به جرات می‌توان گفت که چرخه تولید محصولات معدنی تنها برای رسیدن به آخرین حلقه آن یعنی ارزش‌ افزوده نهایی است. این درحالی است که تکمیل این چرخه و رسیدن به ارزش نهایی مستلزم تلاش بسیار و سرمایه‌گذاری‌های کلان است.

جالب است بدانیم که شرکت‌های بزرگ معدنی تا زمانی که محاسبات مربوط به میزان ارزش‌ افزوده حاصل از فعالیت‌های‌شان را انجام ندهند اقدام به سرمایه‌ گذاری نمی‌کنند. درواقع آنها از تمامی مواد استخراج شده از معدن و همچنین باقیمانده مواد پس از استحصال و فرآوری استفاده کرده و دور ریز کمتری دارند. حال با توجه به اینکه ایران ذخایر معدنی فراوانی را در خود جای داده می‌تواند با برنامه‌ریزی و جذب سرمایه به این حوزه، سود سرشاری را از فعالیت‌های معدنی حاصل کند.

کاهش پرتی با روش‌های نوین

 
کارشناسان و فعالان معدنی معتقدند استفاده از فناوری‌ها و ماشین‌ آلات روز دنیا می‌تواند به افزایش ارزش‌ افزوده منجر شود. چراکه استفاده از روش‌های قدیمی و سنتی تنها باعث افزایش ضایعات مواد معدنی می‌شود.

 
علی‌ اصغر جوکاریان، کارشناس اقتصادی ایمیدرو درباره ارزش‌ افزوده و اهمیت آن در فعالیت‌های معدنی گفت: امروزه شرکت‌های معدنی بزرگ بدون محاسبات ارزش‌ افزوده در هیچ زمینه‌ای سرمایه‌ گذاری نمی‌کنند. وقتی سخن از ارزش‌ افزوده معدنی است منظور افزایش اضافه‌ای است که از طریق فرآیندهای مختلف فرآوری، ذوب و تغلیظ، تولید و... به دست می‌آوریم و با یک‌ سری اقدامات و فرآیندها به ارزش واسطه‌ای یک ماده معدنی اضافه می‌کنیم. او در ادامه گفت: مواد معدنی با عیار پایین یا حتی باطله‌های معدنی که به نظر کاربردی ندارند با فرآوری دوباره دارای ارزش‌ افزوده شده و از آنها استفاده می‌شود.

او برای نمونه به ماده اولیه تولید آلومینیوم یعنی بوکسیت اشاره کرد و گفت: سنگ بوکسیت پس از استخراج از معدن در یک فرآیند تبدیل به پودر آلومینا شده و در مرحله بعد این محصول تبدیل به شمش آلومینیوم و در مرحله بعد تبدیل به قطعات خودرو و هواپیما، درب و پنجره، ظروف و... شده و چرخه تولید ارزش‌ افزوده آن کامل می‌شود.

 
او با بیان اینکه تمام موارد یاد شده برای تولید آلومینیوم از آغاز تا پایان هرکدام در یک کارخانه انجام می‌شود، اضافه کرد: ارزش تولید در معدن بوکسیت معادل ارزش مقدار سنگ بوکسیتی است که استخراج شده وارزش پودرآلومینای تولیدی به‌ وسیله کارخانه آلومینا شامل ارزش مقدار سنگ بوکسیت است. البته این چرخه ارزش درباره آلومینیوم تولیدی صادق بوده و قطعات به‌کار رفته در هواپیما و... در برگیرنده ارزش کالاهای نیم ساخته و واسطه قبلی خود نیز می‌شوند.

سهم مواد اولیه در تولید افزایشی است

 
جوکاریان بر این باور است که ارزش‌ افزوده تولید برای مس، روی،فولاد و... نیز عمومیت دارد. به عنوان مثال سهم ارزش سنگ‌ آهن دانه‌ بندی، کنسانتره آهن، گندله، آهن اسفنجی و درنهایت فولاد در هر مرحله از قیمت نهایی فولاد به ترتیب ۴درصد، ۱۶درصد، ۲۴درصد و ۵۱درصد قیمت فولاد است.

 
او ادامه داد: به بیان دیگر ارزش‌ افزوده هر مرحله نسبت به مرحله قبل بیشتر و بیشتر می‌شود. ارزش‌ افزوده در تمامی سطوح عملیات معدنی تا تولید محصول نهایی قابل محاسبه است وحتی در کل اقتصاد کشور نیز می‌توان این ارزش‌ افزوده را محاسبه کرد.

 
جوکاریان گفت: بخش معدن از لحاظ میزان ارزش‌ افزوده در کشور، جایگاه ممتاز خود را حفظ کرده و به دنبال آن بخش‌های صنعت، کشاورزی و خدمات قرار گرفته‌اند. به طوری که معادن سنگ‌ آهن در سال ۱۳۹۳ بیشترین سهم را در ایجاد ارزش‌ افزوده معدن کشور داشته است.

 
او تصریح کرد: با این حال در سال‌ جاری و با کاهشی که در قیمت‌های جهانی سنگ‌ آهن شاهدیم به نظر می‌رسد به سختی بتوانند جایگاه خود را حفظ کنند به‌ ویژه اینکه ظرفیت‌های کشور هم برای فرآوری سنگ‌ آهن استخراجی کافی نیست و به نظر می‌رسد در سال‌ جاری سنگ مس بتواند ارزش‌ افزوده بیشتری کسب کند.

کرمان و یزد با بالاترین ارزش‌ افزوده معدنی

 
این کارشناس اقتصادی به استان‌های معدنی کشور و جایگاه آنها اشاره کرده و یاد آور شد: سال ۱۳۹۳ استان‌های کرمان و یزد بالاترین ارزش‌ افزوده را دربخش معدن کشور داشته‌اند. به دلیل همین سهم قابل‌ توجه ارزش‌ افزوده است که حوزه معدن و صنایع معدنی می‌تواند امکان توسعه سایر بخش‌های اقتصادی را فراهم می‌کند.جوکاریان به عواملی که سبب شده تا ارزش‌ افزوده حاصل از معادن ایران نباشد، اشاره کرد و گفت: نبود صنایع تبدیلی و دانش فرآوری مواد معدنی باعث می‌شود ارزش‌ افزوده معادن کشور عاید کشورهای دیگر شود. به عنوان مثال سنگ‌های تزئینی ایران سال‌های بسیاری است که به کشورهای حوزه خلیج‌ فارس صادر شده و آنها با بهره‌ گیری از روش‌های مدرن فرآوری ارزش‌ افزوده بالایی از این این محصولات به دست می‌آورند.

 
او ادامه داد: از هر تن سنگ کوپه صادراتی ایران بیش از ۱۸ متر سنگ تولید کرده و از ضایعات این سنگ در تولید سنگ مصنوعی، پودرسنگ، سنگ تزئینی وصنایع کاشی وسرامیک استفاده می‌شود؛ این در حالی است که ما حداکثر ۱۰متر سنگ از هر تن تولید می‌کنیم وبیش از ۶۰ درصد سنگ استخراجی به صورت خام صادر می‌شود که به نظر می‌رسد سهم کم ارزش‌ افزوده از محل صادرات خام این ماده معدنی، کمک ناچیزی به رشد اقتصاد کشور می‌کند.

شیوه‌های قدیمی سوخته‌اند

 
جوکاریان یکی دیگر از راه‌های افزایش ارزش‌ افزوده فعالیت‌های معدنی را استفاده بهینه از ضایعات و پسماندهای معدنی دانسته و معتقد است بااستفاده از شیوه‌های قدیمی و سنتی تولید و فرآوری معادن نمی‌توان ارزش‌ افزوده مناسبی ایجاد کرد. ماشین‌ آلات فرسوده و دانش فرآوری قدیمی باعث افزایش ضایعات مواد معدنی می‌شود. کشور چین از باطله‌های مواد معدنی، مواد با ارزشی تولید کرده و آنها را به کشورهای درحال توسعه می‌فروشد. بنابراین می‌توان با الگوبرداری از کشورهای توسعه‌ یافته در این زمینه نیز ارزش‌ افزوده بیشتری ایجاد کرد.

 
او ادامه داد: سرمایه‌ گذاری در صنایع تبدیلی وجذب سرمایه‌ گذاران خارجی در این بخش به‌ ویژه در شرایط مساعد سیاسی فعلی یکی دیگر از راهکارهای ایجاد ارزش‌ افزوده قلمداد می‌شود.

جوکاریان بر این امر اذعان دارد که به طور قطع افزایش سهم معدن در تولید ناخالص ملی شرط لازم برای توسعه اقتصادی کشور و دوری از اقتصاد وابسته به نفت است و این موضوع تنها با ایجاد ارزش‌ افزوده در بخش معدن محقق خواهد شد.

- نرگس قیصری -

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان