زغال‌ سنگ از نخستین منابع معدنی مورد استفاده بشر است. برخی از منابع معدنی، استفاده از آن را به عنوان سوخت تا ۲ هزار سال پیش هم برآورد کرده‌اند.

به اعتقاد آنها، ساکنان چین،‌ ایتالیا و یونان از نخستین مردمانی بودند که از این ماده سیاه استفاده کرده‌اند. در هر صورت، استخراج زغال‌ سنگ از معدن به قرن دهم میلادی و در آلمان بازمی‌گردد. با انقلاب صنعتی، بر اهمیت این ماده معدنی افزوده شد و با سوزاندن آن، وضعیت اقتصادی کشورها روشن و آسمان آنها تاریک شد. افزایش آلودگی هوا و گرمای زمین باعث شد که کشورهای مختلف به فکر مهار آلودگی‌های زغال‌ سنگ و یافتن جایگزین‌هایی پاک‌ تر برای آن بیفتند. نتیجه این تلاش‌ها می‌تواند آینده زغال‌ سنگ را رقم بزند. هر چند هم‌اکنون هم تولید زغال سنگ در بسیاری از کشورهای جهان با محدودیت‌های قانونی مواجه شده است.

علم تاکنون نتوانسته راه‌ حلی برای به دام انداختن کربن هوا ابداع کند و منجر به کاستن آن از هوا شود؛ کربنی که منجربه گرم شدن زمین و اثرات جانبی متعددی می‌شود. گروه بین‌ المللی بانکداری «سیتی گروپ» در این‌باره هشدار می‌دهد و به عقیده آنها تولید و مصرف زغال‌ سنگ باید محدود شود.«سیتی گروپ» پیش‌ بینی می‌کند که به دلیل ناکامی علم در یافتن راهی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای منتشر شده در هوا، صنعت زغال‌ سنگ آینده‌ای دردناک‌ تر خواهد داشت و به تدریج شاهد تعطیلی بیشتر معادن، انحلال و ورشکستگی آنها خواهیم بود.

 
سرمایه‌ گذاران هم دیگر رغبتی به شرکت‌های زغال‌ سنگ نشان نمی‌دهند. ارزش آن‌ دسته از شرکت‌های زغال‌ سنگ که زیرنظر گروه بانکی ـ مالی «سیتی گروپ» فعالیت می‌کنند، از ۵۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۲م به ۱۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵م رسیده است؛ روندی که این بانک پیش‌ بینی می‌کند در آینده هم ادامه یابد.

 
براساس گزارش این بانک: «تصور بر آن است که میزان تقاضا برای زغال‌ سنگ حرارتی همچنان روند کاهشی خود را دنبال کند و شرایط کنونی بازار ادامه‌دار خواهد بود.» شرکت‌های بزرگی مانند «ریوتینتو»، «آنجلو امریکن» و «بی‌ اچ‌ پی بیلیتون» تاکنون این روند را درک کرده و اقدامات خود را برای دور ماندن از اثرات تعطیلی معادن زغال‌ سنگ آغاز کرده‌اند. این موضوع را می‌توان در برنامه‌های خردمندانه آنها برای آینده مشاهده کرد.

سیتی‌ بانک دلیل تغییر تدریجی سبد انرژی جهان را یک «پیشران سیاسی» می‌داند و معتقد است که به دلیل تصمیم دولت‌ها و گروه‌های زیست‌ محیطی اشتیاق سرمایه‌ داران برای زغال‌ سنگ کاهش یافته و به سمت انرژی‌های پاک‌ تر در حرکت است. اما انگیزه سیاسی تنها دلیل روند کاهش تقاضای زغال‌ سنگ نیست. کلیسای انگلیس هم به تازگی نظری از پاپ را منتشر کرده و خواستار کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای شده است.

این توصیه می‌تواند همچنان بازار زغال‌ سنگ را زیر فشار نگه دارد.در هر صورت، صنعت زغال‌ سنگ در پاسخ به تقاضای بازار، میزان تولید خود را کاهش می‌دهد. از طرفی می‌توان امیدوار بود که به تدریج فناوری‌های جدید و پاک‌تر جایگزین زغال‌ سنگ شوند. با این حال در صورتی که یک فناوری جدید بتواند کربن موجود در هوا را محدود کند و آن را به دام بیندازد، آینده زغال‌ سنگ، درخشان خواهد شد؛ اتفاقی که رخ دادن آن دور از ذهن است و به احتمال زیاد روز به روز شاهد کاهش عرضه و تقاضای این محصول معدنی در سطح جهان خواهیم بود.آسیا آخرین قاره‌ای خواهد بود که تقاضایش را برای این ماده سیاه کاهش خواهد داد اما همچنان میزان عرضه و تقاضای آن، در سطح بالایی قرار دارد.

براساس برآوردها، واردات زغال‌ سنگ هند حداکثر از سال ۲۰۱۹م کاهش خواهد یافت. کره جنوبی هم به دنبال آن است که تا سال ۲۰۲۹م، سهم زغال سنگ خود را در سبد انرژی‌اش به ۱۰ درصد برساند. با این حال، هنوز هم وضعیت زغال‌ سنگ در قاره کهن برای تولید کنندگان آن مساعد است؛ وضعیتی که البته تنها از منظر تقاضا و قیمت برای آنها به صرفه خواهد ماند (و از منظر زیست‌ محیطی). با این حال، مداخله دولت‌ها و سیاست‌های آنها می‌تواند، خط پایانی بر تولید زغال‌ سنگ این قاره هم باشد.

آینده زغال‌ سنگ منوط به توسعه انرژی‌های پاک

 
یکی از کارشناسان زغال سنگ ایران آینده زغال‌ سنگ را منوط به توسعه انرژی‌های جایگزین برای زغال‌ سنگ دانست. یکی از مهم‌ ترین کاربردهای زغال‌ سنگ در تولید برق است که مصرف آن درحال کاهش است. به گفته بهرام فرزاد، در حالی که زغال سنگ در گذشته تا ۶۰ درصد از سوخت تولید برق جهان را تامین می‌کرد، اکنون سهم آن به ۳۰ تا ۳۵ درصد کاهش یافته است. در هر صورت، نمی‌توان مصرف برق را کم کرد و هر سال شاهد افزایش تقاضا برای آن خواهیم بود. تنها راهی که می‌توان مصرف زغال‌ سنگ را کاهش داد، تولید برق با استفاده از سوخت‌های دیگر است.

 
فرزاد عنوان می‌کند: در هر صورت،‌ زغال‌ سنگ آینده خوبی ندارد. ۲ موضوع باعث می‌شود که سال به سال، حساسیت نسبت به تولید زغال‌ سنگ افزایش یابد و تلاش‌های زیادی برای محدود کردن آن انجام شود. در این میان، نقش دولت و فعالان زیست‌ محیطی قابل‌ توجه است. نخست آنکه تولید و مصرف زغال‌ سنگ در مقایسه با دیگر انرژی‌ها نقش زیادی در آلودگی و گرمای زمین دارد. سوزاندن زغال‌ سنگ باعث ورود مقادیر زیادی از گاز کربن‌ دی‌ اکسید به جو می‌شود که نقش زیادی در آلودگی و افزایش گرمای جهانی دارد.

از طرفی استخراج آن هم به محیط‌ زیست ضربه می‌زند. استخراج و تولید زغال سنگ منجر به تولید گاز متان می‌شود که از دیگر گازهای گلخانه‌ای خطرناکی است و اثر زیادی در گرمایش جهانی دارد؛ اتفاقی که کشورها مدت‌ها به دنبال محدود کردن آن هستند. این کارشناس زغال‌ سنگ ادامه می‌دهد: با این حال، مشکلات استفاده از زغال‌ سنگ به آلودگی‌های آن محدود نمی‌شود.

دومین نقطه منفی استفاده از زغال‌ سنگ خطرات استخراج آن است. میزان تلفات انسانی در معادن زغال سنگ بسیار بالاتر از معادن دیگر است. به عنوان مثال در معادن زغال سنگ چین و ترکیه که از بزرگترین تولید کنندگان زغال‌ سنگ جهان هستند، هر سال انفجارهای زیادی اتفاق می‌افتد که موجب برانگیختن حساسیت اجتماع شده است.

در ایران هم به دلیل خطرات بالای استخراج زغال‌ سنگ، تولید آن در ۴۰ سال گذشته توسعه چندانی نداشته است و سطح تولید آن از دهه ۵۰ شمسی تاکنون به طور تقریبی ثابت مانده است. مشکل آنجاست که پیشرفت فناوری و ایمنی هم در حوزه تولید این ماده معدنی نقش چندانی ندارد و نمی‌توان خطرات آن را به طور کامل از بین برد.

 
فرزاد در پایان عنوان کرد که آینده زغال‌ سنگ ایران هم منوط به توسعه انرژی‌های پاک است و می‌تواند در آینده جای خود را به شیوه‌های سبزتر تولید انرژی دهد. در هر صورت، افزایش قابل توجه تولید زغال‌ سنگ در داخل به دلیل مشکلات آن امکان پذیر نیست و صرفه در آن است که حتی در صورت نیاز، اقدام به واردات زغال سنگ کنیم.

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان