صنعت دارو، صنعتی رو به رشد و آینده محور است که در بین تمامی صنایع برتر بیشترین مخارج تحقیق و توسعه را طبق آخرین آمارها از آن خود کرده است. در باب بزرگی بازار این صنعت همین بس که میزان فروش جهانی در سال2014 به 1014.7میلیارد دلار رسیده است و پیش بینی ها حکایت از افزایش فروش جهانی دارو تا سال2020 با رسیدن به رقم1.3تریلیون دلار دارد.

انواع داروها را از یک جهت به دو بخش برند و ژنریک یا تجویزی و ژنریک دسته بندی می کنند و از نگاهی دیگر به دو دسته کلی شیمیایی و گیاهی. در سال 2014 فروش داروهای تجویزی در حدود743 میلیارد دلار برآورد شده و این میزان برای داروهای ژنریک74 میلیارد دلار است. عواملی همچون جمعیت، پوشش بیمه و رفاه اقتصادی بر تقاضای دارو بسیار موثرند. در حوزه گیاهان دارویی نیز باید به تولید و عرضه ی بیش از900 فراورده دارویی از گیاهان اشاره کرد. پیش بینی می شود در افق سال2050میلادی، ارزش این بخش از بازار دارو به پنج تریلیون دلار برسد.

آمریکای شمالی و اروپا بیشترین سهم را از تولید دارو در مقیاس جهانی دارند و در عوض آفریقا و خاورمیانه کوچکترین بخش این بازار هستند. نکته مهم در مورد صنعت دارو آنست که بر خلاف بسیاری از صنایع دیگر در خلال بحرانهای مالی و اقتصادی با افزایش تولید و فروش مواجه می شوند و به عبارتی کمتر تحت تأثیر ادوار تجاری قرار می گیرند. گواه این مطلب نیز رشد7.1 درصدی این بازار بعد از بحران مالی سالهای 2008 و 2009 است.

کل مخارج جهانی در صنعت دارو با نرخ رشد مرکب سالانه4 تا 7 درصد تا سال2018 نزدیک به1.3 هزار میلیارد دلار خواهد بود. با وجود آنکه تا امروز آمریکا، پنج کشور اروپایی و ژاپن بخش اعظم این رشد را تشکیل می دادند اما تا سال 2018 اقتصادهای نوظهور نزدیک به نیمی از این رشد را از آن خود خواهند کرد.این رشد می تواند به معنای این باشد که هموار نگاه بازار به دارو فراتر از صرفا یک کالا و به عنوان یک نیاز است و بنابراین تولید و فروش آن تابع جو بازار یا عرضه و تقاضا نیست. بر این اساس دو رکن موفقیت در این صنعت، پژوهش های توسعه ای و بازاریابی اصولی و دقیق است.

برآوردها از رشد فروش داروهای درمان سرطان،بیماریهای قلبی و عروقی تا سال2018 حکایت دارد. همینطور با در نظر گرفتن روند انقضای حق اختراع داروهای برند تقاضا و فروش داروهای ژنریک افزایش خواهد یافت.

در رده بندی برآوردی شرکت ها به لحاظ بازار دارو در سال 2018، آمریکا و چین در صدر قرار دارند و اندونزی،عربستان،ترکیه و هند در دوره 2013تا2018 بیشترین رشد را خواهند داشت. در جدول زیر 10بازار برتر دارویی جهان در سال2013 و پیش بینی آن در2018آمده است(IMS market prognosis2014):

تا به امروز، بازار جهانی دارو به این شکل بوده است که کشورهای صنعتی نزدیک به 79 درصد از بازار را در اختیار داشته اند و کشورهای در حال توسعه که 85 درصد جمعیت جهان را دارند، تنها21 درصد از این بازار را در اختیار داشته اند. اما این روند با توجه به عواملی همچون سیاست های ریاضت اقتصادی در اروپا و رشد فناوری در اقتصادهای نوظهور ، در حال تغییر است. به عبارتی رشد از بازارهای توسعه یافته به بازارهای نوظهور در حال انتقال است. نرخ رشد این بازارهای نوظهور تا سال 2018 در محدوده 8 تا 11درصد خواهد بود و ارزش آنها تا سال 2018 به 358 تا388میلیارد دلار خواهد رسید. در اینجا به جاست که تعریفی از این نوع بازارها ارائه شود. کشورهای نوظهور دارویی به کشورهایی گفته می شود که رشد خالص دارویی آنهادر فاصله سال های 2011 تا 2018 بیش از یک میلیارد دلار بوده و سرانه تولید ناخالص داخلی آنها کمتر از 25 هزار دلار بر اساس رابطه برابری قدرت خرید است. براساس این تعریف، کشورهای نوظهور شامل کشورهای چین (رده‌1)، برزیل، روسیه و هند (رده‌2) و مکزیک، ترکیه، لهستان، ونزوئلا، آرژانتین، اندونزی، آفریقای جنوبی، تایلند، مصر، اوکراین،پاکستان،الجزایر،کلمبیا،نیجریه،رومانی،عربستان صعودی و ویتنام (رده‌3) است. ایران نیز بنا بر ویژگی های بازار و صنعت داروی کشور، می تواند در رده3 کشورهای نوظهور قرار گیرد.

بررسی ها حکایت از انتقال صنعت ( هم تولید و هم مصرف) از کشورهای اشباع شده نظیر آمریکا و اروپا به سمت کشورهای نوظهور در صنعت دارو ( شامل 17 کشور) باشد. در حال حاضر عمده کشورها و شرکتهای تولید کننده بازارهای صادراتی خود را معطوف به کشورهای نوظهور کرده‌اند. بنابراین صادرات دارو به اروپا و آمریکا نمی‌تواند به عنوان راهبرد صادراتی برای تولید کنندگان کشور تلقی گردد. این رشد در بازارهای نوظهور عمدتا متأثر از رشد جمعیت، دسترسی بیشتر به داروها و خدمات بهداشتی جدید و برنامه های تحریک اقتصاد دولت است و عمدتا نیز از حوزه داروهای ژنریک و نه برند حاصل می شود. در این بین برای کشورمان فرصت های صادراتی به بازار روسیه به عنوان یک کشور نوظهور دارویی وجود دارد. دلیل آن نیز روابط حسنه اقتصادی و تجاری با این کشور از یک طرف و تحریمهای غرب علیه این کشور در جریان بحران اوکراین است که می تواند ورود سرمایه گذاران خارجی غربی به روسیه را با چالشهای جدی مواجه کند. البته جدا از روسیه، کشور سوریه نیز به علت تعطیلی کارخانجات و وقوع جنگ شاهد افزایش نیازهای دارویی بوده است.

در مورد برترین شرکت های دارویی جهان می توان به شرکت سوییسی نووارتیس( Novartis) اشاره کرد که بر اساس گزارشات مالی سال2014 با کسب سود خالصی معادل13.1میلیارد دلار نام خود را به عنوان برترین شرکت جهان مطرح کرد. از معروفترین و مهم ترین داروهای تولیدی این شرکت می توان به داروهایی همچون:کلوزاپین، دیکلوفناک، ریتالین و ... اشاره کرد. پس از نووارتیس، شرکت های فایزر(Pfizer) آمریکایی و سانوفی(Sanofi) فرانسوی در سال2014 برترین های دارویی جهان بوده اند. علت اصلی رشد و توسعه این شرکت ها نیز سرمایه گذاری قابل توجه در مخارج تحقیق و توسعه است. به طوری که تا سال 2020 شرکت نووارتیس با هزینه 10.5میلیارد دلاری بیشترین مخارجR&D را از آن خود خواهد کرد. در زمره پرفروش ترین داروهای جهان در سال2013 ،داروی هیومرا(Humira) با 11 میلیارد دلار فروش در صدر پرفروش ترین داروهای جهان قرار گرفت که حاکی از رشد 39درصدی نسبت به سال 2011 است. پس از هیومرا، دارو هایRemicade و Mabthera به ترتیب با 8.9 و 8.6 میلیارد دلار فروش در جایگاه های بعدی قرار دارند.

همانطور که دولتهای مراقب افزایش هزینه درمان و دیگر مصرف کنندگان محصولات بهداشتی و دارویی به شکلی فزاینده از استفاده از داروهای ژنریک حمایت می کنند، جریان پیوسته انقضای حق اختراع داروهای برند باعث کاهش درآمد بسیاری از شرکتهای دارویی می شود. پیش بینی می شود ارزش کل بازار جهانی داروهای ژنریک از168میلیارد دلار در سال2013 به283میلیارد دلار در سال 2018 می رسد که به معنای نرخ رشد متوسط تجمعی11درصدی است. در مقابل سهم داروهای برند در بازار جهانی از 61 درصد در سال 2012 به 52 درصد در سال2017 خواهد رسید.

*برگرفته از کتاب تحلیل جامع صنعت دارو تألیف شرکت مشاور سرمایه گذاری ابن سینا مدبر