ها در هسته مرکزی راهبرد یک کمربند یک جاده، فرصت مناسبی برای ایفای نقش سازنده در معماری اقتصادی منطقه بوجود خواهد آمد و ضمن دستیابی به رشدی با ثبات و جامع با تقویت سازمان ها و نهادهای سیاسی، تحرکات تروریستی در منطقه را کاهش خواهد داد.
**خطرات بالقوه یک کمربند، یک جاده
یکی از خطرات مهم درخصوص ایده یک کمربند، یک جاده این است که بسیاری از کشورهای آسیایی و همچنین آمریکا در مورد تأثیر جغرافیایی سیاسی یا ژئوپلوتیکی این اقدام چین بسیار نگرانند. گرچه چین سعی دارد این اقدام را ابتکار عملی برد- برد جلوه دهد اما این امر برای برخی از کشورهای منطقه مانند ژاپن، هند و روسیه متضمن مفاهیم مهمی در زمینه سیاست خارجی است.
از نظر مسکو این اقدام به معنای تأثیر چین بر کشورهای آسیای میانه است و هند نیز که سریلانکا را حیات خلوت خود می پندارد از سرمایه گذاری های چین در این کشور خشنود نیست.
از طرف دیگر، جاده ابریشم دریایی سبب افزایش قدرت نیروی دریایی این کشور در خارج و همچنین و فعالیت های چین در زمینه ایجاد زیرساختارهای فناوری اطلاعات، باعث تقویت نفوذ آن در منطقه می شود که از نظر امنیتی این اقدامات برای کشورهای رقیب خوشایند نیست.
برخی از کارشناسان اقدام چین در ایجاد جاده ابریشم جدید را نوعی مداخله در نظم نوین جهانی می دانند. در واقع، این ایده از نظر تئوریکی حامیانی برای نظر نوین جهانی دارد. در سال های اخیر کشورها شاهد بحران های مالی، تغییرات آب و هوایی، ایمنی موادغذایی و بحران های امنیتی و ... بوده اند. از این رو، کشورها بدنبال اصلاحات و تغییرات مثبت هستند.
ایده یک کمربند، یک جاده، در این شرایط از جانب بسیاری از کشورها با دید مثبت تلقی و از آن استقبال کرده اند. با توجه به اینکه مفهوم یک کمربند، یک جاده مستلزم حفظ منافع سایر کشورها نیز هست، بسیاری از کشورها آن را با دید احترام متقابل، ارتباط دوستانه و وضعیت برد- برد درنظر می گیرند و حاضرند با چین همکاری کنند.
با توجه به موارد گفته شده و سفر اخیر رئیس جمهوری چین در راس یک هیات بلندپایه سیاسی و اقتصادی به ایران و انعقاد موافقت نامه های همکاری در زمینه های مختلف بویژه افزایش تعاملات اقتصادی و وجود اشتراکات فراوان، ایده کمربند اقتصادی جاده ابریشم می تواند فرصت های خوبی برای فعالان اقتصادی کشورمان بهه همراه داشته باشد.
....................................................................