بازار جهانی صکوک در یک نگاه

بازار جهانی صکوک درسه فصل منتهی به سپتامبر 2015 شاهد انتشار 48.8 میلیارد دلار صکوک بود که نسبت به 9 ماه مشابه سال گذشته یعنی 79.5 میلیارد دلار، افت 38.6درصد را تجربه کرد و پیش بینی می شود امسال از مرز 100 میلیارد دلار تجاوز نکند. دراین بازه زمانی، بازارهای جهانی در 513 نوبت به انتشار صکوک پرداختند که حجم صکوک سررسید نشده به 338.3 میلیارد دلار رسید و انتظار می رود تا پایان 2020 این میزان به 400 میلیارد دلار برسد.[1] در ادامه، ابتدا به مرور اجمالی مهمترین رخدادهای بازار صکوک جهانی در سه فصل اول 2015  پرداخته و سپس به تبیین ساختار صکوک مورد بحث می پردازیم.

فصل اول: خبر تعویق برنامه انتشار صکوک دولت تونس به فصل 3 سال، اطلاع رسانی بزرگترین بانک آذربایجان از برنامه انتشار 200 تا 300 میلیون دلاری، آغاز انتشار هفتگی صکوک توسط بانک مرکزی بنگلادش برای تامین مالی، انتشار قوانین تایید شده صکوک توسط سازمان بورس پاکستانSECP)) ، برنامه بانک اسلامی ابوظبی مبنی بر انتشار صکوک مادون subordinated)) در مالزی، برنامه دولت اندونزی برای استفاده از کالاها و خدمات ملی به عنوان دارایی های پایه، تضمین صکوک امارات توسط آژانس اعتبار صادرات انگلستان، آغاز بکارگیری صکوک انرژی های سبز شورای عالی انرژی امارات DSCP))، تصمیم عمان برای انتشار اولین صکوک دولتی خود در ماه اکتبر 2015، انتشار یک میلیارد دلار صکوک توسط راس الخیمه امارات، اعلام خبر گروه G20)) مبنی بر استفاده از صکوک برای تامین مالی زیرساخت ها

فصل دوم: بکار گیری قوانین مالی اسلامی توسط نهاد ناظر بازار قزاقستان، برنامه ریزی هنگ کنگ برای انتشار صکوک دولتی، انتشار اولین صکوک اجتماعی مالزی توسط شرکت ملی خزانه، فروش موفقیت آمیز بزرگترین صکوک شرکتی توسط کِی الکتریک پاکستان، برنامه ریزی دولت برونئی برای انتشار صکوک بلند مدت

فصل سوم: موافقت دولت قرقیزستان با معرفی و بکارگیری صکوک، اصلاح قوانین مالیاتی توسط دولت آفریقای جنوبی و هموارسازی راه برای انتشار صکوک توسط شرکت های بورسی، آماده سازی قوانین و مقررات صکوک در راستای کمک به تامین مالی برای کسری بودجه دولت، برنامه ریزی برای انتشار اولین صکوک دولتی سواحل عاج به ارزش 250 میلیون دلار، تلاش امارات برای قرار گرفتن در راس بازار صکوک از طریق دسترسی به کانالهای جدید انتشار، نهایی شدن قوانین و مقررات مالی اسلامی بازار تونس و برنامه ریزی شرکت ها برای انتشار صکوک، انتشار 100 میلیون دلار صکوک توسط بانک جهانی در ایالات متحده، انتشار دومین صکوک واکسیناسیون توسط شرکت IFFIM بانک جهانی در ایالات متحده       

همانگونه که اشاره شد، به طور کلی انتشار صکوک 2015 نسبت به 2014 دچار افت گردیده که از نگاه کارشناسان عمدتا دو دلیل برای آن وجود دارد: دلیل اول مربوط به تصمیم بانک مرکزی مالزی مبنی بر عدم انتشار صکوک کوتاه مدت بوده و دلیل دوم مربوط به کمبود بازیگران (ناشران) جدید این بازار می باشد.

در نقطه مقابل، افت قیمت نفت برای اقتصاد کشورهای نفت خیز مسلمان موجب کسری بودجه گشته و پیش بینی می شود این اقتصادها برای جبران کسری بودجه از ابزار صکوک بهره بیشتر گرفته و به احتمال زیاد این امر موجب رونق صکوک در سال 2016 خواهد شد. بالا رفتن نرخ بهره جهانی که علائم آن این روزها در تصمیم فدرال رزو مبنی بر افزایش نرخ بهره بین بانکی از نزدیک صفر در صد به 25 تا 50 صدم درصد مشاهده می شود، علیرغم تاثیری که می تواند روی انتشار صکوک داشته باشد، اما به لحاظ تقاضا از سوی سرمایه گذاران حساس به شرعی بودن ابزار تامین مالی، کماکان صکوک به رشد خود ادامه خواهد داد.

بدنبال فراهم شدن بستر ورود سرمایه به اقتصاد ایران در سال 2016 که طبق نظرسنجی تامسون رویترز از میان 11 بازار نوظهور صکوک جهانی، در جایگاه هشتم مقصد سرمایه گذاران بین المللی قرار گرفته است[2]، و از طرف دیگر عمده (حدود 70درصد) انتشارات صکوک توسط نهادهای دولتی و شبه دولتی صورت پذیرفته و دولت ها پیشتاز و راهگشا می باشند، در این نوشتار به نمونه ای دیگر[3] از صکوک بین المللی دولتی اشاره می گردد که در عین حال برای بخش خصوصی نیز قابل استفاده می باشد.

2.              صکوک وکالت دولتی بین المللی مالزی

دولت مالزی در تاریخ 28 ژوئن 2011، صکوک دولتی بین المللی به حجم 2 میلیارد دلار منتشر نمود.( لازم به ذکر است که اولین صکوک دولتی بین المللی به اندازه 600 میلیون دلار توسط مالزی و در سال 2002 منتشر گردید.) حجم انتشار، نوع ارز یعنی دلار آمریکا و نیز عقد آن یعنی وکالت، این صکوک را در جایگاه منحصر بفردی قرار داد و آنرا تبدیل به بزرگترین انتشار صکوک دولتی بین المللی تا آن تاریخ نمود.  Moody’s و S&P رتبه اعتباری این صکوک را به ترتیب A3 و A منفی (با ثبات) اعلام نمودند. این صکوک که در دو بخش tranche)) با دو سررسید 5 ساله به اندازه 1200 میلیون دلار و 10 ساله به اندازه 800 میلیون دلار منتشر گردید ، با استقبال 9 میلیارد دلاری یعنی 4.55 برابر عرضه از سوی 300 متقاضی روبرو گردید. در نهایت سرمایه گذارانی از بازارهای مالزی، خاورمیانه، سایر بازارهای  آسیایی، اروپا و آمریکا در اولی (5 ساله) به ترتیب 26درصد، 43درصد، 18درصد، 9درصد، 4درصد و در دومی (ده ساله) 28درصد، 7درصد، 29درصد، 21درصد و 15درصد سهم سرمایه گذاری را به خود اختصاص دادند.  سرمایه گذاران در این اوراق ترکیبی از بانک ها، صندوق های سرمایه گذاری، موسسات دولتی و بیمه ها هستند.

2.1 تبیین ساز و کار – از انتشار تا سررسید

2.1.1 فاز انتشار و مراحل آن