نقش موثر و تعیین‌کننده ماشین‌آلات راهسازی و معدنی در به حرکت درآوردن موتور توسعه و پیشرفت جوامع همیشه مورد توجه سیاست‌گذاران و تصمیم گیرندگان بوده است.

بر همین اساس در طول یک دهه گذشته این بخش مهم تحت تاثیر سیاست‌های کلان کشور در حوزه‌های مختلف، نوسان‌های قابل توجهی را تجربه کرده است.همزمان با افزایش چشمگیر قیمت نفت در اواسط دهه 80 و رشد بالای بودجه‌های عمرانی و سیاست انبساطی دولت در جهت تزریق نقدینگی به پروژه‌های عمرانی، به یکباره تقاضای ماشین‌آلات راهسازی و معدنی در سال‌های 85تا88 افزایش غیر‌منتظره‌ای را تجربه کرد به نحوی که به دنبال این افزایش تقاضا در طول مدت نسبتا کوتاهی چند برابر سال‌های گذشته ماشین‌آلات به فروش رسید.

با شدت گرفتن و جدی‌تر شدن تحریم‌های اقتصادی علیه ایران به ویژه در زمینه تحریم نفت، بسیاری از پروژه‌های عمرانی با کمبود نقدینگی مواجه شده و نیمه تعطیل شدند که در نتیجه آن تعداد قابل توجهی از ماشین‌آلات فروخته شده در سال‌های گذشته به‌صورت مازاد بر ظرفیت کاری و بیکار شدند، همزمان تعدادی از شرکت‌های ماشین‌آلات فعال در ایران نیز تحت فشارهای خارجی ناچار به ترک ایران شدند که این نیز به نوبه خود سبب کم رونق شدن بازار ماشین‌آلات راهسازی در فاصله سال‌های 89 تا 92 شد.

با روی کار آمدن دولت یازدهم از سال 1392 هرچند انتظارات روانی برای بهبود اوضاع با حل و فصل موضوع هسته‌ای شکل گرفت، اما نمایان شدن انباشت مشکلات اقتصادی از دوره‌های قبل باعث شد که دولت به ناچار بودجه‌های عمرانی را صرف پروژه‌های بالای 80 درصد پیشرفت کند؛ پروژه‌هایی که عمدتا نیاز به ماشین‌آلات راهسازی و معدنی در آن مقطع نداشتند، همین روند باعث شد که تا میانه سال 1394 تغییر محسوسی در عرضه و تقاضای ماشین‌آلات راهسازی شکل نگیرد.

همزمان با به نتیجه رسیدن برجام در سال 94، امیدها برای بهبود شرایط بازار ماشین‌آلات راهسازی و معدنی به ویژه با رفع تحریم نفت و بهبود شرایط بودجه‌ای کشور جدی‌تر شده است. آثار این تحول جدید را بر بازار ماشین‌آلات راهسازی و معدنی در چند حوزه می‌توان بررسی کرد:

1- بهبود تدریجی شرایط مالی پیمانکاران

مهم‌ترین و فوری‌ترین اثر قرارداد برجام بر اقتصاد کشور رفع تحریم‌های نفتی و به دنبال آن خارج شدن دولت از زیر فشار بحران نقدینگی بوده است. با توجه به انباشته شدن مطالبات پیمانکاران در طی سنوات گذشته انتظار می‌رود با رفع این مشکل به تدریج دولت راهکارهایی برای پرداخت معوقات پیمانکاران ارائه کند، اعطای اوراق مالی با مجوز‌های قانونی به پیمانکاران در جهت پرداخت مطالبات آنها یکی از این راهکارها است. البته باید توجه داشت حجم این معوقات در حدی است که مرتفع شدن مشکلات پیمانکاران و به دنبال آن رونق تقاضا در بخش ماشین‌آلات راهسازی و معدنی، در کوتاه‌مدت و به‌صورت فوری دور از ذهن بوده و نیازمند طی زمان است.

2- اثرات آزاد شدن نرخ ارز بر قیمت ماشین‌آلات

در ماه‌های اخیر همزمان با حذف ارز مرجع برای واردات ماشین‌آلات راهسازی و معدنی و لزوم استفاده واردکنندگان این بخش از ارز آزاد مشتریان این ماشین‌آلات به یکباره با افزایش قیمت قابل توجهی روبه‌رو‌ شدند. با توجه به قیمت بالای این ماشین‌آلات، افزایش حدود 15درصدی در نرخ ارز برای واردات این ماشین‌آلات باعث بالا رفتن قیمت ریالی این دستگاه‌ها به شکل کاملا محسوسی شده که این افزایش قیمت به‌صورت مستقیم به مصرف‌کننده نهایی منتقل خواهد شد. در چنین شرایطی بازار ماشین‌آلات به‌صورت مقطعی وارد رکود خواهد شد و انتظار می‌رود در ادامه و باگذشت زمان مشتریان باقیمت‌های جدید هماهنگ شده و به تدریج بازار به شرایط گذشته بازگردد.

3- ورود شرکت‌ها و برندهای جدید در بازار

با آغاز روند اجرای برجام، موانعی که در طول سالیان گذشته بر سر راه فعالیت شرکت‌های بین‌المللی و خارجی در ایران به وجود آمده بودند به تدریج رفع می‌شوند. این موانع شامل لیستی از تحریم‌های بانکی، حمل‌ونقل‌، بیمه و سایر مواردی است که مزاحمت‌هایی را برای حضور شرکت‌های خارجی در حوزه‌های مختلف و از جمله ماشین‌آلات راهسازی و معدنی در ایران ایجاد کرده بود.

همزمان با این تحول حضور نمایندگان خارجی شرکت‌های متقاضی فعالیت و عرضه محصول در ایران، در ماه‌های گذشته افزایش چشمگیری داشته که حاصل مذاکرات برخی از آنها در ایران به عقد قرارداد و حتی در مواردی آغاز فعالیت رسمی نیز منجر شده است. درنتیجه چنین تحولی، به‌طور طبیعی تنوع عرضه انواع ماشین‌آلات راهسازی و معدنی از برند‌های مختلف اروپایی و آسیای شرقی در ایران به لحاظ کیفیت محصول و شرایط پرداخت افزایش می‌یابد که حاصل آن بالارفتن قدرت انتخاب مشتریان برای خرید محصولات و ایجاد رقابت بین شرکت‌های عرضه‌کننده برای بالابردن سهم بازار خود خواهد بود.

4- نقش تعیین‌کننده بخش معدن در وضعیت بازار

در چندسال گذشته و همزمان با اعمال تحریم‌های اقتصادی، فعالیت بخش‌های عمرانی وارد رکود بی‌سابقه‌ای شد. در چنین شرایطی ادامه یافتن فعالیت بخش معدن سبب شد فروش ماشین‌آلات در سطحی پایین‌تر از گذشته در بازار ادامه یابد و رکود در بازار شکل بحران پیدا نکند. اهمیت فعالیت‌های معدن و صنایع معدنی در دوران تحریم به دلیل ارزآوری صادرات در این بخش در دوره‌ای که کشور با کمبود نقدینگی ارزی روبه‌رو‌ شده بود باعث شد که تا حدودی توجهات به حوزه معدن افزایش یافته و در نتیجه آن فروش ماشین‌آلات راهسازی و معدنی در بخش معدن جایگزین فعالیت‌های عمرانی شود.

در دوره پس از برجام بخش معدن در نتیجه حمایت‌های قانونی دولت و مجلس از این بخش، همچنان می‌تواند به‌عنوان عامل مهمی در جهت رونق بازار ماشین‌آلات راهسازی و معدنی نقش موثری ایفا کند که بررسی تفصیلی این موضوع از حوصله این نوشته خارج است و نوشتار جداگانه‌ای را می‌طلبد.

5-رونق گرفتن بازارهای جدید با محصولات جدید

در طول یک دهه گذشته الگوی کاربری ماشین‌آلات راهسازی و معدنی به تناسب موقعیت‌های کاری و بهره‌وری آنها تغییر قابل ملاحظه‌ای داشته است. به‌عنوان نمونه توسعه ماشین‌آلات سایز کوچک راهسازی برای استفاده در بخش عمران و خدمات شهری در جهان مورد توجه قرار گرفته است.

6- سیاست‌های حمایتی دولت برای ماشین‌آلات

طی سالیان گذشته سیاست حمایت از تولیدات داخلی در بخش ماشین‌آلات راهسازی و معدنی به شیوه‌های مختلف اجرایی شده است. از جمله مهم‌ترین‌ این سیاست‌ها تخفیف تعرفه گمرکی برای واردات ماشین‌آلاتی است که درصد مشخصی از آنها در داخل ایران تولید شود. چنین رویکردی سبب می‌شود قیمت تمام شده ماشین‌آلات تولید داخل نسبت به نمونه مشابه خارجی آن به‌صورت چشمگیری کاهش یافته و درنتیجه توان رقابتی این دستگاه‌ها در بازار افزایش یابد.

در حال حاضربا توجه به اجرای سیاست اقتصاد مقاومتی، حمایت‌ها از تولید ماشین‌آلات راهسازی و معدنی درداخل کشور روبه افزایش است.همین امر سبب شده است اکثر واردکنندگان ماشین‌آلات، موضوع تولید بخشی ازاین دستگاه‌ها در ایران را درمذاکرات با طرف خارجی مدنظر قرار دهند تا بتوانند با استفاده از تخفیف در تعرفه‌های گمرکی قدرت رقابتی خود را برای فروش ماشین‌آلات حفظ کنند.

آنچه به آن اشاره شد تعدادی از عوامل موثر بر بازار ماشین‌آلات راهسازی و معدنی طی ماه‌ها و سال‌های آتی در ایران است.در نهایت نگارنده معتقد است با توجه به تاثیر بحران‌های انباشته سال‌های گذشته، در حال حاضر بهبود شرایط به‌صورت تدریجی و با شیب ملایم صورت می‌گیرد که صبوری فعالان این عرصه برای پدیدار شدن آثار مثبت تحولات جدید را می‌طلبد.

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان