شرط‌ های زیادی برای تعیین رقابت‌پذیری میان کشورها وجود دارد، اما از میان تمام مولفه‌هایی که برای تعیین جایگاه صنعتی کشورها مطرح شده، چند مولفه ازجمله مدیریت منابع انسانی، فناوری و نوآوری بیش از سایر مولفه‌ها بر این رقابت تاثیر می‌گذارد.

به گزارش استیل پدیا، استحکام بخشیدن به زیرساخت‌های اقتصادی، مهم‌ترین انگیزه کشورها در راه رقابت صنعتی به شمار می‌آید. در این میان مجمع جهانی اقتصاد (داووس) که یکی از سازمان‌های بزرگ اقتصادی سوئیس است، سالانه گزارشی از رقابت اقتصادی جهان منتشر می‌کند و در آن به ارائه مولفه‌های رقابت‌پذیری صنعتی میان کشورهای جهان می‌پردازد. در همین زمینه می‌توان به این نکته اشاره کرد که یکی از راهکارهای مهم افزایش جایگاه صنعتی کشورها استفاده از فناوری‌های جدید یا ایجاد زمینه‌ای برای انتقال آن به کشورهای در حال توسعه است.

براساس مطالعات مجمع جهانی اقتصاد، فراهم بودن ۲ عامل زیرساختی از جمله «امکان دسترسی همه واحدهای صنعتی به آخرین فناوری‌ها» و «زمینه‌های جذب فناوری‌های جدید از سوی بنگاه‌های صنعتی» به تنهایی می‌تواند نقش مهمی در بالابردن سطح آمادگی صنایع در استفاده از فناوری جدید ایفا کند.

مقایسه ایران و کره‌جنوبی در انتقال فناوری

 
به گزارش سایت موسسه داووس(weforum)یکی از کانال‌های مهم انتقال فناوری کشورهای درحال توسعه را می‌توان واردات کالاهای سرمایه‌ای دانست. در این زمینه کره‌جنوبی را می‌توان نمونه‌ای موفق در زمینه انتقال فناوری نامید. این کشور در بازه زمانی سال‌های ۱۹۸۶ تا ۱۹۶۲ میلادی با استفاده از واردات ماشین‌آلات و وسایل و تجهیزات و کالاهای سرمایه‌ای توانست تا ۲۱ برابر بیشتر از سایر روش‌های انتقال فناوری به واردات این مولفه و تزریق آن به صنایع بپردازد. در همین راستا سال گذشته آمار دیگری از سوی مجمع جهانی اقتصاد منتشر شد که به بحث «فراهم بودن آخرین فناوری‌ها» می‌پرداخت.

همبستگی معناداری میان ارزش واردات کالاهای سرمایه‌ای و شاخص آمادگی کشورها در استفاده از فناوری جدید وجود دارد. درواقع کشورهای با ارزش واردات کالاهای سرمایه‌ای بالاتر، از شاخص آمادگی بالاتری نیز در دسترسی به آخرین فناوری و همچنین جذب فناوری جدید برخوردار هستند. مطالعه موردی دوکشور کره‌جنوبی و ترکیه نیز بر همین نکته تاکید دارد. در سال ۲۰۱۳م، کره‌ جنوبی رتبه دهم واردات کالاهای سرمایه‌ای، رتبه بیست‌وهشتم آمادگی در جذب فناوری‌های جدید و رتبه سی‌ام آمادگی دسترسی به آخرین فناوری صنعتی را کسب کرد و به این ترتیب جایگاه صنعتی خود را در میان سایر کشورهای جهان استحکام بخشید.

این ارقام برای ترکیه به‌ ترتیب بیست و سوم، چهل و پنجم و سی و هفتم بود، اما مقایسه ایران با این دو کشور نشان می‌دهد تا رسیدن به جایگاه صنعتی این دوکشور راه زیادی مانده است. ایران در سال ۲۰۱۳م از بین ۱۳۸ کشور رتبه ۱۱۴ را به دست آورده بود، در سال بعد از بین همین تعداد رتبه ۱۲۱ و در سال ۲۰۱۵م نیز رتبه ۱۲۲ جدول از آن ایران شد. این آمار به روشنی نشان می‌دهد که ایران با چالش‌هایی مواجه است که باعث شده هر سال بیش از سال قبل از چرخه رقابت جا بماند.

فناوری به عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌ها و ازجمله شاخص‌هایی است که می‌تواند باعث پیشرو بودن صنایع هر کشور شود و کشورهای در حال توسعه مانند ایران برای پیشرفت صنعتی به فناوری نیاز دارند اما تنزل جایگاه رقابتی در مقایسه با سایر کشورها نشان می‌دهد که آنها نتوانسته‌اند نیازهای فناوری محور خود را به خوبی تامین کرده و در اختیار صنعتگران قرار دهند.

مشکلاتی که در سوء مدیریت وجود دارد باعث می‌شود تا کشورهای در حال توسعه مانند ایران در رقابت با کشورهای جهان مسیر نزولی را پیش‌ گرفته و سال به سال رتبه‌ای پایین‌تر را از آن خود کنند. این موضوع برای صنعت هر کشور یک خطر محسوب می‌شود و دولتمردان کشورها باید برای برطرف کردن رکود اقتصادی و تولید حاکم بر کشور، فناوری مورد نیاز صنعت را تامین کنند.

اهمیت فناوری در تغییر جایگاه صنعتی کشورها

 
باید به این امر توجه داشت که فناوری تنها یک ابزار فیزیکی و مشهود نیست بلکه در این مبحث، نقش دانش فنی بسیار پررنگ‌تر از نقش وجود ابزار و وسایل پیشرفته است. به عنوان نمونه در کشوری مانند ایران نیاز به فناوری و دانش فنی از جمله موضوعاتی است که سال‌ها به درد بی‌توجهی دچار شده است.

در این میان محدودیت‌های جهانی نیز موضوع با اهمیتی بوده که به این بی‌توجهی دامن زده و باعث عقب افتادن صنایع این کشور در جایگاه جهانی شده است. کشور در حال توسعه‌ای مانند ایران از طرفی به دلیل نبود دانش فنی لازم برای ارتقای فناوری و از طرف دیگر به دلیل تحریم‌هایی که در سال‌های گذشته وجود داشت به بیماری «عقب‌ماندگی صنعتی» دچار شده است. برای رفع این مشکل نه‌ تنها ایران، بلکه هر کشوری که با این درد دست و پنجه نرم می‌کند باید ابتدا برای ارتقای دانش فنی و نیروی انسانی متخصص سرمایه‌ گذاری کند تا بتواند این مشکلات را برطرف کند.

دانش فنی، راهی برای رسیدن به توسعه صنعتی

 
علاوه بر فناوری، مدیریت منابع انسانی نیز یکی دیگر از مولفه‌هایی است که باعث تغییر جایگاه صنعتی کشورها می‌شود. به عنوان نمونه در آخرین گزارش منتشر شده از سوی مجمع داووس که در پایگاه اطلاع‌ رسانی مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی ایران ارائه شده است، شاخص‌های مدیریت منابع انسانی مورد ارزیابی قرار گرفته است. بر مبنای همین گزارش که به بررسی ۱۴۸ کشور پرداخته، می‌توان گفت کشوری مانند ایران در وضعیت نامطلوبی در میان سایر کشورهای جهان قرار گرفته است.

تاثیر هیات مدیره‌های گروه‌های اقتصادی و صنعتی در توسعه بنگاه‌ها باعث شده تا کشور ایران در جایگاه ۱۲۷ قرار گیرد. این آمار را می‌توان نشانی بر ناکارآمدی مدیرانی دانست که سرمایه را در ایران هدایت می‌کنند. به نظر می‌رسد مدیران صنایع در ایران قابلیت‌های لازم را برای پیشبرد صنایع در کشور ندارند و ریشه اصلی این موضوع را می‌توان در نبود راهکاری اساسی برای تربیت مدیران صنایع جست‌وجو کرد. این آمار نشان از این دارد که تاکنون نه‌ تنها مدیران در پیشبرد صنایع نقش مثبتی نداشته‌اند بلکه تا حدودی باعث پسرفت صنایع در ایران شده‌اند و تنزل جایگاه ایران در رقابت صنعتی با سایر کشورها، خود شاهدی بر این مدعاست.

در بحث مدیریت منابع انسانی و به‌طور جزئی‌تر وجود نیروی کار متخصص را می‌توان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه صنعتی دانست که با ارتقای سطح دانش فنی آن می‌توان مسیر توسعه صنعتی را با دشواری‌های کمتر و سرعت بیشتر طی کرد. در حال حاضر در بسیاری از کشورهای بزرگ دنیا به‌ ویژه آلمان بیشتر آموزش‌های علمی در حد یاد گیری مهارت‌های کار به کارآموزان ارائه می‌شود، اما در کشورهای جهان سوم و کشورهایی که در راه رسیدن به توسعه صنعتی هستند، علاقه به تحصیل تا مقطع دکترا و ارشد بیشتر به چشم می‌خورد و می‌توان این مدرک‌گرایی را نکته‌ای منفی دانست که در درازمدت تاثیر خود را بر صنایع نیز نشان می‌دهد.

از حرکت به سوی بسترهای غیرفیزیکی تا لزوم نوآوری

 
در کنار مولفه‌های یاد شده، «نوآوری» را می‌توان مولفه مهم دیگری عنوان کرد که می‌تواند بر رشد صنعتی کشورها تاثیر مثبتی داشته باشد. نوآوری یکی از شاخص‌هایی است که در توسعه پایدار نقش بسیاری دارد اما این موضوع متاسفانه در بسیاری از کشورها ازجمله ایران تا حدودی از بین رفته است. ایجاد فضای نوآوری و تربیت افراد نوآور ۲مقوله‌ای است که باید اکنون در کشورها با جدیت بیشتری پیگیری و ایجاد شود.

یکی از دلایلی که کشورهای در حال توسعه مانند ایران نمی‌توانند در بسیاری از کالاها رقابت کنند این است که نوآوری تا حد بسیاری در سایر کشور از بین رفته و جای خالی توجه به این مورد به وضوح احساس می‌شود. صنعتگران ایران و سایر کشورهای در حال توسعه برای عبور از شرایط تنزل در چرخه رقابت صنعتی جهان و دستیابی به رتبه‌های بهتر باید تمرکز بیشتری بر شاخص‌هایی مانند مدیریت نیروی انسانی و فناوری داشته باشند تا بتوانند با کشورهای توسعه‌ یافته رقابت تنگاتنگی انجام دهند.

-سارا رشادی زاده -

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان