صنعت فولاد كشور اگرچه اين روزها درگير مشكلاتي مانند نبود تقاضا در بازار، افت قيمت‌ها و زيان انباشته با مشكلاتي ريشه‌اي نيز همراه است كه روز گذشته و در پي قرائت متن تحقيق و تفحص كميسيون صنايع و معادن مجلس از اين صنعت واكاوي شدند. به اين ترتيب متن تحقيق و تفحص از صنعت فولاد كشور كه مي‌توان گفت ايده اجراي آن از آذر ماه 92 كليد خورد، روز گذشته در صحن علني مجلس قرائت شد. محورهاي اساسي تفحص انجام شده از اين صنعت مادر از بررسي دلايل و عوامل خام‌فروشي سنگ‌آهن آغاز مي‌شود و تا چرايي دلايل عدم اجراي به موقع طرح‌هاي استاني و طرح‌هاي توسعه زير سقف صنعت فولاد (فولاد خوزستان و فولاد مباركه)، بررسي واگذاري‌ها در صنعت فولاد و... ادامه پيدا مي‌كند. اين متن پس از قرائت در مجلس براي بررسی تخلفات و رسیدگی‌های قضایی به قوه‌قضائیه ارسال شد.

رشد نگران کننده خام فروشی سنگ آهن

يكي از مواردي كه در تحقيق و تفحص اعضاي كميسيون صنايع و معادن كشور به آن اشاره شده ذخاير سنگ‌آهن كشور و استفاده ناصحيح از اين منبع است. بر اين اساس اگرچه ايران بالغ بر چهار و نيم ميليارد تن ذخيره سنگ‌آهن دارد كه سالانه 48 ميليون تن از آن استخراج مي‌شود؛ اما به دليل نبود زيرساخت‌هاي توليد گندله كه تامين‌كننده اصلي خوراك كارخانه‌هاي فولادي است؛ سنگ‌آهن‌هاي استخراج شده به‌صورت خام به خارج از كشور صادر مي‌شوند. بر اساس گزارش تحقيق و تفحص از صنعت فولاد كشور، پديده صادرات سنگ‌آهن از سال 87 تا كنون به دليل عدم ايجاد ظرفيت‌هاي كافي با شدت بيشتري همراه شده است. به اين ترتيب گزارش تحقيق و تفحص از صنعت فولاد نشان مي‌دهد در شرايطي كه با وجود ذخاير غني سنگ‌آهن در كشور كه ماده اوليه توليد فولاد به شمار مي‌رود؛ يكي از بحران‌هاي اصلي كارخانه‌هاي كوچك فولادسازي عدم تامين به موقع خوراك است، مي‌توان به روشني به مديريت نادرست در صنعت فولاد پي برد.

طرح های هشت گانه استانی؛ تمرکز زدایی یا بیابان زایی

از ديگر بخش‌هاي مهم در گزارش تحقيق و تفحص از صنعت فولاد، بررسي طرح‌هاي فولاد استاني است كه به طرح‌هاي هشت‌گانه مشهور هستند. اهميت اين بخش به اين موضوع باز مي‌گردد كه طبق بررسي‌هاي انجام شده،‌ 4 طرح از 7 طرحي كه در اختيار شركت ملي فولاد و در دست اجراست در مناطق كويري واقع شده‌اند. طرح‌هاي فولاد سبزوار، قائنات، ني‌ريز و بافت طرح‌هايي هستند كه در مناطق كويري واقع شده‌اند. در اين ميان طرح فولاد سبزوار در دشت ممنوعه بحراني به لحاظ كمبود آب قرار دارد و قرار است آب اين طرح از پنج حلقه چاه تامين شود.

به اين ترتيب اين سوال وجود دارد؛ در حالي كه سطح آب‌هاي زيرزميني اين منطقه طي سال‌هاي گذشته به شدت پايين آمده است؛ قرار است چگونه سالانه 4 ميليون متر مكعب آب از پنج حلقه چاه موجود در اين منطقه برداشت شود؟ انتقاد‌ها نسبت به ايجاد طرح‌هايي در مناطق كم‌آب به منظور توسعه توليد و تمركز‌زدايي در صنعت فولاد در شرايطي در گزارش تحقيق و تفحص از نمايندگان مجلس وجود دارد كه مجموع طرح‌هاي استاني در صورت تكميل در مجموع 4/ 6 ميليون تن (هركدام 800 هزار تن فولاد در سال) فولاد توليد خواهند كرد كه به دليل بالا بودن سربار ثابت توليد، بهاي تمام‌شده هر واحد بالا مي‌رود كه توجيه اقتصادي ندارد. از سويي در حال حاضر در دنيا طرح‌هاي فولادي با ظرفيت كمتر از 5/ 2 ميليون تن (و در مواردي كمتر از 5 ميليون تن) فاقد توجيه اقتصادي هستند.

طرح‌هاي هشت‌گانه اشكالات فني و اقتصادي فراواني دارند كه در نهايت در گزارش تحقيق و تفحص اين نتيجه‌گيري را به همراه دارند كه فولادهای استانی بدون توجه به آمایش سرزمینی، با نگاه سیاسی و عوام‌فریبانه تاسیس شده‌اند. در گزارش اخير به اين نكته اشاره شده است كه بررسي اين موضوع از ديدگاه سياسي نشان مي‌دهد تعهداتي كه رئیس‌جمهور وقت در سفرهاي استاني براي دولت ايجاد كرده بود سبب چرخش يكباره نگاه شوراي اقتصاد از توسعه و ايجاد طرح‌هاي كلان به ايجاد طرح‌هاي مختلف در برخی از استا‌ن‌هاي کشور شده است، اين نگاه در حالي به وجود آمد كه در اجراي آن نيز تصميمات نادرست بسياري اتخاذ شد كه از جمله آنها مكان‌يابي نادرست براي اجراي طرح‌هاي فولادي در مناطق كويري بود. اجراي طرح‌هاي استاني فولاد در حالي طي سال‌هاي گذشته آغاز شد كه به گفته كارشناسان تمركز و سرمايه‌گذاري روي واحدهاي توليدي كه از قبل مشغول فعاليت بوده‌اند اقدامي‌ منطقي‌تر به شمار مي‌رود. به اين ترتيب بر اساس گزارش تحقيق و تفحص مجلس می‌توان گفت فولادهای استانی با نگاه سیاسی و بدون توجه به آمایش سرزمینی و استعدادهای هر استان تاسیس شده‌اند كه هركدام تبعات زيست‌محيطي خاص خود را به همراه خواهند داشت.

تاخیر در اجرای طرح ها و رشد چند برابری هزینه ها

همچنين در این گزارش تصریح شده است: به دلیل تاخیر در اجرای طرح‌ها و تورم کم‌سابقه سال‌های اخیر، هزینه انجام پروژه‌ها چند برابر شده است. در اين ميان استانداری‌ها به تعهدات خود مبنی بر انجام زیرساخت‌های لازم برای پروژه‌ها عمل نكرده‌‌اند، اين در شرايطي است كه حتی در صورت تکمیل طرح‌های مذکور، با توجه به نبود زیرساخت‌هاي مورد نياز، امکان بهره‌برداری مناسب از اين طرح‌ها وجود ندارد.

گزارش تحقيق و تفحص از فولاد كشور به اين نكته تاكيد دارد كه در حال حاضر به دلیل تضعیف شرکت ملی فولاد که زمانی سیاستگذار و ناظر اصلی صنعت فولاد کشور بوده، توازن چرخه تولید بر هم خورده است و طرح‌های مربوط به تولید گُندله، برداشت سنگ‌آهن و مدیریت برنامه‌ریزی برای بازار قٌراضه کشور با تاخیرهاي متعدد روبه‌رو است.

این گزارش آمارهای ارائه شده در سال‌هاي گذشته مبنی بر اینکه ظرفیت عملی تولید فولاد کشور 20 میلیون تن در سال است را نيز زیر سوال‌ برده و تاکید دارد که در خوشبینانه‌ترین حالت، ظرفیت عملی تولید فولاد كشور بین 5/ 14 تا 16 میلیون تن است.

پرداخت یارانه با پول فولاد

اعضاي كميسيون صنايع و معادن مجلس در تحقيق خود از صنعت فولاد كشور به اين نتيجه رسيده‌اند كه با توجه به مفاد قرارداد فاینانس با شرکت «سایناشور» چین؛ برای تامین مالی پروژه‌های استانی پیمانکار اجرای فولادسازی‌ها، باید شرکتی چینی باشد و حداقل 65 درصد تجهیزات به‌کار رفته نیز ساخت چین باشد؛ اين در حالی است که امکان ساخت بخش اعظم تجهیزات کارخانه فولادسازی در کشور وجود دارد. این گزارش همچنين از تخلف دولت مبنی بر استفاده از وجوه حاصل از فروش فولاد هرمزگان برای پرداخت یارانه نيز پرده برداشته است؛ این در حالی است که این وجوه باید صرف تکمیل طرح‌های استانی می‌شدند. در این گزارش آمده است كه در فروش اوراق مشارکت طرح‌های فولاد استانی، به دلیل پرداخت نشدن کوپن اوراق مشارکت از سوی سازمان ایمیدرو، بانک‌های ملت و تجارت اقدام به ضبط وثایق که در حقیقت سهام شرکت‌های فولاد مبارکه و شرکت ملی صنایع مس بود، كرده‌اند که اين کار در عمل موجب کاهش بیشتر سهم دولت در صنعت راهبردی و استراتژیک فولاد شده است.

در ادامه این گزارش به شرکت‌های فولاد خوزستان و فولاد مبارکه هشدار داده شده است كه با توجه به عدم اجرای تعهدات قبلی خود مبنی بر افزایش ظرفیت زیر سقف، تا زمانی که به تعهدات قبلی خود عمل نکرده‌اند حق خرید طرح‌های فولاد استانی را ندارند.

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان