شرکت‌های معدنی جهان، دوران بسیار دشواری را می‌گذرانند. در یکی دو سال گذشته، قیمت بسیاری از محصولات معدنی کاهش یافته است.

از طرفی، آنها باید با افزایش رقابت بین تولید کنندگان و مشکلاتی مانند کاهش عیار منابع معدنی هم دست و پنجه نرم کنند. تمام این شرایط باعث کاهش سود آوری شرکت‌های معدنی شده است، سرمایه‌ گذارها به سمت بازارهای دیگر حرکت کرده‌اند. سهام شرکت‌ها سقوط کرده‌اند و بسیاری از آنها تا آستانه ورشکستگی هم پیش رفته‌اند. اما ۲ هفته قبل، خبری منتشر شد که می‌تواند شرکت‌های معدنی را به فکر وادار کند.

 
اوایل ماه جاری میلادی گزارش مالی شرکت «ریوتینتو» از عملکرد ۶ ماه نخست سال ۲۰۱۵م منتشر شد؛ گزارشی که سودی بیش از انتظار برای این شرکت را نشان می‌داد و به فعالان بخش معدن جهان فهماند که حتی در شرایط کنونی بازار هم می‌توان سود آور ماند. گزارش اخیر شرکت «ریوتینتو» با آنکه کاهش شدیدی در درآمدهای آن نشان می‌دهد، فراتر از انتظارات کارشناسان است. انتظار می‌رفت که با توجه به سقوط ارزش سهام این شرکت، وضعیت وخیم‌ تری در انتظار این شرکت انگلیسی- استرالیایی باشد. تحلیلگران درآمد ۲/۷ میلیارد دلاری برای این شرکت برآورد کرده بودند اما رقم تحقق یافته ۲/۹ میلیارد دلار بود.

شاید بتوان گفت که این ۲۰۰ میلیون دلار مازاد، یک پاداش برای «ریوتینتو» بوده است. این نتیجه بهتر از انتظار بلافاصله خود را در بازار بورس نشان داد و در هفته ابتدای ماه میلادی جاری، قیمت سهام «ریوتینتو» ۲ درصد افزایش یافت. زمانی ارزش این بهبود بهتر مشخص می‌شود که متوجه می‌شویم سهام سایر شرکت‌های بورس استرالیا ۲ درصد افت قیمت داشته‌اند.

بررسی وضعیت بازار نشان می‌دهد که رکود قیمتی در بازار محصولات معدنی بسیاری از شرکت‌ها را دچار مشکل کرده است. با این حال، تعداد شرکت‌هایی که در یک سال گذشته (منتهی به ۳۰ ژوئن) بیش از ۱۰۰ میلیون دلار متضرر شده‌اند، انگشت‌ شمار هستند و به همین دلیل تعداد ور شکستگی‌های ثبت شده در بخش معدن جهان اندک بوده است. با این حال، حتی وضعیت غول‌های معدنی جهان هم چندان مساعد نیست. «لیناس کورپریشن»، «پالادین انرژی» و «اطلس آیرن» ۳ شرکتی هستند که براساس گزارش بانک سرمایه‌ گذاری «یوبی‌اس» بیشترین زیان‌ها را متحمل شده‌اند. میزان زیان این ۳ شرکت به ترتیب، ۱۶۸ میلیون دلار،‌ ۱۳۱ میلیون دلار و ۲۰۰ میلیون دلار بوده است.

 
با این حال، بیشتر شرکت‌های معدنی توانسته‌اند گلیم خود را از آب بکشند؛ هر چند این کار برای بعضی از شرکت‌ها به بهای کاهش تولید بوده است. این نکته را هم نمی‌توان انکار کرد که شرایط ایجاد شده در بازار غیرمنتظره بود و حتی شرکت‌هایی که از آن جان سالم بردند، غافلگیر شدند و برای کاهش یکباره هزینه‌های‌ شان آمادگی نداشتند.

 
سال مالی بسیاری از شرکت‌های معدنی خارجی از ابتدای ماه جولای تا انتهای ژوئن سال بعد است. سالی مالی کنونی را می‌توان برای آنها، سال مهم دانست. دلیل آن را هم می‌توان این نکته عنوان کرد که خوشبختانه آنها به قعر گودال رکود رسیده‌اند. این موضوع به معنای آن است که در سال جدید، به جز آنکه می‌توان شاهد فعالیت‌های ادغام و اکتساب زیادی در شرکت‌های معدنی بود، زمان شروع احیای وضعیت اقتصادی هم هست.

شروع عصر جدید

 
با شروع دوران جدید نیاز است که سیاست‌ها و رفتارهای شرکت‌های معدنی هم تغییر کند. سخت‌ ترین موضوع در این راه، فراموش کردن «روزهای خوب گذشته» است؛ روزهایی که قیمت‌های محصولات معدنی سر بر آسمان گذاشته بود و حتی غیرحرفه‌ای‌ ترین افراد هم می‌توانستند شرکت‌های معدنی را به صورت سود آور اداره کنند. اما اکنون، اوضاع عوض شده است. شرایط کنونی؛ زمانی است که مدیران معدنی راستین باید به اثبات مهارت خویش بپردازند و بالاترین بازدهی دارایی‌ها و نیروی انسانی خود را به دست آورند.

 
برای این هدف، «ریوتینتو» الگوی مناسبی است که یک شرکت، ابتدا بقای خود را در بازار تضمین کند و پس از آن به فکر موفقیت و رونق بخشیدن به کسب‌ وکار خود باشد؛ در حالی که اوضاع بازار برای دیگران به سختی می‌گذرد.

 
«ریوتینتو» در ۶ ماه نخست ۲۰۱۵م، نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴۳ درصد افت درآمد را شاهد بوده است. درآمد این شرکت از ۵/۱ میلیارد دلار به ۲/۹ میلیارد دلار رسیده است. با این حال، هنوز هم خلاصه عملکردی نشان‌دهنده سودآور بودن عملیات آنها است. اکنون «ریوتینتو» می‌تواند بازسازی خود را شروع کند. در سال آینده هم می‌توان با اندکی خوش اقبالی، این وضعیت را برای شرکت‌های فعال معدنی جهان مشاهده کرد. اکنون بسیاری از آنها آموخته‌اند که چگونه عمل کنند. سرمایه‌ گذاران هم در حال بازگشت به بخش مواد معدنی هستند.

 
پیش از آنکه احیای بازار محصولات معدنی به وضعیت ایده‌آل خود نزدیک شود، مرحله دشوار دیگری پیش‌روی شرکت‌های معدنی جهان باقی می‌ماند. آنها باید خود را با شرایط جدید محیط کسب‌وکار، قیمت‌های پایین محصولات و سود آوری اندک آن وفق دهند. عبور از این مرحله، آسان نیست اما برای موفقیت شرکت‌ها ضروری است. چند هفته آینده هم شرکت‌ها باید برای مهیا کردن زمینه رشد خود، قدمی بردارند. در این مدت می‌توان انتظار داشت که باز هم قیمت‌ها کاهش پیدا کند و به پایین‌ ترین سطح ۱۲ ماه گذشته خود برسد.

 
در هر صورت، این وضعیت را می‌توان به ۲ صورت نگاه کرد: عصر شرکت‌های معدنی به پایان رسیده یا عصر جدید آنها شروع شده است. بستگی به شما دارد که نیمه پر لیوان را ببینید یا نیمه خالی آن را.

شرکت‌های ایرانی فرصت‌ طلبی کنند

 
وضعیت جهانی بازار محصولات معدنی به طور کامل بر شرکت‌های ایرانی هم اثرگذار بوده است. محمد حسین بصیری، عضو هیات علمی دانشگاه از اوضاع نابه‌سامان فعالیت شرکت‌های معدنی خبر داد؛ اوضاعی که باید برای آن چاره‌ای اندیشید.

 
به گفته بصیری، یکی از مشکلات کنونی کشور در بخش معدن، آن است که استخراج از بسیاری از معادن به صورت دستی انجام می‌شود. حتی معادنی هم که صاحب فناوری هستند،‌ به صورت سنتی عمل می‌کنند و در فرآیندهای تولیدی خود اصلاحی انجام نمی‌دهند. بیشتر فناوری‌های آنها هم قدیمی است که باید به نوسازی آنها اندیشید. به عنوان مثال به جز معدن زغال‌ سنگ طبس، بقیه شرکت‌های فعال بخش زغال‌ سنگ از فناوری‌های قدیمی و کم‌ بازده استفاده می‌کنند.

 
این کارشناس معدن در ادامه گفت: البته مشکل عملکردی شرکت‌های معدنی محدود به معادن زغال‌ سنگ نمی‌شود. به طور کلی، کشور در بیشتر حوزه‌های معدنی با چنین مشکلی مواجه است. به عنوان مثال معادن کرومیت در دست ساکنان محلی است و بدون هیچ نظارتی استخراج می‌شوند. این وضعیت سبب از بین رفتن ثروت‌های ملی می‌شود. استخراج و بهره‌ برداری از منابع زیرزمینی باید اصلاح شود. به این شکل، علاوه بر آنکه وضعیت سود آوری شرکت‌ها بهبود می‌یابد، از اتلاف امانت‌هایی که باید به نسل‌های بعد انتقال یابند، هم جلوگیری می‌شود. اما نکته آن است که دولت بهتر از هر کسی می‌تواند برای این وضعیت تدبیری بیندیشد.

تجربیات موفق تکرار شود

 
بصیری اعتقاد دارد که دولت می‌تواند مثل گذشته در بهبود عملکرد شرکت‌های معدنی اثربخش باشد. به گفته وی در یک مقطع زمانی، دولت برای حفظ منابع سنگ‌های تزئینی مقرر کرد که در استخراج آنها از سیم‌ برش استفاده شود نه انفجار. چنین تصمیمی در ابتدا با مخالفت‌هایی مواجه شد و حتی برخی از معدنکاران به صورت مخفیانه و غیرقانونی همچنان از انفجار استفاده می‌کردند.

با این حال، قاطعیت دولت سبب شد که استفاده از سیم برش برای استخراج سنگ‌های تزئینی نهادینه شده و تبدیل به فرهنگ شود. در سایر موارد هم دولت باید با قوانین هوشمندانه (نه دست و پاگیر) اقدام به فرهنگ‌ سازی کند. حتی در همین معادن سنگ‌های تزئینی هم می‌توان بهبودهای زیاد دیگری انجام داد. می‌توان از ماشین «هاواژ» استفاده کرد. به جای حمل بلوک‌های سنگ با لودر می‌توان از جرثقیل استفاده کرد. تمام این راهکارها اقتصادی هستند و منافع بسیاری را در پی دارند.

 
استاد دانشگاه تربیت مدرس در پایان ابراز امیدواری کرد که تغییر رویه عملکردی در شرکت‌های فعال در بخش معدن کشور نهادینه شود؛ روندی که می‌تواند از شرکت‌های بزرگ خصوصی شروع شود.

 
 آنها در حال حاضر از روش‌های نوین معدنکاری استفاده نمی‌کنند. از طرفی طراحی معادن علمی نیست و استخراج هم با فناوری‌های نوین انجام نمی‌شود. این شرایط در مجموع سبب هدر رفتن بسیاری از منابع طبیعی کشور می‌شود که قابلیت استفاده خود را برای نسل‌های آینده هم از دست می‌دهند. اما در صورتی که فعالیت‌های شرکت‌ها علمی و اصولی شوند، از هزینه‌های تولید کاسته می‌شود، سود آوری افزایش می‌یابد، بقای شرکت‌ها حتی در بازار دشوار کنونی تضمین شده و ذخایر معدنی هم برای نسل‌های بعد باقی می‌مانند.

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان