دنیای معدن - چند سالی است که خاک حاصلخیز جنوب کشور به کشورهای قطر و امارات قاچاق می شود. در صورتی که با این پدیده مقابله نشود شاهد تبدیل زمین های کشاورزی به مناطقی لم یزرع خواهیم بود. خاک و آب از مهم ترین و استراتژیک ترین عوامل در تأمین امنیت غذایی به شمار می روند. اما متأسفانه در چند سال اخیر شاهد خروج بی سروصدای خاک از جنوب کشور هستیم. این خاک به کشورهای حاشیه خلیج فارس ازجمله قطر و امارات قاچاق می شود. وجود مقدار زیادی خاک حاصلخیز در سرتاسر کشور و از سویی دیگر محروم بودن کشورهای حاشیه خلیج فارس از خاک حاصلخیز زمینه سوداگرانه قاچاق خاک را فراهم آورده است. طبق تحقیقات به عمل آمده، برای اینک یک سانتی متر خاک شکل بگیرد در حدود 600 سال زمان لازم است و با توجه به این موضوع اهمیت خاک فهمیده می شود. ولی متأسفانه هر تن خاکی که برای به وجود آمدن آن سال ها زمان طی شده است به راحتی و به دوراز چشم مسئولان ذی ربط ازجمله سازمان امور جنگل ها، مراتع و آبخیزداری و سازمان محیط زیست به مبلغ 35 دلار به کشورهای جنوبی ایران فروخته می شود. سازمان های مسئول این امر هیچکدام مسئولیت مبارزه با قاچاق خاک را بر عهده نمی گیرند و هر یک سازمان دیگر را مسئول می داند. برای نمونه خانم ابتکار معتقد است مسئولیت اصلی مقابله با قاچاق خاک با سازمان منابع طبیعی است اما اگر قاچاق خاک از مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست انجام گیرد به طور قطع با آن برخورد خواهیم کرد. خداکرم جلالی رئیس سازمان امور جنگل ها، مراتع و امور آبخیزداری و معاون وزیر جهاد کشاورزی نیز در رابطه با قاچاق خاک با اشاره به ممنوعیت صدور هرگونه خاک کشاورزی گفته بود: صادرات خاک کشاورزی، جنگلی و مرتعی ممنوع است و تاکنون از سوی وزارت جهاد کشاورزی هیچ گونه مجوزی در این زمینه صادر نشده است. با توجه به همه موارد بیان شده باید از قاچاق خاک جلوگیری به عمل آورد چرا که توسعه این امر می تواند خسارت سنگینی به عرصه های طبیعی و مراتع وارد کند و زمین را از محیطی کشاورزی به محیط لم یزرع وتبدیل کند. البته گفته های قاسم خورشیدی سخنگوی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز جای تأمل دارد که گفته بود: در بحث قاچاق خاک از کشور به بررسی تمام استان ها به ویژه استان های مرزی کشور پرداختیم اما با هیچ گونه گزارشی طی دو سال گذشته مبنی بر خروج غیرقانونی خاک از کشور برخورد نکردیم. این در حالی است که بر اساس گزارشی که صداوسیما در سال گذشته پخش کرد روزانه 1500تن خاک از معدن چهار سرخ کرمان به کنگان بوشهر حمل و در آنجا توسط لنج و کشتی بارگیری شده و به کشور امارات انتقال داده می شود. قاچاق از چه مکان هایی انجام می شود خاک ایران در کرمان از معدن چهار سرخ، در استان اردبیل از مناطق باغر و سبلان و در استان بوشهر از جزیره هرمز و احتمالا مکان های دیگری که اطلاعی از آن ها در دسترس نیست قاچاق می شود. در حوزه صادرات خاک، استان بوشهر تنها محدوده ای است که در کشورمان ظن صادرات خاک کشاورزی از آن در سال های پیش به گوش می رسیده است. زیرا استان بوشهر دارای ٣٢٠ هزار و ٤٣٥ هکتار اراضی قابل کشت است که سطح زیر کشت اراضی کشاورزی ٢٣٤ هزار و ٤٨ هکتار، سطح زیر کشت محصولات زراعی ١٨٩ هزار و ٤٦٥ هکتار و سطح زیر کشت محصولات باغی نیز ٤٤ هزار و ٥٨٣ هکتار است. از سوی دیگر هم هزینه حمل و انتقال خاک از استان های جنوبی برای تاجران خاک بالا نیست و امکان صادرات (حتی غیرقانونی) برای آن ها وجود دارد. صادرات خاک بوشهر در شرایطی انجام می شود که اراضی این استان از نوع فقیر محسوب می شوند و امکان خاک برداری و برداشت خاک در آن، بدون آسیب زدن به آینده کشاورزی این منطقه وجود ندارد. در این حوزه، پیگیری های مجلس و کمیسیون کشاورزی نیز در جایگاه خود جالب توجه است. برخی نمایندگان به کل از ماجای صادرات خاک کشاورزی این منطقه به کشورهای عربی بی اطلاع هستند اما برخی دیگر تنها می گویند، این خبر در حد شایعه بوده و در آخر افرادی که در آن زمان پیگیر این ماجرا بوده اند، اکنون دیگر رغبتی به رسانه ای شدن آن ماجرا و فتح باب دوباره آن ندارند. چرا عرب ها طالب خاک ایران هستند؟ اولین سؤالی که به ذهن می رسد این است که مقصد خاک های ایرانی کجاست؟ آمارها و نظرهای کارشناسی این نشانی را به ما می دهد که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس ازجمله قطر و امارات، مقصد نهایی خاک های ایران است. عرب ها حاضر هستند برای دست یافتن به خاک ایران به هر میزان هزینه کنند تا بتوانند این خاک با ارزش را به دست بیاورند. البته به دلیل اینکه خاک کشور به صورت قاچاق منتقل می شود آمار دقیقی در مورد حجم قاچاق خاک صورت گرفته در دسترس نیست. بر اساس اعلام رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران در سال 90، معادل 75 هزار تن خاک به ارزش 517 میلیون دلار و در سال 91، معادل 140 هزار تن خاک به ارزش 2.3 میلیون دلار با کد تعرفه 25.8 خاک با عنوان صادرات غیرنفتی صادرشده است. همچنین بر اساس گزارش رسمی خانه معدن ایران در سال 1390، حدود 150 هزار تن انواع خاک های صنعتی ازجمله فلوسپار، کائولن کلوخه و دانه بندی، به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادرشده است که به لحاظ اقتصادی اهمیت چندانی ندارد، درحالی که خاک فرآوری شده این گروه هم اکنون سهم قابل توجهی از تجارت دنیا را تشکیل می دهد شیوه های خروج خاک از کشور قاچاق خاک در کشور به دو روش عمده قاچاق می شود: روش اول اینکه قاچاق خاک در قالب بسته بندی در مبادی غیررسمی توسط لنج از کشور خارج می شود. روش دوم که به ظاهر قانونی هم جلوه می کند در قالب صادرات گل و گیاه است. در این روش قاچاقچیان مسئولان را دور می زنند و چندین برابر نیاز گلدان، خاک در آن می ریزند و در خارج از کشور گیاه که ارزش و اعتباری ندارد؛ حتی در مواردی به دور انداخته می شود و خاک آن در بازار به فروش می رسد. اگرچه بر اساس موافقت نامه قرنطینه ای گیاه که در مجلس به تصویب رسیده است هرگونه جابجایی گل و گیاه به همراه خاک ممنوع شد، اما همچنان صادرات گل و گیاه با خاک انجام می شود. قاچاق خاک پیت! بیشتر خاک قاچاق کشور از نوع پیت است. پیت ماس طبق تحقیقات به عمل آمده این نوع خاک بهترین ماده کاملاً ارگانیک برای جوانه زنی ، کشت و نگهداری گیاه (به خصوص گیاهان آپارتمانی) است که در سطح حرفه ای نیز مورداستفاده قرار می گیرد. نرخ جهانی خاک نباتی برای هر مترمکعب حدود یک دلار است که وقتی این کالا قاچاق باشد، باقیمت کمتری به دست خریدار می رسد، اما پرسود بودن این کالا به فاکتورهای دیگری برمی گردد: اینکه این کالا فاسد شدنی نیست، حمل و نقل آسان و بی دردسری دارد، بنابراین وقتی فروش آن به طور گسترده و در حجم سنگین انجام شود، پرسود خواهد شد، از طرف دیگر صادرات خاک کشاورزی معمولاً به صورت خام است که قیمت بسیار کمتری دارد و خریداران با خرید خاک خام و فرآوری آن، این خاک فرآوری شده را با قیمت بسیار بالاتری به بازارهای هدف می فروشند. قاچاق یا صادرات غیرنفتی؟ معضل دیگری که با آن روبرو هستیم خروج خاک های با ارزش ومرغوب کشور تحت عنوان صادرات غیر نفتی است. بنتونیت که در گذشته به نام گل سرشوی شناخته می شد و برای شستشو استفاده می شد یکی از مرغوب ترین خاک های موجود در دنیا است که برای احداث سدها و ابنیه های بزرگ صنعتی مورد استفاده واقع می شود. خاک بنتونیت به دلیل چسبندگی؛ جذب آب، تورم پذیری و نرم بودن کاربردهای زیادی در ریخته گری، حفاری چاه های نفت، سدسازی و کشاورزی دارد و مهمترین معادن این نوع خاک در خراسان جنوبی واقع شده اند. اما اینکه این خاک کجا می رود حکایت جالبی دارد، عرب ها هر کیلو خاک بنتونیت را 10 هزار تومان از ما می خرند اما همین خاک را پس از فراوری، هر کیلو تا 700 هزار تومان به فروش می رسانند. سالانه صدها هزار تن از این خاک مرغوب چه به طور رسمی و چه قاچاق به کشور امارات صادر می شود. با توجه به این که خاک منبعی تجدید ناپذیر است لازم است هر چه سریعتر اقدام کنیم و جلوی قاچاق خاکمان به کشورهای همسایه را بگیریم. نویسنده: مرتضی عبداللهی شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی

خاک و آب از مهم ترین و استراتژیک ترین عوامل در تأمین امنیت غذایی به شمار می روند. اما متأسفانه در چند سال اخیر شاهد خروج بی سروصدای خاک از جنوب کشور هستیم. این خاک به کشورهای حاشیه خلیج فارس ازجمله قطر و امارات قاچاق می شود.

وجود مقدار زیادی خاک حاصلخیز در سرتاسر کشور و از سویی دیگر محروم بودن کشورهای حاشیه خلیج فارس از خاک حاصلخیز زمینه سوداگرانه قاچاق خاک را فراهم آورده است.

طبق تحقیقات به عمل آمده، برای اینک یک سانتی متر خاک شکل بگیرد در حدود 600 سال زمان لازم است و با توجه به این موضوع اهمیت خاک فهمیده می شود. ولی متأسفانه هر تن خاکی که برای به وجود آمدن آن سال ها زمان طی شده است به راحتی و به دوراز چشم مسئولان ذی ربط ازجمله سازمان امور جنگل ها، مراتع و آبخیزداری و سازمان محیط زیست به مبلغ 35 دلار به کشورهای جنوبی ایران فروخته می شود.

سازمان های مسئول این امر هیچکدام مسئولیت مبارزه با قاچاق خاک را بر عهده نمی گیرند و هر یک سازمان دیگر را مسئول می داند. برای نمونه خانم ابتکار معتقد است مسئولیت اصلی مقابله با قاچاق خاک با سازمان منابع طبیعی است اما اگر قاچاق خاک از مناطق حفاظت شده سازمان حفاظت محیط زیست انجام گیرد به طور قطع با آن برخورد خواهیم کرد.

خداکرم جلالی رئیس سازمان امور جنگل ها، مراتع و امور آبخیزداری و معاون وزیر جهاد کشاورزی نیز در رابطه با قاچاق خاک با اشاره به ممنوعیت صدور هرگونه خاک کشاورزی گفته بود: صادرات خاک کشاورزی، جنگلی و مرتعی ممنوع است و تاکنون از سوی وزارت جهاد کشاورزی هیچ گونه مجوزی در این زمینه صادر نشده است.

با توجه به همه موارد بیان شده باید از قاچاق خاک جلوگیری به عمل آورد چرا که توسعه این امر می تواند خسارت سنگینی به عرصه های طبیعی و مراتع وارد کند و زمین را از محیطی کشاورزی به محیط لم یزرع وتبدیل کند.

البته گفته های قاسم خورشیدی سخنگوی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز جای تأمل دارد که گفته بود: “در بحث قاچاق خاک از کشور به بررسی تمام استان ها به ویژه استان های مرزی کشور پرداختیم اما با هیچ گونه گزارشی طی دو سال گذشته مبنی بر خروج غیرقانونی خاک از کشور برخورد نکردیم”. این در حالی است که بر اساس گزارشی که صداوسیما در سال گذشته پخش کرد روزانه 1500تن خاک از معدن چهار سرخ کرمان به کنگان بوشهر حمل و در آنجا توسط لنج و کشتی بارگیری شده و به کشور امارات انتقال داده می شود.

قاچاق از چه مکان هایی انجام می شود

خاک ایران در کرمان از معدن چهار سرخ، در استان اردبیل از مناطق باغر و سبلان و در استان بوشهر از جزیره هرمز و احتمالا مکان های دیگری که اطلاعی از آن ها در دسترس نیست قاچاق می شود.

در حوزه صادرات خاک، استان بوشهر تنها محدوده ای است که در کشورمان ظن صادرات خاک کشاورزی از آن در سال های پیش به گوش می رسیده است. زیرا استان بوشهر دارای ٣٢٠ هزار و ٤٣٥ هکتار اراضی قابل کشت است که سطح زیر کشت اراضی کشاورزی ٢٣٤ هزار و ٤٨ هکتار، سطح زیر کشت محصولات زراعی ١٨٩ هزار و ٤٦٥ هکتار و سطح زیر کشت محصولات باغی نیز ٤٤ هزار و ٥٨٣ هکتار است. از سوی دیگر هم هزینه حمل و انتقال خاک از استان های جنوبی برای تاجران خاک بالا نیست و امکان صادرات (حتی غیرقانونی) برای آن ها وجود دارد.

صادرات خاک بوشهر در شرایطی انجام می شود که اراضی این استان از نوع فقیر محسوب می شوند و امکان خاک برداری و برداشت خاک در آن، بدون آسیب زدن به آینده کشاورزی این منطقه وجود ندارد. در این حوزه، پیگیری های مجلس و کمیسیون کشاورزی نیز در جایگاه خود جالب توجه است. برخی نمایندگان به کل از ماجای صادرات خاک کشاورزی این منطقه به کشورهای عربی بی اطلاع هستند اما برخی دیگر تنها می گویند، این خبر در حد شایعه بوده و در آخر افرادی که در آن زمان پیگیر این ماجرا بوده اند، اکنون دیگر رغبتی به رسانه ای شدن آن ماجرا و فتح باب دوباره آن ندارند.

چرا عرب ها طالب خاک ایران هستند؟

اولین سؤالی که به ذهن می رسد این است که مقصد خاک های ایرانی کجاست؟ آمارها و نظرهای کارشناسی این نشانی را به ما می دهد که کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس ازجمله قطر و امارات، مقصد نهایی خاک های ایران است. عرب ها حاضر هستند برای دست یافتن به خاک ایران به هر میزان هزینه کنند تا بتوانند این خاک با ارزش را به دست بیاورند. البته به دلیل اینکه خاک کشور به صورت قاچاق منتقل می شود آمار دقیقی در مورد حجم قاچاق خاک صورت گرفته در دسترس نیست. بر اساس اعلام رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران در سال 90، معادل 75 هزار تن خاک به ارزش 517 میلیون دلار و در سال 91، معادل 140 هزار تن خاک به ارزش 2.3 میلیون دلار با کد تعرفه 25.8 خاک با عنوان صادرات غیرنفتی صادرشده است.

همچنین بر اساس گزارش رسمی خانه معدن ایران در سال 1390، حدود 150 هزار تن انواع خاک های صنعتی ازجمله فلوسپار، کائولن کلوخه و دانه بندی، به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادرشده است که به لحاظ اقتصادی اهمیت چندانی ندارد، درحالی که خاک فرآوری شده این گروه هم اکنون سهم قابل توجهی از تجارت دنیا را تشکیل می دهد

شیوه های خروج خاک از کشور

قاچاق خاک در کشور به دو روش عمده قاچاق می شود: روش اول اینکه قاچاق خاک در قالب بسته بندی در مبادی غیررسمی توسط لنج از کشور خارج می شود. روش دوم که به ظاهر قانونی هم جلوه می کند در قالب صادرات گل و گیاه است. در این روش قاچاقچیان مسئولان را دور می زنند و چندین برابر نیاز گلدان، خاک در آن می ریزند و در خارج از کشور گیاه که ارزش و اعتباری ندارد؛ حتی در مواردی به دور انداخته می شود و خاک آن در بازار به فروش می رسد. اگرچه بر اساس موافقت نامه قرنطینه ای گیاه که در مجلس به تصویب رسیده است هرگونه جابجایی گل و گیاه به همراه خاک ممنوع شد، اما همچنان صادرات گل و گیاه با خاک انجام می شود.

قاچاق خاک پیت!

بیشتر خاک قاچاق کشور از نوع پیت است. پیت ماس طبق تحقیقات به عمل آمده این نوع خاک بهترین ماده کاملاً ارگانیک برای جوانه زنی ، کشت و نگهداری گیاه (به خصوص گیاهان آپارتمانی) است که در سطح حرفه ای نیز مورداستفاده قرار می گیرد.

نرخ جهانی خاک نباتی برای هر مترمکعب حدود یک دلار است که وقتی این کالا قاچاق باشد، باقیمت کمتری به دست خریدار می رسد، اما پرسود بودن این کالا به فاکتورهای دیگری برمی گردد: اینکه این کالا فاسد شدنی نیست، حمل و نقل آسان و بی دردسری دارد، بنابراین وقتی فروش آن به طور گسترده و در حجم سنگین انجام شود، پرسود خواهد شد، از طرف دیگر صادرات خاک کشاورزی معمولاً به صورت خام است که قیمت بسیار کمتری دارد و خریداران با خرید خاک خام و فرآوری آن، این خاک فرآوری شده را با قیمت بسیار بالاتری به بازارهای هدف می فروشند.

قاچاق یا صادرات غیرنفتی؟

معضل دیگری که با آن روبرو هستیم خروج خاک های با ارزش ومرغوب کشور تحت عنوان “صادرات غیر نفتی” است. بنتونیت که در گذشته به نام گل سرشوی شناخته می شد و برای شستشو استفاده می شد یکی از مرغوب ترین خاک های موجود در دنیا است که برای احداث سدها و ابنیه های بزرگ صنعتی مورد استفاده واقع می شود. خاک بنتونیت به دلیل چسبندگی؛ جذب آب، تورم پذیری و نرم بودن کاربردهای زیادی در ریخته گری، حفاری چاه های نفت، سدسازی و کشاورزی دارد و مهمترین معادن این نوع خاک در خراسان جنوبی واقع شده اند.

اما اینکه این خاک کجا می رود حکایت جالبی دارد، عرب ها هر کیلو خاک بنتونیت را 10 هزار تومان از ما می خرند اما همین خاک را پس از فراوری، هر کیلو تا 700 هزار تومان به فروش می رسانند. سالانه صدها هزار تن از این خاک مرغوب چه به طور رسمی و چه قاچاق به کشور امارات صادر می شود.

با توجه به این که خاک منبعی تجدید ناپذیر است لازم است هر چه سریعتر اقدام کنیم و جلوی قاچاق خاکمان به کشورهای همسایه را بگیریم.

نویسنده:

مرتضی عبداللهی

شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی