دنیای معدن -در چشم‌انداز ۱۴۰۴ تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام هدف‌گذاری شده که با توجه به میانگین مصرف کشور و همچنین میزان تقاضا در بازار داخلی، باید بیش از یک‌سوم فولاد خام تولید شده به صادرات اختصاص یابد.

از این‌رو برای رسیدن به چنین چشم‌اندازی باید برنامه‌های سالانه برای صادرات بیشتر هدف‌گذاری کرد. در همین راستا و در جهت توسعه صادرات بیشتر، کارگروه نظارت بر بازار و توسعه صادرات سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی(ایمیدرو) ۳۰ راهکار برای افزایش صادرات فولاد ارائه داده است. کارگروه نظارت بر بازار و توسعه صادرات ایمیدرو با توجه به برنامه جهش صادرات در سال ۱۴۰۰، شرایط لازم برای دستیابی به این اهداف را برشمرد و در قالب راهکارهایی با اولویت «نخست» و «بعدی» مطرح کرد.

راهکارهای صادراتی در صنعت فولاد
رشد صادرات فولاد با اولویت نخست
از جمله راهکارهای رشد صادرات فولاد ایران با اولویت نخست شامل کاهش هزینه‌های بانکی مرتبط با صادرات و امکان گشایش اعتبار اسنادی برای مشتریان و کشورهای هدف صادراتی، ارائه تسهیلات مالی با بهره پایین یا بدون بهره برای خرید و انتقال فناوری فولادسازی، ارائه مشوق‌های مالی- بانکی و معافیت‌های مالیاتی جدید دولتی برای صادرکنندگان نمونه، روزآمدی استانداردها با هدف ارتقای کیفیت محصول و افزایش رقابت‌پذیری آن، شناسایی ظرفیت‌های خالی در زنجیره فولاد و تعیین تا سقف ۱۰درصد مشوق‌های صادراتی متناسب با رشد ارزش‌افزوده و قابل تسویه حساب با مالیات ارزش‌افزوده و نیز افزایش بازارهای صادراتی از طریق توسعه زنجیره فروش محصولات در کشورهای هدف است. از دیگر راهکارهای رشد صادرات فولاد با اولویت نخست می‌توان به تقویت و حمایت موثر از صندوق ضمانت صادرات با هدف ارائه اعتبار به صادرکنندگان و مشتریان، موافقتنامه‌های تجاری دوطرفه بین ایران و کشورهای عمده طرف تجاری ایران در بخش معدن و صنایع معدنی شامل چین، عراق، قزاقستان، افغانستان و اتحادیه اروپا با هدف تسهیل صادرات محصولات ایرانی به بازارهای هدف، ایجاد خطوط تولید محصولات پایین‌دستی زنجیره فولاد ایران در کشورهای هدف به‌منظور ثبات در بازارهای صادراتی ایران، ایجاد خطوط حمل‌ونقل دریایی، ارائه تسهیلات روادید و ارتباط بانکی با کشورهای هدف صادراتی، حذف مالیات(عوارض) آلایندگی بر فروش محصولات صادراتی، رفع کمبود مواد اولیه محصولات صادراتی، تعیین نرخ مواد اولیه براساس سبد بیلت فولادی تعدادی شرکت برای افزایش رقابت‌پذیری سایر شرکت‌ها، صدور مجوز بهره‌برداری صادراتی از اسکله سنگ‌آهن فولاد خوزستان ازسوی سازمان بنادر (اختصاصی فولاد خوزستان)، تسهیل در امکان صدور روادید ورود برای مشتریان خارجی در فرودگاه، تمرکز اطلاعات بازارهای صادراتی و به اشتراک‌گذاری مناسب و صدور مجوز بهره‌برداری صادراتی از اسکله سنگ‌آهن فولاد خوزستان ازسوی سازمان بنادر اشاره کرد.

رشد صادرات فولاد در اولویت بعدی
راهکارهای رشد صادرات فولاد در اولویت بعدی نیز مشتمل بر گسترش خدمات بورس کالای ایران مشابه جهان و ارتباط آن با بورس‌های معتبر به‌ویژه سنگاپور و لندن، تامین مالی صادرات شرکت‌های زنجیره فولاد، کاهش هزینه‌های بندری مرتبط با صادرات، حذف دریافت هزینه‌های مرتبط با کالای صادراتی از سوی مناطق ویژه، کاهش هزینه حمل ریلی برای محصولات صادراتی، راهبردهای بلندمدت اعمال تعرفه‌های صادراتی روی ماده خام در صورت نیاز کشور، آموزش، تبلیغات و برگزاری همایش در زمینه توسعه بازارهای صادرات، تغییر مسیر تولید فولادهای ساختمانی به سایر فولادها با توجه به شرایط کنونی جهان، تغییرات لازم در بندر امام خمینی(ره) (لایروبی اسکله‌ها با هدف افزایش عمق و امکان پهلوگیری کشتی‌های بزرگتر، حذف یا کاهش هزینه محافظت و پاکسازی در مناطق ویژه بندری برای کالاهای صادراتی، افزایش تعداد دیزل در راه‌آهن بندر امام برای مانور سریع‌تر واگن‌های باری، اولویت دادن به پهلودهی کشتی‌های صادراتی، افزایش تعداد اسکله‌های بار، افزایش امکانات و تجهیزات بندری از جمله تعداد جرثقیل‌های ساحلی)، رفع مسئله کمبود برق در فصل تابستان همزمان با اوج مصرف و صادرات فولاد و کنترل عوامل کاهش‌دهنده صادرات و از دست دادن بازار صادراتی تولیدکنندگان (مانند شکایات صنایع پایین‌دستی از صنایع بالادستی)، روزآمد کردن و تثبیت قوانین و مقررات مرتبط با صادرات در افق ۱۰ ساله و تعهد به اجرا و بازسازی بندر و اسکله‌های بندر خرمشهر برای افزایش ظرفیت صادرات فولاد به بازارهای منطقه است.

صادرات بیش از ۳۰ درصد فولاد جهان
در سال ۲۰۱۷ میلادی(۱۳۹۶)، یک میلیارد و ۶۷۵ میلیون تن فولاد در جهان تولید شد که ۵۱۹ میلیون تن آن (۳۱ درصد) صادر شده است. ۸۰ درصد محصول صادراتی جهان در سال ۲۰۱۷میلادی مربوط به ۸ محصول عمده بوده که شرکت‌های ایرانی قابلیت تولید و صادرات آن را دارند. همچنین سهم محصولات فولادی از بازار جهانی شامل ورق‌های نورد گرم و کویل‌ها (۱۸/۳درصد)، شمش و محصولات نیمه نهایی(۱۱/۳درصد)، ورق گالوانیزه(۹/۶درصد) و میله‌های نورد گرم(۹درصد)، لوله‌های فولادی و اتصالات (۷/۵درصد) و مفتول (۶/۶درصد) بود.

کاهش مصرف فولاد ایران
بنا به گزارش کارگروه نظارت بر بازار و توسعه صادرات ایمیدرو، اکنون نرخ بهره‌وری ظرفیت در تولید فولاد تا ۶۲ درصد است که این امر سبب اتلاف منابع شده است. متوسط این ضریب در جهان ۷۲درصد (WorldSteel) و در چین ۸۶درصد است. سال ۹۲، ظرفیت فولاد ۲۲/۵میلیون تن و میزان تولید۱۶/۱بوده است. میزان ظرفیت و تولید به ترتیب در سال ۹۳، ۲۲/۵و ۱۷/۵میلیون تن، سال۹۴، ۲۳/۷ و ۱۶/۷ میلیون تن، سال ۹۵، ۲۹/۸ و ۱۸/۵ میلیون تن بوده است.

صادرات فولاد ایران به ۱۵ کشور جهان
شرکت‌های فولادساز ایرانی در ۹ ماه امسال، ۶ میلیون و ۳۷۰ هزار تن انواع فولاد شامل مفتول، لوله‌های فولادی و اتصالات، ورق نورد سرد و گرم، شمش و محصولات نیمه نهایی، ورق گالوانیزه و میله‌های نورد گرم به خارج صادر کردند. ارزش این محصولات، ۲ میلیارد و ۳۴۰ میلیون دلار بود. کشورهای مقصد صادراتی فولاد ایران در ماه‌های گذشته مشتمل بر امارات‌متحده‌عربی، ایتالیا، تایلند، اندونزی، افغانستان، عمان، مصر، تایوان، عراق، ترکیه، هند، سودان، اردن، بلژیک و اسپانیا بود که ۹۴ درصد محصولات فولادی به این کشورها صادر شد. براساس برنامه اهداف صادراتی فولاد، قرار است تا پایان امسال ۸ میلیون تن(۳/۴ میلیارد دلار)، سال ۹۷، به میزان ۹/۵ میلیون تن(۳/۸میلیارد دلار) و در سال ۱۴۰۰، به میزان ۱۴ میلیون تن(۵/۶میلیارد دلار) محصولات فولادی صادر شود. متوسط صادرات ۹ ماه امسال، ماهانه ۷۰۷ هزار تن و متوسط صادرات سال ۹۵، ماهانه ۵۶۷ هزار تن بوده است. همچنین متوسط واردات ۹ ماه امسال ۳۲۳ هزار تن و متوسط واردات سال ۹۵ به میزان ۳۱۰ هزار تن بوده است.

ضرورت یافتن بازارهای صادراتی پایدار
جدا از موضوع مشوق‌ها و زیرساخت‌های لازم برای صادرات، آنچه می‌تواند پای واحدهای فولادسازی به بازارهای جهانی را باز کند، موضوع ارتقای کیفیت و رقابت‌پذیری آن است. در این‌باره فرزاد ارزانی، مدیرعامل فولاد هرمزگان در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: برای گسترش بازارهای صادراتی موضوع حائز اهمیت، ارتقا و افزایش کیفیت است. به عبارت دیگر، محصول باید به اندازه‌ای مطلوب باشد که بتوان آن را بدون هیچ مشکلی در بازار صادراتی عرضه کرد؛ بنابراین موضوع مهم در این راستا تاکید بر کیفیت انواع محصولات فولادی است. وی در ادامه با اشاره به مسئله رقابت‌پذیری نیز خاطرنشان کرد: از آنجا که رقابت در بازار صادراتی یکی است، از این‌رو نباید بر یک بازار تمرکز داشت، بلکه همزمان باید روی بازارهای موازی سرمایه‌گذاری کرد.

به عبارت دیگر، محصولات متفاوت را باید بتوان به کشورهای گوناگون صادر کرد که اگر در بخشی از بازار با مشکل روبه‌رو شد، به‌طور کلی بازار صادراتی ما به مشکل برخورد نکند. موضوع قراردادهای صادراتی نیز یکی از موضوع مهم در زمینه صادرات است. در این‌باره نیز مدیرعامل فولاد هرمزگان با اشاره به نحوه قراردادهایی که در زمینه صادرات بسته می‌شود، یادآور شد: در زمینه صادرات باید بتوانیم به سمت قراردادهای بلندمدت‌تری حرکت کنیم زیرا این بازارهای دائمی با قراردادهای بلندمدت ایجاد می‌شوند و باوجود چنین قراردادهایی است که می‌توانیم برای خط تولید و مواد اولیه خود را برای عرضه در این بازارها برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری کنیم. ارزانی در ادامه تاکید کرد:

زمانی که برنامه‌ریزی بلندمدت با کیفیت تولید همراه شود، بی‌شک مشتری‌های بیشتری را جذب کرده و قادر خواهد بود بازار را تصاحب کند. این مدیرعامل فولادی در ادامه همچنین خاطرنشان کرد: البته شناسایی بازارهای جهانی موضوع قابل‌توجهی است که می‌تواند به گسترش بازارهای صادراتی بینجامد. ارزانی در ادامه با اشاره به نیازسنجی از بازارهای جهان، عنوان کرد: باید بتوانیم براساس نیاز بازار جهانی محصولات جدید تولید کنیم زیرا بازار صادراتی جهانی ممکن است نیازمند محصولاتی باشد که هر کشوری قادر به تولید آن نباشد؛ بنابراین باید بتوان محصول جدید به بازار عرضه کرد. مدیرعامل فولاد هرمزگان با تاکید بر حضور همیشگی و مقتدر در بازار، عنوان کرد:

حضور مقطعی در یک بازار، به هیچ عنوان به یافتن مشتری وفادار در بازار نمی‌انجامد. البته سیاست‌های خارجی و همچنین وضع قوانین داخلی کشور در این زمینه بسیار اثرگذار خواهد بود، یعنی باید قوانین کشور بلندمدت و بدون تغییر، فراگیر و حامی صادرکننده باشد. ارزانی ادامه داد: به عبارت دیگر نباید قوانین به این شکل باشد که در یک مقطعی مجوز صادرات داده شود و در یک مقطع دیگر این مجوز داده نشود یا محدودیت‌هایی را برای آن ایجاد کنند. وی افزود: این شکل قوانین جز اینکه وفاداری مشتری‌ها را کاهش می‌دهد و در بلندمدت اعتماد آنها را خدشه‌دار می‌کند، رهاورد دیگری ندارد. این مدیرعامل شرکت فولادی در پایان تاکید کرد: در نهایت تعامل خوب و سازنده با مشتری نیز می‌تواند در این زمینه موثر واقع شود.

در صادرات از مزیت‌ها بهره نمی‌گیریم
درباره مشکلات صادرات فولاد و الزام‌هایی که می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد، زکریا نایبی، مدیر تحقیق و توسعه فولاد ناب‌تبریز نیز  اظهار کرد: در زمینه صادرات محصولات فولادی به‌طور کلی با چند مشکل روبه‌رو هستیم یکی اینکه رقیب صادرات ما در منطقه کشور ترکیه به‌شمار می‌رود و در برابر این کشور مزیت‌های فولادسازی کشور ما که پایین بودن نرخ انرژی و وجود سنگ‌آهن است بر اثر بی‌برنامگی برای صادرات از بین می‌رود زیرا ما به‌درستی قادر نیستیم از این مزیت‌ها استفاده کنیم و برخی کشورها به‌راحتی بازارهای منطقه را در دست می‌گیرند. نایبی در ادامه توضیح داد: یکی از مهم‌ترین دلایل ازبین رفتن قدرت رقابت‌پذیری ما در برابر کشوری مانند ترکیه به هزینه‌های بالای پول در ایران بازمی‌گردد که سبب افزایش نرخ تمام‌شده محصولات فولادی در کشور و در نهایت سبب از بین رفتن مزیت‌های تولید فولاد و کاهش قدرت رقابت‌پذیری برای صادرات می‌شود. از آنجا که هزینه‌های سرمایه در گردش واحدهای فولادی بسیار بالاست همین امر سبب افزایش نرخ تمام‌شده نیز می‌شود. از این‌رو شرکت‌های فولادی برای صادرات نیازمند تسهیلات دولتی هستند. نایبی در ادامه در پاسخ به این پرسش که تسهیلاتی که برای صادرات ارائه می‌شود تا چه اندازه به صادرات کمک خواهد کرد، گفت: تسهیلاتی که از سوی بانک‌ها ارائه می‌شود همراه با بهره‌های بالاست؛ بنابراین چندان نمی‌توانند در بلندمدت در کاهش هزینه‌ها ثمربخش واقع شود. وی در ادامه با اشاره به موضوع سیاسی و تاثیرگذاری آن بر موضوع صادرات، عنوان کرد:

یکی از موضوع‌های مهم مطرح در صادرات به سیاست‌های خارجی کشور بازمی‌گردد. موضوع دیگر این است که از سیاست‌های حمایتی برای برخی کشورها، در جهت اقتصادی استفاده نمی‌کنیم. برای مثال در قبال سیاست‌های حمایتی که در کشور عراق انجام می‌دهیم در مقابل استفاده اقتصادی از آنها نمی‌گیریم و مدیریت بازار را به کشورهایی دیگر مانند ترکیه می‌سپاریم. یا در قطر زمانی که کشورهای عربی این کشور را محاصره کردند، ترکیه به سرعت از ایران گذر کرد و بازار چند میلیارد دلاری قطر را تصاحب کرد. درحال‌حاضر عراق و افغانستان جزو بازارهای مهم ما به‌شمار می‌روند که نباید آنها را از دست بدهیم. این کارشناس فولاد در ادامه یادآور شد: یکی از مشکلات دیگر صادرات به کشورهای منطقه موضوع حمل‌ونقل است.

برای مثال در بازار عراق وضعیت به این شکل است که محموله ایرانی تا مرز عراق می‌رسد و پس از آن از سوی عراقی‌ها نیز دوباره برای رسیدن به مقصد نهایی که یکی از شهرهای عراق است، بارگیری می‌شود، در حالی که اگر قرار باشد باری از سوی کشور ترکیه به سمت عراق برود به‌ٌطور مستقیم از این کشور تا مقصد نهایی بارگیری می‌شود. نایبی با ارائه پیشنهادهایی برای تسهیلات صادراتی عنوان کرد: در زمینه صادرات دولت تسهیلاتی را ارائه می‌کند اما برخی از این تسهیلات در بلندمدت چندان تاثیرگذار نیستند. برای مثال برای صادرات تسهیلات ارزی با بهره ۳درصد ارائه می‌شود اما بزرگترین ایراد تسهیلات ارزی، نوسان ارز است که با ریسک‌پذیری بالایی همراه است و در بلندمدت دیگر خاصیت تسهیلاتی خودش را از دست می‌دهد. وی در پایان خاطرنشان کرد: البته حمایت از نمایشگاه‌های تخصصی محصولات فولادی ازسوی سفارتخانه‌ها و کنسول‌گری‌های ایرانی در کشورهای مختلف می‌تواند در امر صادرات بسیار تاثیرگذار باشد.