قطار حومهای؛ دشمن بیسلاح ترافیک شهری
بزرگراههای قفل شده از ترافیک، چراغ قرمز طولانی، چهرههای عصبی و کلافه، چک کردن مداوم ساعت... امروزه این تصاویر به یکی از کلیشههای ...
بزرگراههای قفل شده از ترافیک، چراغ قرمز طولانی، چهرههای عصبی و کلافه، چک کردن مداوم ساعت... امروزه این تصاویر به یکی از کلیشههای تهران تبدیل شده است. روزانه یکونیم میلیون نفر غیر تهرانی در پایتخت تردد میکنند که حجم عمده بار رفتوآمد این افراد به بزرگراهها تحمیل میشود. از پایتخت که عبور کنیم، نگاهی به آمارهای رسمی نشان میدهد که جمعیت شهری کشور در 30 سال گذشته 3 برابر و تعداد خودروها 12 برابر شده است. این درحالی است که از سال ٨٤ رشد تعداد وسیله نقلیه شتاب بیشتری گرفته و به ٢,٥ تا ٣ برابر گذشته رسیده است. این رشد خیرهکننده شمار خودرو در خیابانها و جادههای کشور درحالی رخ داده است که زیرساختهای لازم، همتراز آن توسعه نیافته و 75 درصد ترافیک شهری ایران به شبکه بزرگراهی و آزادراهی تحمیل شده است. موضوعی که حالا نهتنها گرههای ترافیکی را افزایش داده که ایران را به یکی از رکوردداران سوانح رانندگی در جهان تبدیل کرده است.
به گزارش شهروند، حالا افزایش قابل توجه خودرو در جادهها و بزرگراههای ایران در شرایطی به چالش جدی تبدیل شده است که کشورهای پیشرفته با توسعه خطوط ریلی خود نهتنها حجم تصادفات و سفرهای جادهای را کنترل کردهاند بلکه با راهاندازی قطارهای حومهای و اتصال شهرکهای اقماری به کلانشهرها بخش قابل توجهی از ترافیک بزرگراهی در شهرهای خود را مهار کردهاند. ضمن اینکه با تسهیل دسترسی به کلانشهرها، انگیزه مهاجرت حومهنشینان به پایتخت را کاهش داده و باعث رونق صنایع و مشاغل در حاشیه کلانشهرها و توسعه اقتصادی آن مناطق شدهاند. در ایران اما، توسعه قطارهای حومهای نهتنها سالها در حد وعده مانده که با برخی اقدامات نسنجیده، ایجاد زیرساختهای آن به تعویق افتاده است. نمونه این اتفاق، دخالت دادن شرکت مترو در بحث قطارهای حومهای در دولت گذشته بود که نتیجه آن اختلافافکنی بین شرکت راه آهن بهعنوان متولی قطارهای حومهای و مترو بهعنوان مدعی جدید این بخش بود که توسعه قطارهای حومهای ایران را تا امروز به تاخیر انداخته است.
سهم حملونقل مسافر از طریق ریل زیر 10 درصد است
بنا به اعلام عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی حدود ٧میلیون نفر در حومه شهر تهران زندگی میکنند که حجم عمدهای از این افراد برای کار و تحصیل یا دسترسی به ادارات و خدمات گوناگون به صورت روزانه به پایتخت سفر میکنند. اجرای طرح مسکن مهر و اسکان شمار زیادی از اجارهنشینها در حومه نیز به بار ترافیکی تهران افزوده است. این درحالی است که حومهنشینان به جز خط متروی تهران - کرج، راهکار بهتری در دسترس نداشته و ناگزیرند برای رسیدن به پایتخت به ظرفیت بزرگراهها متوسل شوند. از این میان توسعه قطارهای حومهای تاکنون در حد یک وعده باقی مانده است و به تازگی و تنها در چند مسیر ازجمله تهران - هشتگرد، تهران - قزوین، مشهد - بینالود و... قطارهای حومهای راهاندازی شده است. این درحالی است که در برخی مسیرهای دیگر مانند ورامین، مسافران حومه تهران از ظرفیت قطارهای بین شهری استفاده میکنند که به دلیل تفاوت ماهوی قطارهای بین شهری با قطار حومهای، مسافران دچار مشکلات عدیده میشوند، مشکلاتی نظیر تاخیر در رسیدن به مقصد، بلیت گرانتر، کمبود ناوگان و...
البته عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم یکی از جدیترین منتقدان توسعهنیافتگی صنعت ریل و قطارهای حومهای در ایران بهشمار میآید. او در هفدهمین همایش بینالمللی حملونقل ریلی با اشاره به قدمت این صنعت در ایران اعلام کرد: بیشتر از ٨٠سال از قدمت حملونقل ریلی در ایران میگذرد و هزاران میلیارد تومان برای آن هزینه شده است اما حملونقل ریلی در بخش مسافری کمتر از ١٠درصد جابهجاییها را تشکیل میدهد.
طراحی مدل شهرسازی کلانشهرهای جهان براساس قطار حومهای
آخوندی با اشاره به مزایای قطارهای حومهای نیز تاکید کرد: در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان و ازجمله لندن مدل شهرسازی را بر پایه قطارهای حومهای تعریف کردهاند و جالب است که بدانید خانه بسیاری از مدیران این شهر در ٦٠ کیلومتری شهر است.او ادامه داد: میزان مصرف سوخت در حملونقل ریلی یکهفتم جاده و استهلاک آن یکهشتم جادههاست و با توسعه قطارهای حومهای در ایران میتوان روزانه ٨٠٠هزار تردد با خودرو شخصی را کاهش داد.
براساس گفته «فرهاد بندرچیان» عضو انجمن مهندسی حملونقل ریلی ایران، تهران درمقایسه با سایر کلانشهرهای جهان از ظرفیت ناچیزی برای تسهیل دسترسی حومهنشینان به پایتخت برخوردار است. این درحالی است که در کشورهای پیشرفته، قطارهای حومهای بین ٢٣ تا ٣٠درصد ظرفیت حملونقل عمومی را به خود اختصاص دادهاند. بندرچیان با ارایه مقالهای در پایگاه اطلاعرسانی انجمن مهندسی حملونقل ریلی ایران، از شناسایی بیشتر از ١٠٠ مسیر کشور برای احداث قطار حومهای تا ١٥سال آینده خبر میدهد و مینویسد به نظر میرسد قطار حومهای مهمترین راهکار تهران برای کاهش بار ترافیک و افزایش تقاضا و مهاجرت به نواحی حومهای و جلوگیری از مهاجرت بیرویه به نقطه مرکزی است. ضمن اینکه احداث این قطارها و تسهیل رفتوآمد کارگران به حومه شهر میتواند نقش موثری در انتقال صنایع به خارج از کلانشهر و رونق اقتصادی شهرکهای حاشیهای و افزایش اشتغال در مناطق محروم داشته باشد.
ضرورت اختصاص یارانه به قطارهای حومهای
با این وجود و در شرایطی که «محسن پورسیدآقایی» مدیرعامل شرکت راهآهن از راهاندازی شرکت قطارهای حومهای خبر میدهد و معتقد است نرخ بلیت قطارهای حومهای باید ارزان باشد تا مردم به استفاده از این قطارها تشویق شوند، کارشناسان حملونقل معتقدند قطارهای حومهای به دلیل نرخ پایین بلیت برای فعالان صنعت ریلی در ایران سودآور نیست و همین موضوع یکی از مهمترین ضعفهایی است که مانع از سرمایهگذاری خصوصیها در بخش قطارهای حومهای میشود. «مصطفی خردمند» قائم مقام مدیرعامل شرکت حملونقل ریلی رجا در اینباره به «شهروند» میگوید: تقاضای قابل توجهی برای جابهجایی ریلی از شهرکهای اقماری وجود دارد، اما نرخگذاری دستوری بلیت در صنعت حملونقل ریلی یکی از موانع مهم بر سر راه توسعه صنعت ریلی و توسعه قطارهای حومهای است.
او ادامه میدهد: درحال حاضر نرخی که برای بلیت نخستین قطار حومهای در نظر گرفتهاند بین ١٠٠٠ تا ٥هزار تومان است و این قیمتهای پایین توجیه و سودآوری راهاندازی قطار حومهای در بسیاری از مسیرها را از بین میبرد. بنابراین سرمایهگذاران خصوصی انگیزه چندانی برای ورود به این بخش ندارند.
خردمند درباره راهکار جذب سرمایهگذار برای توسعه قطارهای حومهای میگوید: با توجه به نقش مهمی که قطارهای حومهای در توسعه زیرساخت شهرکهای اقماری و حومه شهرها دارد و نیز نقش قابل توجه آن در کاهش بار ترافیکی و هزینههای اقتصادی ناشی از آلودگی هوا، مصرف سوخت و... دولت باید برای این بخش یارانه در نظر بگیرد زیرا این قطارها بخشی از بدنه حملونقل عمومی بهشمار میآید. بنابراین در شرایطی که دولت برای سایر بخشهای حملونقل عمومی یارانه تعیین کرده است باید برای قطارهای حومهای نیز یارانه در نظر بگیرد.
قائممقام شرکت حملونقل ریلی رجا ادامه میدهد: بهعنوان مثال درحال حاضر دولت معادل پول بلیت هر مسافر به مترو یارانه میدهد که در سیستم حملونقل عمومی در بخش اتوبوسرانی نیز همین اتفاق رخ میدهد، اما صنعت ریلی نهتنها از هیچ یارانهای برخوردار نیست که قیمتگذاری آن بهصورت دستوری تعیین میشود که این موضوع یکی از مهمترین موانع جذب سرمایهگذار برای توسعه قطارهای حومهای است.