دنیای معدن -گزارش هفته گذشته انجمن جهانی فولاد و آهن حکایت از رشد 7/ 15 درصدی تولید فولاد ایران در 8 ماه نخست سال جاری دارد که بنا بر این گزارش تولید طی این مدت به 13میلیون و 447 هزار تن رسیده است. سال گذشته در فاصله ماه‌های ژانویه تا اوت میزان تولید فولاد در کشور 11 میلیون و 621 هزار تن ثبت شده که نشان‌دهنده رشد تولید این محصول در این مدت است. به نظر میرسد با این روند که تولید فولاد در پیش گرفته میزان تولید این کالا تا پایان سال 2017 به نزدیکی 21 میلیون تن برسد که موفقیت مهمی برای ایران محسوب میشود. میزان تولید فولاد کشور در 2016 حدود 8/ 17میلیون تن بوده است. در این بین اما دستیابی به ظرفیت تولید 55 میلیون تنی در افق 1404 یکی از سوالات مهم در این راستا است که آیا با روند رو به رشدی که در شرایط کنونی داریم کشور قادر خواهد بود به میزان تعریفشده در اسناد چشمانداز صنعت فولاد برسد یا خیر؟ کارشناسان با این فرض که سالانه 12 درصد رشد تولید فولاد در کشور را در نظر بگیریم معتقدند تا افق1404 میزان تولید فولاد در کشور ما با فرض رشد متوسط 12 درصدی به حدود 45 میلیون تن خواهد رسید که نسبت به هدف تعیین شده پایینتر است.طبق برنامه قرار است میزان مصرف سرانه این محصول در کشور از رقم حداکثر 235 کیلوگرم به حدود 400 کیلوگرم برسد. این در حالی است که انتظار میرود میزان صادرات فولاد نیز در افق 1404 به 20 میلیون تن در سال برسد. در این بین اما به عقیده فعالان بازار و تولیدکنندگان فولاد برجام فرصتهای مهمی را در برابر ایران قرار داد و باعث شد صادرات فولاد در دورهای که کشور با رکود دست و پنجه نرم میکند رونق قابل توجهی را تجربه کند و همین موضوع مانع از افت تولید فولادسازان کشور شده است. این در شرایطی است که به تحلیل دنیای اقتصاد توقف فعالیتهای وابسته به فولاد در سالهای گذشته و رکودی که بر بخش واقعی اقتصاد سایه افکنده بود در کنار تحریمها اگر برداشته نمیشد میتوانست مصیبت بزرگی را در عرصه تولید فولاد رقم بزند که خوشبختانه صادرات مانع از این اتفاق شده است. توقف نسبی در محرکهای اقتصادی دو موضوع مهم که گردانندگان چرخههای اقتصادی کشور محسوب میشوند یعنی مسکن و پروژههای عمرانی دولت در رکود مزمنی گرفتار آمدهاند و طرحهایی هم که دولت اجرا کرده با 70 درصد پیشرفت فیزیکی بوده و نیازی به فولاد و مشتقات آن ندارد. در چنین وضعیتی تولیدکنندگان فولادی کشور با ارتقای کیفی و ایجاد مزیتهای مختلف توانستند بازارهای جهان را از آن خود کنند و به این ترتیب با تولید فولاد باکیفیت این محصول را به همه جهان صادر کنند بهطوریکه امروزه اروپا یکی از مهمترین شرکای تجاری ایران در این بازار محسوب میشود.البته در این بین برخی چالشها و نگرانیها مطرح شده از جمله کمبود محصول در بازار داخل که بررسیها حکایت از آن دارند که این موضوع از بعد قیمتی تنها قابل ارزیابی است. فعالان بازار فولاد در گفتوگو با دنیای اقتصاد اعلام میکنند که افزایش قیمتها در ماههای اخیر یکی از موضوعاتی بود که اتفاقا به دلیل فشار تقاضای واقعی نبوده و خریداران و برخی تجار با تبانی و بازارسازی تلاش کردهاند تا قیمتها را افزایش دهند و درست به همین دلیل روند افزایش قیمت پایدار نماند و بازار به دلیل نبود پشتوانه تقاضا عقبنشینی کرد. رشد تقاضا برای بازار فولاد نگاهی به جدول معاملات محصولات فولادی در بورس کالا نشان میدهد برای بیش از 2 محصول عرضه شده در 6 ماه اول سال جاری تقاضا در سامانه به ثبت رسیده است که رقمی در حدود 4 میلیون تن را نشان میدهد، درصورتی که مصرف واقعی فولاد در کشور ما در این مدت به دلیل رکودی که پیشتر مطرح کردیم پایینتر است. البته نباید از افزایش قیمتهای جهانی و سنگ آهن و قراضه و... نیز غافل بود، چراکه رشد 35 درصدی قیمت در سال جاری علاوه بر بازارسازیها به رشد قیمتهای جهانی نیز مرتبط است. یک توضیح اضافه برای این مطلب آن است که بازار فولاد و محصولات فولادی تحت تاثیر دو عامل بازارسازی و رشد نهادههای تولید در مدت اخیر حدود 50 درصد رشد قیمت را تجربه کرده بود اما با کاهش بازارسازیها شاهد تخلیه بخشی از این حباب هستیم. در این بین دو بحث اساسی مطرح میشود؛ نخست آنکه هزینههای تولید محصولات فولادی در ایران بالا است که بخشی از آن به دلیل تکنولوژیهای قدیمی تولید فولاد است که با هدررفت بالایی نیز همراه است و در صورتی که این عامل را در برابر سایر عوامل از جمله هزینههای بالای حمل و نقل و بهرهوری پایین قرار بدهیم میبینیم راه درازی برای کاهش هزینههای تولید باید طی شود. نکته جالب توجه ارزان بودن مواد اولیه تولید در کشور است بهعنوان مثال با منابع سرشاری از سنگ آهن در کشور مواجهیم که البته این موضوع بعضا به دلیل سایر مسائل به حاشیه میرود. در این بین یکی از نکاتی که دستاندرکاران صنعت فولاد مطرح میکنند آن است که دستیابی به 55 میلیون تن فولاد تکالیف مهمی را در زنجیره فولاد ایجاد میکند که در حوزههایی همچون اکتشاف و آمادهسازی معادن، تامین زیرساختهای حملونقل از قبیل راه، راه آهن و اسکله، افزایش ظرفیت نیروگاهها، افزایش ظرفیت تولید و توزیع گاز، ارائه تسهیلات مالی و... بر عهده دستگاههای دولتی است که برای رسیدن به اهداف سند چشمانداز باید با جدیت دنبال و اجرا شود. حضور پررنگ بخش خصوصی در حوزه فولاد در رابطه با چالشهای صنعت فولاد در کشور یکی دیگر از موارد قابل طرح عدم حضور پررنگ بخش خصوصی در زنجیره فولاد بهعنوان یکی از بخشهای مهم اقتصادی است. به علاوه متاسفانه نبود اجرای طرح جامع فولاد و مشارکت ضعیف بخشخصوصی در بخش معادن، در کنار مجوزهای بیحساب و کتابی که در گذشته برای تولید فولاد اعطا شده است همگی باعث شده توازن در صنعت فولاد تا حد زیادی از بین برود. به عقیده آنها در صنعت فولاد ایران جایگاه بخش خصوصی باید مورد توجه جدی قرار بگیرد. به عبارتی لازم است توان بخش خصوصی در این حوزه ارتقا یابد. در شرایط فعلی و به خصوص در سالهای اخیر بخش خصوصی صنعت فولاد با مشکلات عمدهای روبهرو شده که کمبود منابع مالی، تامین مواد اولیه، چالشهای هزینه تولید، ضعف در بازار رقابتی موجود و ناتوانی در رقابت با شرکتهای دولتی و شبه دولتی و... تنها چند مورد از بزرگترین چالشهای این بخش هستند. فعالان بخش خصوصی میگویند دولت باید سیاستهای مناسبی را برای ارتقای توان این بخش ایجاد کند. به عقیده فعالان بخش خصوصی یکی از آسیبهای جدی در این زمینه آن است که رکود در بخشهای مختلف از جمله مسکن بخش خصوصی را در برابر یک انتخاب قرار داده و آن صادرات محصولات تولیدی آنها است و این در حالی است که در حوزه رقابتی برای صادرات این محصولات مشکلاتی وجود دارد که نیازمند حمایتهای صادراتی از بخش خصوصی صنعت فولاد است.البته باید به این نکته اشاره کرد که ضعفهای مرحله تولید و قیمت تمام شده محصولات بخش خصوصی نیز در بازاریابی و کشف بازارهای جدید و پایدار بیتاثیر نبوده است. ضرورت برندسازی در صنعت فولاد در حال حاضر نبود برند جهانی به یک چالش مهم در حوزه تولید تبدیل شده و این در شرایطی است که صادرات نیز برای استفاده از اختلافات قیمتی در بازارهای داخلی و جهانی صورت میگیرد و این موضوع پایداری آنها را زیر سوال میبرد. دستاندرکاران صنعت فولاد در این زمینه معتقدند باید سیاستهای نظارتی را در پیش گرفت تا از منظر کیفی محصولات باکیفیتی تولید و صادر شود تا مشکلات بازاریابی به کل صنعت فولاد سرایت نکند. به نظر میرسد با رفع بحران رکود به تدریج صنعت فولاد با نگاهی دروننگر تولید خواهد کرد که این موضوع بازارهای صادراتی را با چالش مواجه خواهد کرد. در حال حاضر برخی بازارها از جمله عراق، افغانستان، کشورهای مشترکالمنافع و شرق اروپا با نوسانات بالایی روبهرو شده و در بعضی بازارها حتی روابط تجاری در این حوزه به صفر رسیده است. هرچند فولادسازانی که برنامههای بلندمدتی دارند بازار را به نحوی مطلوب در اختیار دارند. به نظر میرسد باید زمینههای مناسبی فراهم شود تا بازار در دوره بلندمدت در اختیار تولیدکنندگان قرار بگیرد. در پایان باید گفت کشور به سمت رونق اقتصادی در حال حرکت است. آمارهای متعدد این موضوع را تایید میکنند و نشان میدهد فولادسازان در برابر افقهای روشنی قرار خواهند گرفت و احتمال ارتقای تقاضا، افزایش تولید و رشد صادرات برای محصولات ایرانی وجود دارد. به عقیده صادرکنندگان محصولات فولادی، بازارهای جهانی به خصوص شرکای تجاری ما آمادگی لازم را برای افزایش واردات محصولات فولادی از ایران دارا هستند و تمام این مسائل به رشد توان تولید بنگاههای فولادی منجر خواهد شد. نکته مهم اما آن است که بیش از 70 درصد از فولاد تولیدی صرف بخشهای مسکن و پروژههای عمرانی میشود و تحرک در این بخشها شرایط مناسبی را برای تحرک بازار فولاد در داخل فراهم خواهد کرد. دولت نیز به شدت به دنبال خروج بخش مسکن از شرایط رکودی است هرچند در زمینه جذب منابع در حوزه طرحهای عمرانی هنوز شرایط مساعدی نداریم.

به نظر می‌رسد با این روند که تولید فولاد در پیش گرفته میزان تولید این کالا تا پایان سال 2017 به نزدیکی 21 میلیون تن برسد که موفقیت مهمی برای ایران محسوب می‌شود. میزان تولید فولاد کشور در 2016 حدود 8/ 17میلیون تن بوده است.

 در این بین اما دستیابی به ظرفیت تولید 55 میلیون تنی در افق 1404 یکی از سوالات مهم در این راستا است که آیا با روند رو به رشدی که در شرایط کنونی داریم کشور قادر خواهد بود به میزان تعریف‌شده در اسناد چشم‌انداز صنعت فولاد برسد یا خیر؟ کارشناسان با این فرض که سالانه 12 درصد رشد تولید فولاد در کشور را در نظر بگیریم معتقدند تا افق1404 میزان تولید فولاد در کشور ما با فرض رشد متوسط 12 درصدی به حدود 45 میلیون تن خواهد رسید که نسبت به هدف تعیین شده پایین‌تر است.طبق برنامه قرار است میزان مصرف سرانه این محصول در کشور از رقم حداکثر 235 کیلوگرم به حدود 400 کیلوگرم برسد. این در حالی است که انتظار می‌رود میزان صادرات فولاد نیز در افق 1404 به 20 میلیون تن در سال برسد. در این بین اما به عقیده فعالان بازار و تولیدکنندگان فولاد برجام فرصت‌های مهمی را در برابر ایران قرار داد و باعث شد صادرات فولاد در دوره‌ای که کشور با رکود دست و پنجه نرم می‌کند رونق قابل توجهی را تجربه کند و همین موضوع مانع از افت تولید فولادسازان کشور شده است. این در شرایطی است که به تحلیل «دنیای اقتصاد» توقف فعالیت‌های وابسته به فولاد در سال‌های گذشته و رکودی که بر بخش واقعی اقتصاد سایه افکنده بود در کنار تحریم‌ها – اگر برداشته نمی‌شد– می‌توانست مصیبت بزرگی را در عرصه تولید فولاد رقم بزند که خوشبختانه صادرات مانع از این اتفاق شده است.

توقف نسبی در محرک‌های اقتصادی

دو موضوع مهم که گردانندگان چرخه‌های اقتصادی کشور محسوب می‌شوند یعنی مسکن و پروژه‌های عمرانی دولت در رکود مزمنی گرفتار آمده‌اند و طرح‌هایی هم که دولت اجرا کرده با 70 درصد پیشرفت فیزیکی بوده و نیازی به فولاد و مشتقات آن ندارد. در چنین وضعیتی تولیدکنندگان فولادی کشور با ارتقای کیفی و ایجاد مزیت‌های مختلف توانستند بازارهای جهان را از آن خود کنند و به این ترتیب با تولید فولاد باکیفیت این محصول را به همه جهان صادر کنند به‌طوری‌که امروزه اروپا یکی از مهم‌ترین‌ شرکای تجاری ایران در این بازار محسوب می‌شود.البته در این بین برخی چالش‌ها و نگرانی‌ها مطرح شده از جمله کمبود محصول در بازار داخل که بررسی‌ها حکایت از آن دارند که این موضوع از بعد قیمتی تنها قابل ارزیابی است. فعالان بازار فولاد در گفت‌وگو‌ با «دنیای اقتصاد» اعلام می‌کنند که افزایش قیمت‌ها در ماه‌های اخیر یکی از موضوعاتی بود که اتفاقا به دلیل فشار تقاضای واقعی نبوده و خریداران و برخی تجار با تبانی و بازارسازی تلاش کرده‌اند تا قیمت‌ها را افزایش دهند و درست به همین دلیل روند افزایش قیمت پایدار نماند و بازار به دلیل نبود پشتوانه تقاضا عقب‌نشینی کرد.

رشد تقاضا برای بازار فولاد

نگاهی به جدول معاملات محصولات فولادی در بورس کالا نشان می‌دهد برای بیش از 2 محصول عرضه شده در 6 ماه اول سال جاری تقاضا در سامانه به ثبت رسیده است که رقمی در حدود 4 میلیون تن را نشان می‌دهد، درصورتی که مصرف واقعی فولاد در کشور ما در این مدت به دلیل رکودی که پیش‌تر مطرح کردیم پایین‌تر است. البته نباید از افزایش قیمت‌های جهانی و سنگ آهن و قراضه و... نیز غافل بود، چراکه رشد 35 درصدی قیمت در سال جاری علاوه بر بازارسازی‌ها به رشد قیمت‌های جهانی نیز مرتبط است. یک توضیح اضافه برای این مطلب آن است که بازار فولاد و محصولات فولادی تحت تاثیر دو عامل بازارسازی و رشد نهاده‌های تولید در مدت اخیر حدود 50 درصد رشد قیمت را تجربه کرده بود اما با کاهش بازارسازی‌ها شاهد تخلیه بخشی از این حباب هستیم. در این بین دو بحث اساسی مطرح می‌شود؛ نخست آنکه هزینه‌های تولید محصولات فولادی در ایران بالا است که بخشی از آن به دلیل تکنولوژی‌های قدیمی تولید فولاد است که با هدررفت بالایی نیز همراه است و در صورتی که این عامل را در برابر سایر عوامل از جمله هزینه‌های بالای حمل و نقل و بهره‌وری پایین قرار بدهیم می‌بینیم راه درازی برای کاهش هزینه‌های تولید باید طی شود. نکته جالب توجه ارزان بودن مواد اولیه تولید در کشور است به‌عنوان مثال با منابع سرشاری از سنگ آهن در کشور مواجهیم که البته این موضوع بعضا به دلیل سایر مسائل به حاشیه می‌رود. در این بین یکی از نکاتی که دست‌اندرکاران صنعت فولاد مطرح می‌کنند آن است که دستیابی به 55 میلیون تن فولاد تکالیف مهمی را در زنجیره فولاد ایجاد می‌کند که در حوزه‌هایی همچون اکتشاف و آماده‌سازی معادن، تامین زیر‌ساخت‌های حمل‌ونقل‌ از قبیل راه، راه آهن و اسکله، افزایش ظرفیت نیروگاه‌ها، افزایش ظرفیت تولید و توزیع گاز، ارائه تسهیلات مالی و... بر عهده دستگاه‌های دولتی است که برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز باید با جدیت دنبال و اجرا شود.

حضور پررنگ بخش خصوصی در حوزه فولاد

در رابطه با چالش‌های صنعت فولاد در کشور یکی دیگر از موارد قابل طرح عدم حضور پررنگ بخش خصوصی در زنجیره فولاد به‌عنوان یکی از بخش‌های مهم اقتصادی است. به علاوه متاسفانه نبود اجرای طرح جامع فولاد و مشارکت ضعیف بخش‌خصوصی در بخش معادن، در کنار مجوزهای بی‌حساب و کتابی که در گذشته برای تولید فولاد اعطا شده است همگی باعث شده توازن در صنعت فولاد تا حد زیادی از بین برود. به عقیده آنها در صنعت فولاد ایران جایگاه بخش خصوصی باید مورد توجه جدی قرار بگیرد. به عبارتی لازم است توان بخش خصوصی در این حوزه ارتقا یابد. در شرایط فعلی و به خصوص در سال‌های اخیر بخش خصوصی صنعت فولاد با مشکلات عمده‌ای روبه‌رو‌ شده که کمبود منابع مالی، تامین مواد اولیه، چالش‌های هزینه تولید، ضعف در بازار رقابتی موجود و ناتوانی در رقابت با شرکت‌های دولتی و شبه دولتی و... تنها چند مورد از بزرگ‌ترین چالش‌های این بخش هستند. فعالان بخش خصوصی می‌گویند دولت باید سیاست‌های مناسبی را برای ارتقای توان این بخش ایجاد کند. به عقیده فعالان بخش خصوصی یکی از آسیب‌های جدی در این زمینه آن است که رکود در بخش‌های مختلف از جمله مسکن بخش خصوصی را در برابر یک انتخاب قرار داده و آن صادرات محصولات تولیدی آنها است و این در حالی است که در حوزه رقابتی برای صادرات این محصولات مشکلاتی وجود دارد که نیازمند حمایت‌های صادراتی از بخش خصوصی صنعت فولاد است.البته باید به این نکته اشاره کرد که ضعف‌های مرحله تولید و قیمت تمام شده محصولات بخش خصوصی نیز در بازاریابی و کشف بازارهای جدید و پایدار بی‌تاثیر نبوده است.

ضرورت برند‌سازی در صنعت فولاد

در حال حاضر نبود برند جهانی به یک چالش مهم در حوزه تولید تبدیل شده و این در شرایطی است که صادرات نیز برای استفاده از اختلافات قیمتی در بازارهای داخلی و جهانی صورت می‌گیرد و این موضوع پایداری آنها را زیر سوال می‌برد. دست‌اندرکاران صنعت فولاد در این زمینه معتقدند باید سیاست‌های نظارتی را در پیش گرفت تا از منظر کیفی محصولات باکیفیتی تولید و صادر شود تا مشکلات بازاریابی به کل صنعت فولاد سرایت نکند. به نظر می‌رسد با رفع بحران رکود به تدریج صنعت فولاد با نگاهی درون‌نگر تولید خواهد کرد که این موضوع بازارهای صادراتی را با چالش مواجه خواهد کرد. در حال حاضر برخی بازارها از جمله عراق، افغانستان، کشورهای مشترک‌المنافع و شرق اروپا با نوسانات بالایی روبه‌رو‌ شده و در بعضی بازارها حتی روابط تجاری در این حوزه به صفر رسیده است. هرچند فولادسازانی که برنامه‌های بلندمدتی دارند بازار را به نحوی مطلوب در اختیار دارند. به نظر می‌رسد باید زمینه‌های مناسبی فراهم شود تا بازار در دوره بلندمدت در اختیار تولیدکنندگان قرار بگیرد. در پایان باید گفت کشور به سمت رونق اقتصادی در حال حرکت است. آمارهای متعدد این موضوع را تایید می‌کنند و نشان می‌دهد فولادسازان در برابر افق‌های روشنی قرار خواهند گرفت و احتمال ارتقای تقاضا، افزایش تولید و رشد صادرات برای محصولات ایرانی وجود دارد. به عقیده صادرکنندگان محصولات فولادی، بازارهای جهانی به خصوص شرکای تجاری ما آمادگی لازم را برای افزایش واردات محصولات فولادی از ایران دارا هستند و تمام این مسائل به رشد توان تولید بنگاه‌های فولادی منجر خواهد شد. نکته مهم اما آن است که بیش از 70 درصد از فولاد تولیدی صرف بخش‌های مسکن و پروژه‌های عمرانی می‌شود و تحرک در این بخش‌ها شرایط مناسبی را برای تحرک بازار فولاد در داخل فراهم خواهد کرد. دولت نیز به شدت به دنبال خروج بخش مسکن از شرایط رکودی است هرچند در زمینه جذب منابع در حوزه طرح‌های عمرانی هنوز شرایط مساعدی نداریم.