از ابتدای تیر ماه تا پایان همان ماه قیمت سکه از حدود دو میلیون ۵۰۰ هزار تومان به بیش از سه میلیون و ۵۰۰ هزار تومان رسید. این افزایش یک میلیونی قیمت سکه در یک ماه اخیر دلایل زیادی از جمله افزایش نرخ دلار در بازار غیر رسمی و افزایش تقاضا برای این فلز گرانبها داشته است. البته بخش قابل توجهی از این افزایش قیمت سکه به صورت حبابی بوده است به طوریکه در حال حاضر با توجه به قیمت جهانی طلا (حدود ۱۲۲۰ دلار به ازای هر اونس طلا) و نرخ غیر رسمی دلار، قیمت پایانی سکه در ماه مذکور حدود ۸۰۰ هزار تومان حباب دارد که معادل بیش از ۲۲ درصد قیمت سکه است.

به گزارش پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا)، به نقل از کالا خبر، در کنار این افزایش قیمت نقدی سکه طلا قیمت های بازار آتی سکه طلا در بورس کالای ایران نیز متعاقب آن افزایش یافته است بطوریکه از حدود سه میلیون و ۱۰۰ هزار تومان در اوایل تیر ماه تا سه میلیون و ۹۰۰ هزار تومان هم افزایش داشته است ولی در پایان هفته قبل قیمت های آتی سکه با وجود افزایش قیمت نقدی سکه کاهش یافت و به حدود ۳ میلیون ۵۰۰ هزار تومان رسید.

با توجه به ارتباط نزدیک و تئوریک قیمت های آتی با قیمت نقدی در هفته های اخیر برخی از افراد و متضررین در بازار سکه طلا در رسانه های مختلف این مسئله را مطرح کرده اند که علت اصلی افزایش قیمت نقدی سکه افزایش قیمت در بازار آتی سکه بوده است و برای ادعای خود هیچ­گونه دلیلی اعم از علمی و تجربی ارائه نکرده اند، صرفا به این دلیل که قیمت های آتی بالاتر از قیمت های نقدی است بیان می­کنند که افزایش قیمت نقدی سکه به علت افزایش قیمت های آتی است. این گزاره چه از نظر تئوریک و چه تجربی کاملا بدون پشتوانه و غیر قابل دفاع است، زیرا بر اساس تئوری های مالی قیمت های آتی خود تابعی از قیمت نقدی، نرخ بهره و مدت زمان تا سررسید قرارداد آتی است. همچنین از نظر تجربی نیز مطالعات زیادی در این زمینه انجام شده است که بخش عمده­ای از آنها بر این موضوع تاکید دارند که بازار آتی خود متاثر از بازار نقدی است نه بر عکس.

در رابطه با ارتباط بازار نقدی و آتی سکه طلا در داخل کشور نیز این موضوع بارها با توجه به قیمت های نقدی و آتی سکه به راحتی قابل مشاهده است که قیمت های آتی سکه متاثر از قیمت نقدی سکه است نه برعکس. در واقع این نوسانات قیمت نقدی سکه است که تعیین کننده قیمت های آتی سکه است نه بر عکس. البته هرچند در ماه های اخیر روند افزایش قیمت آتی با نقدی سکه یکسان بوده است و گاها نیز قیمت های آتی به واسطه ماهیت بازار و انتظارات فعالان آن نوسانات بیشتری نسبت به نقدی داشته است ولی این موضوع دال بر تعیین قیمت نقدی توسط قیمت­های آتی نیست.

صرفا در جهت رد ادعای فوق، که قیمت های آتی تعیین کننده قیمت نقدی سکه است، مثال های زیادی در این رابطه قابل بیان است که آخرین آن هفته قبل رخ داد. در هفته گذشته با وجود کاهش ۴۰۰ هزار تومانی قیمت های آتی سکه در بورس کالای ایران (کاهش قیمت از ۳۹۰۰ هزار تومان به ۳۵۰۰ هزار تومان) قیمت نقدی سکه افزایش ۴۰۰ هزار تومانی به ثبت رساند و به بیش از ۳۵۰۰ هزار تومان رسید. حال باید از این گروه از افراد و متضررین پرسید اگر قیمت های آتی تعیین کننده قیمت های نقدی سکه است چرا با وجود کاهش ۴۰۰ هزار تومانی قیمت های آتی سکه قیمت نقدی نه تنها کاهش نیافته بلکه افزایش شدیدی نیز تجربه کرده است؟ این مثال نشان می دهد که نوسانات قیمت نقدی سکه تحت تاثیر عوامل بنیادین دیگری است که اصلا ربطی به بازار آتی سکه ندارند. موارد مشابه دیگری نیز در این رابطه قابل بیان است به عنوان مثال در روز یکشنبه مورخ سوم تیر ماه قیمت های آتی سکه با کاهش بیش از ۱۵۰ هزار تومانی نسبت به روز قبل همراه بود ولی با این وجود در همان روز قیمت نقدی سکه بیش از ۲۰۰ هزار تومان افزایش نسبت به روز قبل را به ثبت رساند.

در سالهای ۹۰ و ۹۱ نیز بحث تاثیر معاملات آتی بر بازار نقدی سکه به شدت داغ بود و همانند دوره کنونی برخی ادعا می­کردند که علت افزایش قیمت نقدی سکه بازار آتی است که این موضوع در مطالعه ای که توسط احمد محمدی، خالد احمدزاده و زینب سواری (۱۳۹۵) نشان داده اند که در آن سالها بازار آتی تاثیری بر بازار نقدی نداشته است و علت اصلی افزایش قیمت نقدی سکه رشد نرخ دلار بوده که این نتیجه با گزارش مرکز پژوهش های مجلس نیز مطابقت دارد. همچنین مطالعه مذکور نشان می­دهد که بازار آتی پیرو بازار نقدی بوده است و نوسانات بازار نقدی منجر به نوسانات بازار آتی شده است نه بر عکس.

البته از زمان راه اندازی بازارهای آتی در آمریکا (از حدود ۱۹۷۰) رابطه بین قیمت های نقدی و آتی در متون اقتصادی و مالی توجهات زیادی به خود جلب کرده است که در سال های اخیر بخش عمده ای از این مطالعات به این نتیجه رسیده اند که نوسانات بازار آتی خود متاثر از نوسانات بازار نقدی است نه برعکس. به عنوان مثال کودریز و جاچوم(۱۹۹۸) از بخش تحقیقات صندوق بین المللی پول(IMF) در پژوهشی سه کشور در حال توسعه مکزیک، برزیل و مجارستان را مورد بررسی قرار می دهند نتایج تحقیقات و آزمونهای این پژوهش نشان می دهد که نوسانات بازار آتی هیچ اثر معناداری بر نوسانات بازار نقدی ندارد. عاریف ادونقو(۲۰۰۱) در مطالعه­ای به بررسی اثرات بازار آتی ارز بر بازار نقدی در کشور ترکیه پرداخته است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که راه اندازی بازار آتی ارز ترکیه منجر به کاهش نوسانات بازار نقدی شده است.

ساهو(۲۰۱۲) به بررسی اثر راه اندازی معاملات قرارداد آتی ارز بر نوسانات نرخ نقدی ارز در هند پرداخته است. تحقیق وی بر اساس داده­ های روزانه از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ بوده است. نتایج این تحقیق نیز نشان می دهد که راه اندازی معاملات آتی ارز هیچ اثر معناداری بر نوسانات نرخ نقدی ارز نداشته است. همچنین سریرام و سنتیل(۲۰۱۵) نیز با انجام مطالعه ای در این زمینه نتیجه می گیرند که یک رابطه علیت یکطرفه از سمت بازار نقدی به سمت بازار آتی وجود دارد. در واقع شواهد نشان می دهد که شوک­های قیمتی در بازار نقدی موجب نوسانات و شوک در بازار آتی می ­شود ولی شواهدی دال بر معکوس بودن این رابطه وجود ندارد. علاو بر این موارد جورج کورنیوتیس (۲۰۰۹) از بخش تحقیقات و آمار فدرال رزرو آمریکا در تحقیقی تایید می­کند که هیچ رابطه مستقیمی‌میان سفته‌بازی در بازارهای آتی و تعیین قیمت‌های نقدی وجود ندارد.

[۱]. Jochum, C. and Kodres, L.. (۱۹۹۸). Does the Introduction of Futures on Emerging Market Currencies Destabilize the Underlying Currencies?. IMF Staff Papers, ۴۵(۳), pp. ۴۸۶-۵۲۱.

[۱]. Arif Oduncu, ۲۰۱۱. "The Effects of Currency Futures Trading on Turkish Currency Market," Journal of BRSA Banking and Financial Markets, Banking Regulation and Supervision Agency, vol. ۵(۱), pp. ۹۷-۱۰۹.

D Sahu, (۲۰۱۲). Dynamics of Currency Futures Trading and Underlying Exchange rate Volatility in India  Research Journal of Finance and Accounting  Vol ۳, No ۷, pp. ۱۵-۲۳.

Sriram, M. and Senthil M. (۲۰۱۳), “Market Efficiency and Volatility Spill over in Spot & Futures Currency Market” International Journal of Management Excellence. Volume ۱ No.۳, pp. ۴۵-۵۳

Korniotis, George M, (۲۰۰۹). Does speculation affect spot price levels? : The case of metals with and without futures markets, Working Paper, Washington, DC: Div. of Research & Statistics and Monetary Affairs, Federal Reserve Board