مساحت باغ‌های چای کشور نصف شد
نزدیک به 115 سال از زمانی که کاشف‌السلطنه اویلن نهال‌های چای را با خود از هند به ایران آورد، می‌گذرد و امروزه این نوشیدنی به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره هر ایرانی بدل شده است.
طبق گزارش سازمان چای کشور، ایران با جمعیتی حدود یک درصد از جمعیت کل جهان، حدود ۴ تا ۵/۴ درصد از مصرف کل چای را در اختیار دارد. سالانه ۱۱۰ هزار تن چای در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد در حالی که چایکاران تنها قادر به تامین ۲۰ هزار تن چای در کشور هستند. در حال حاضر حدود ۳۲ هزار هکتار از اراضی شمال کشور به کشت چای اختصاص دارد. همین مساله کشور را در زمینه تامین چای مورد نیاز کشور تا حد زیادی نیازمند واردات می‌کند. با این حال، با وجود حرکت کشور به سوی اقتصاد مقاومتی و نتیجتا رسیدن به خودکفایی در زمینه‌های تولیدی، این خبر که مساحت باغات زراعی به نصف رسیده است، می‌تواند خبر نگران‌کننده‌یی نه‌تنها برای چایکاران بلکه برای اقتصاد کشور باشد.
تغییر کاربری پیامد عدم حمایت دولت
خبر کاهش مساحت باغات چای به نصف را شمس‌الله شریعت‌نژاد، نماینده تنکابن، عباس‌آباد و رامسر درمجلس شورای اسلامی در نشست علنی روز گذشته در صحن علنی مجلس در تذکری خطاب به وزیر جهاد کشاورزی عنوان کرد و از عدم پرداخت مطالبات پنج ماه گذشته چایکاران خبر داد. این در حالی است که محمدولی روزبهان، رییس سازمان چای کشور، مدتی پیش از پرداخت 891 میلیارد ریال چایکاران استان‌های گیلان و مازندران بابت خرید تضمینی برگ سبز چای خبر داد و پرداخت بقیه مطالبات ۴۸۰ میلیارد ریالی چایکاران را منوط به تامین اعتبار اعلام کرده بود.
شریعت‌نژاد در ادامه سخنان خود در صحن مجلس با اشاره به اینکه وجود اراضی 500 تا 1000 مترمربع در بافت روستاها را نمی‌توان زراعت و باغداری نامید، از وزیر جهاد کشاورزی خواستار ارائه الگویی برای اقتصادی کردن این اراضی شد. وی با بیان اینکه کشاورزان منطقه اعم از تولیدکنندگان مرکبات، کیوی و گل و گیاه چشم انتظار اقدامات دولت در خصوص فروش محصولات خود هستند، حفظ این اراضی را در گرو حمایت دولت از کشاورزانی دانست که موفق به عرضه و فروش محصولات‌شان نشده‌اند. وی در ادامه پیامد عدم حمایت دولتی را تشدید تغییر کاربری اراضی با مساحت بالاتر عنوان کرد. وی با بیان اینکه وزارت جهاد کشاورزی هیچ نقش حمایتی و موثری
درخصوص فعالیت‌های زراعی و باغی ندارد، از خواست مالکان این زمین‌ها برای تغییر کاربری زمین‌های‌شان از زراعی به مسکونی خبر داد. این مساله در حالی مطرح می‌شود که تغییر کاربری اراضی کاهش بیش از پیش سطح زیر کشت چای در کشور را به‌دنبال خواهد داشت که متعاقبا باعث تشدید نیاز کشور به واردات چای خواهد شد.
احیای 3 هزار هکتار باغ چای
با این حال سخنان محمدولی روزبهان، وضعیت تولید چای در کشور را نه تنها وخیم نشان نمی‌دهد بلکه نشان از بهبود آن دارد. وی با اشاره به اقدامات حمایتی دولت از جمله اجرای طرح بهزراعی، افزایش قیمت تضمینی برگ خشک چای در دو سال اخیر و تشکیل صندوق حمایت از صنعت چای، خاطرنشان کرد: «در سال گذشته حدود ۳ هزار هکتار باغات رها شده در نتیجه این اقدامات به سطح زیر کشت برگردانده شد.» رییس سازمان چای کشور با بیان اینکه افزایش تولید چای در سال جاری ضمن جلوگیری از خروج ارز به مبلغ ۲۰ میلیون دلار، زمینه اشتغال پایدار حدود3 هزار نفر در باغات چای وکارخانجات فراهم شده است، بیان داشت: «در سال جاری بیش از ۱۵۰ واحد چای‌سازی با سازمان چای انعقاد قرارداد کرده و مشغول خریدتضمینی برگ سبز چای از کشاورزان چایکار هستند.» وی در ادامه با بیان اینکه از ۳ هزار باغ چای احیا شده، حدود ۱۵ هزار تن برگ سبز و حدود ۲ هزار تن چای خشک به دست آمد، بیان کرد: «طبعا این امر مسبب افزایش تولید و کاهش واردات به میزان ۷ میلیون دلاری شده است.» رییس سازمان چای کشور ارزش ریالی برگ سبز خریداری شده را ۱۳۶۵ میلیارد ریال اعلام کرد.
واردات غیرقانونی دشمن اصلی چای
ایرج حوصمی، مدیرعامل اتحادیه سراسری چایکاران شمال ایران در همین رابطه با بیان اینکه کاهش مساحت باغات کشاورزی به نصف تا حدی اغراق‌آمیز است، کاهش سطح زیرکشت چای را در باغات مجاور شهر تایید کرد. وی علت این امر را تغییر کاربری برخی از این اراضی از زراعی به مسکونی دانست که در مواردی بدون کسب مجوز صورت گرفته است. وی همچنین تقلیل میزان تولید چای را عدم حمایت دولت‌های پیشین از کشاورزان چایکار عنوان کرد که باعث شده تا بسیاری از باغات چای به حال خود رها شده و چایکاران دیگر انگیزه و رغبتی برای کشت چای نداشته باشند. وی با بیان اینکه در دولت فعلی اقدامات حمایتی از جمله توجه به افزایش قیمت برگ سبز چای صورت گرفته، این اقدامات را برای ایجاد انگیزه در میان کشاورزان چایکار ناکافی عنوان کرد: «کشاورزان چایکار در حال حاضر برای تامین مخارج تولید چای با مشکل مواجه‌اند و اغلب برای تامین معاش متوسل به انجام کارهای دیگری از جمله تکدی‌گری می‌شوند.» وی علت پایین نگه داشته شدن قیمت چای در دولت‌های گذشته را واردات غیرقانونی چای دانست که دشمن اصلی چای داخلی محسوب می‌شود. وی همچنین با اشاره به اینکه بانک‌ها نیز توجهی در زمینه پرداخت وام و مساعده به کشاورزان چایکار ندارند، از عدم پرداخت یک‌سوم مطالبات چایکاران در سال جاری خبر داد.
افزایش قاچاق با ممنوعیت واردات چای
درخصوص کاهش تولید چای در سال‌های اخیر با اشاره به مواردی چون پایدار نبودن تضمینات، عدم اطمینان چایکاران به ارقام و مصوبات و عدم حمایت در حوزه‌های کاشت، برداشت مانند بذر، کود و سم بیان داشت: «کارخانه‌ها نیز به بخش عمده‌یی از تعهدات از خرید تا پرداخت‌های خود عمل نمی‌کردند. ضمن آنکه بخش عمده واردات (قانونی و قاچاق) عملا بازار چای را به نفع تولید خارجی سوق داده بود. فرآوری و بسته‌بندی و بازاریابی در منتهای ضعف صورت می‌گرفت.»
ابوذر ندیمی در ادامه با اشاره به چند اتفاق مثبت در دو سال اخیر، اظهار امیدواری کرد که با تداوم این اقدامات مثبت، وضع تغییر پیدا کرده یا اینکه حداقل شرایط از این بدتر نشود. نماینده لاهیجان یکی از این اقدامات مثبت را اعطای وام بهزراعی عنوان کرد و افزود: «متاسفانه عدم پرداخت بخشی از وجوه تعهد شده که حدود ۹ میلیارد تومان است که موجبات نگرانی و گلایه‌مندی چایکاران را فراهم آورد.»
وی با بیان اینکه افزایش قیمت در دو، سه سال اخیر علامت مثبتی محسوب می‌شود، تاکید کرد: «این اقدام باعث شد بخش عمده‌یی از باغات بایر مجددا زیرکشت برود.» وی پرداخت نسبتا به موقع و بهتر از گذشته را نیز نشانه‌یی مثبت ارزیابی کرد و گفت: «در واقع تولید کمی ما طی 10 سال اخیر به کمتر از نصف رسید و باغات هم به همین میزان با مشکل روبه‌رو شدند.» وی در خصوص علت کاهش تولید با اشاره به بحث تغییر کاربری‌ها بیان داشت: «بخشی از باغات تغییر کاربری دادند و به ویلا و خانه تغییر پیدا کردند. بخشی هم رها شدند. بخشی هم از نظر بهزراعی، به‌نژادی، آبیاری و مسائل مربوط به کیفی‌سازی تولید اهتمام گذشته را نداشتند. بنابراین این کاملا درست است که در تولید چای عقب‌گرد داشتیم.»
نماینده لاهیجان با اشاره به اینکه سیاست‌های تجاری مهم‌ترین دلیل این رویکرد بوده است، گفت: «این رویه قبل از انقلاب پایه‌ریزی شد و زمینه‌ساز بروز مشکلاتی در سیاست‌های تجاری چای شد.» ندیمی نخستین مشکل را گره زدن تولید داخلی چای به واردات عنوان کرد و گفت: «در چنین شرایطی وارد‌کننده اساسا بیش از آنکه طالب چای داخلی باشد آن را وسیله درآمد ارزی ناشی از واردات می‌کرد و درآمد اصلی از واردات بود.» وی بی‌توجهی به کیفی‌سازی عدم بازاریابی را از جمله مشکلات دیگر موسسات تجاری چای عنوان کرد. گفت: «دشمن همیشگی صنعت چای گره‌زدن چای داخلی به چای وارداتی بود.»
وی با بیان اینکه در حال حاضر شرایط متفاوت از قبل است، گفت: «مهم‌ترین دلیل تغییر شرایط آشنایی مردم با کیفیت نه چندان مرغوب، نحوه فرآوری و فقدان استاندارد‌هاست.» وی گفت: «دومین دلیل تغییر شرایط احساس نیاز از سوی تولیدکنندگان و فرآوری‌کنندگان داخلی چای به بازاریابی و تبلیغات بود.» نماینده لاهیجان با بیان اینکه صنعت چای هنوز هم تجارت را نگرفته است، عملکرد کارخانه‌های ما در تجارت را بسیار مبتدیانه دانست.
رییس فراکسیون تعاون مجلس شورای اسلامی در مورد ممنوعیت واردات چای با بیان اینکه صرف ممنوعیت مشکل را حل نمی‌کند، تصریح کرد: «حتما باید در رابطه با محدودیت‌ها عرضه خود را تقویت کنیم. به تعبیر دیگر هم از نظر کیفی و هم کمی باید به محصول جانشین لیاقت جانشینی بدهیم.» ندیمی با اشاره به اینکه چای هنوز بازار خود را پیدا نکرده است، علت این شرایط موجود را در کم بودن سواد تجاری تجارت و هم شرایط مرزی، اقلیمی و قومیتی دانست. وی در ادامه افزود: «اگر توامان با ممنوعیت فعالیت تعریف شده و روش‌مندی تعریف کنیم موفق خواهیم شد در غیراین صورت قاچاق را رواج می‌دهیم.»