از زماني كه صداي سوت قطار براي اولين بار در ايران به صدا درآمد و حمل و نقل ريلي آغاز شد بيش از يك قرن مي گذرد اما خود كفايي در اين صنعت، هنوز با چالش هايي مواجه است كه توليد ريل، يكي از مهمترين آنهاست.

کارشناسان حمل و نقل ریلی اعتقاد دارند که پیمانکاران ایرانی مي توانند سالانه تا 1000کیلومتر خط‌آهن احداث کنند اما در کنار مشکلات مالی، این کمبود ریل است که دست و پای پیمانکاران را برای تحقق این هدف بسته است که با توليد ريل در ذوب آهن اصفهان علاوه بر تامین ریل مورد نیاز کشور از واردات سالانه دست كم 100 هزار تن ريل نیز جلوگيري می شود.

گام های اولیه ذوب آهن اصفهان برای تولید ریل

اولين گام مهم براي حل مشکل مذکور در ايران، توسط ذوب آهن اصفهان برداشته شد و اين شركت در دهه گذشته توانست اين محصول استراتژيك را توليد كند كه به دليل عدم برخورداري از استانداردهاي مورد نياز براي قطارهاي پرسرعت، ‌با استقبال مواجه نشد. در واقع محصول ذوب آهن، ريل U33 بود در حاليكه راه آهن جمهوري اسلامي نياز به ريل UIC60 داشت. همين امر موجب شد ذوب آهن مجموعه اقداماتي را براي توليد ريل مطابق استاندردهاي جهاني آغاز كند و حتي در سال 86 مسئولان راه‌آهن و اين شرکت فولادي یک موافقتنامه برای تولید ریل امضا کردند ولی این طرح به دلايل مختلف كه مهمترين آن ميل به واردات ريل بود، عقیم ماند.

مهم ترين گام براي توليد ريل مطابق استانداردهاي معتبر بین‌المللی توسط ذوب آهن اصفهان در تيرماه سال 93 و در حضور سه وزير برداشته شد. در روز 5 تيرماه سال گذشته با حضور وزير صنعت، ‌معدن و تجارت، وزير تعاون، كار و رفاه اجتماعي و وزير راه وشهرسازي، طي آيين ويژه اي، تفاهم نامه توليد ريل بين ذوب آهن اصفهان و راه آهن جمهوري اسلامي ايران به امضاء رسيد.

گذری بر توليد ريل در جهان و پیشتازی چین!  

17 کشور در دنیا ریل توليد مي كنند که با راه اندازی پروژه ريل ذوب آهن، ايران نيز به عنوان هجدهمين كشور به اين جمع اضافه مي شود. بیشترین حجم تولید ریل در دنیا متعلق به کشور چین با حدود 550هزار تن ريل در سال است. کشورهایی مانند ژاپن، آمريكا، اتریش، فرانسه، لهستان، ایتالیا، چین و... از جمله توليد كنندگان ريل در دنيا محسوب مي شوند.

چین بزرگترین تولید کننده فولاد دنیا است. اگر یک میلیارد و 600 میلیون تن فولاد دنیا را در نظر بگیریم، حدود نصف آن در چین تولید می شود. اين كشور به طور كلي در زمينه توليد محصولات فولادی پیشرفت داشته و جزو گروه های اول است که ریل نيز از جمله آنهاست. کشور چین به علت اینکه یک کشور بسيار وسیع است در توسعه خطوط ريلي و مترو توسعه خوبی داشته است.

استاندارد توليد ريل در جهان و ایران  

هم اکنون معتبرترین استانداردهای تولید ریل، استاندارد DIN EN 13674-1 و فيش UIC 860 می‌باشند. استاندارد اروپايي DIN EN 13674-1 براي توليد و تحويل ريل هاي راه آهن با وزن بیش از 46 كيلوگرم در هر متر و توسط كميته استانداردهاي آهن و فولاد تدوين شده است. فيش UIC 860 نیز عنوان سندی است که اتحاديه بين المللي راه آهن ها (UIC) جهت تبيين شرايط فني توليد ريل هاي راه آهن با وزن بيشتر از 35 كيلوگرم در هر متر منتشر می‌نماید. ریل ذوب آهن تحت بالاترین استاندارد جهانی ( EN13674 نسخه 2011 اروپا ) تولید می شود. در اين راستا در خط توليد ريل ذوب آهن دستگاه های مدرنی برای انواع تست های غیر مخرب آلتراسونيك، ادي كارنت و ليزر نصب گرديده است.

درخواست راه آهن جمهوری اسلامی ایران برای ریل ابعاد 12 و 24 متر بوده و ریل مترو نیز 18 متر است. ذوب آهن توان تولید فراتر از آن را دارد و ریل را به صورت کاملا یک تکه تا طول 36 متر تولید می کند.

ميزان مصرف و واردات ريل در خطوط ريلي ایران

به طور كلي، مصرف ريل در هر سال، برپايه ميزان بازسازي خطوط و احداث خطوط جديد مي باشد. متداول ترين ريل هاي مورد استفاده در خطوط راه آهن پروفيل هاي UIC54 و UIC60 مي باشند. با توجه به اينكه هر متر ريل UIC60حدود 60 كيلوگرم وزن دارد. راه آهن براي هر كيلومتر ريل گذاري، نياز به حدود 120 تن ريل دارد. ريل مورد نياز، عمدتاً از كشورهاي روسيه، چين، هند و شركت هاي آلماني و اتريشي Thyssenkrupp و Voestalpine وارد شده است.

نگاهي به آمار واردات در سال هاي گذشته و نيز روند توسعه خطوط ريلي طي سال هاي اخير، نشان مي دهد كه ميزان احداث خطوط جديد ريلي به طور ميانگين حدود250 كيلومتر در سال و ميزان بازسازي خطوط حدود 150 كيلومتر در سال (در مجموع 400 كيلومتر در سال) بوده است. براي دستيابي به اهداف چشم انداز بيست ساله سرعت بازسازي و احداث بايد بيش از چهار برابر شود كه عملكرد گذشته، آن را دور از دسترس مي نماياند. اما در صورت برنامه ريزي مناسب تر، پيش بيني افزايش دو برابري يعني 800 كيلومتر در سال واقع گرايانه تر خواهد بود.

بر اين پايه با توجه به ميانگين قيمت ريل (بين 1000 تا 1100 دلار بر تن)، پيش بيني مي شود كه ايجاد خط توليد ريل در ذوب آهن اصفهان سالانه از واردات دست كم 100 هزار تن ريل و خروج 100 ميليون دلار (معادل 300 ميليارد تومان) ارز از كشور جلوگيري نمايد.

ایمنی و شرايط زيست محيطي توليد ريل

شرايط فني توليد ريل در ذوب آهن به گونه اي است كه به هيچ عنوان ايجاد آلايندگي نمي كند. تجهیز کوره در نورد 650 برای تولید این محصولات مورد توجه است که سوخت و ساز آن با ترکیب گاز طبیعی، کک و هوا است و با احتراق آنها شمش گرم می شود. نسبت به گذشته هیچ تغییراتی بر روی کوره انجام نمی شود، تجهیزاتی که اضافه می شود صرفاً سه قفسه جدید، سیستم ها و تجهیزات کنترل ریل است. در این کارگاه سیستم های غبار گیر نیز اضافه شده است كه بهبود شرایط زیست محیطی را نیز در بر دارد.

علاوه بر آن توليد ريل موجب توسعه حمل و نقل ريلي مي شود كه به عنوان حمل و نقل سبز در دنيا شناخته شده است و مصرف سوخت در اين بخش حدود يك هفتم حمل و نقل جاده اي است. در واقع حمل و نقل ريلي، برابر با هر تن باري كه حمل مي كند، از آلودگي مي كاهد و حدود پنجاه برابر از جاده ايمن تر است.

توليد ريل در ذوب آهن اصفهان خوشبختانه در شرايطي صورت مي گيرد كه دولت یازدهم نيز بر توسعه حمل و نقل ريلي تأكيد ويژه دارد و موضوع مهمتر،‌ تأكيد بر توسعه حمل و نقل ريلي در سیاست های کلی برنامه‌ی ششم توسعه است.

فرآیند توليد فولاد ريل در ذوب آهن اصفهان

ذوب آهن اصفهـان با استفـاده از امكانات موجود در بخش فولادسـازي و تأميـن و بهـره‌برداري از تجهيزات جديد، به فناوری توليد فولاد ريل دست يافته و موفق به توليد این فولاد منطبق با الزامات استانداردهای تولید ریل گرديده است.

فولاد ريل به سبب نوع و موقعیت مصرف، شرایط خوردگي و سايش، و انواع تنشهاي ديناميكي وارده، جزء فولادهاي كيفي محسوب شده و نیازمند فرآيند توليد دقيق و عمليات متالورژي ثانويه می‌باشد. توليد فولاد ریل با اجرای پروژه های بهسازي، نوسازي و مدرنيزاسيون تجهيزات و نیز بهبود فرآيندهاي توليد میسر گردیده است.

از جمله این اقدامات می توان به انجام بهبود شرايط توليد چدن مذاب در کوره بلند، احداث واحد گوگرد زدایی، بهسازی و نوسازی سیستم های گاززدایی در خلاء (V.D) و کوره پاتیلی(L.F) ، تأمین دستگاه‌ های اندازه گیری میزان هیدروژن در مذاب و ایجاد شرایط نوین فناوری تولید فولاد اشاره کرد. همچنین علاوه بر امکان تولید شمش ریل در ایستگاه های ریخته گری فعلی، ايستگاه جدید ريخته‌گري مداوم با استفاده از آخرین تجهیزات و تکنولوژی های روز دنیا در حال راه اندازی می باشد.

این تجهیـزات به مرور و همـزمان با تکمیـل طراحـی و اجرای فونداسیون ها در حال نصب است. پیشرفت پروژه در حال حاضر بیش از 70 درصد بوده و مطابق برنامه ریزی های انجام شده در اواخر سال جاری، ریل ملی مطابق با استانداردهای بین‌المللی تولید خواهد شد.

بازرسي‌ها و آزمون ها

ذوب‌آهن اصفهان نسبت به تأمين تجهيزات مورد نياز و فراهم‌آوری دانش فني لازم جهت انجام بازرسي ها و آزمون ها اقدام نموده است. بازرسي ها و آزمون ها در دو بخش کنترل فرآيند تولید و كنترل انطباق مشخصات فني محصول ريل توليد شده با استاندارد مرتبط انجام می پذيرد.

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان