همه آنچه باید درباره النینو بدانید
ال نینو (El nino) پدیدهای است که بر نوسانات سیستم اتمسفری در شرق بخش استوایی اقیانوس آرام اثرات قابل توجه میگذارد و تغییراتی را در آب و هوای تمام دنیا به وجود میآورد.
وقتی النینو رخ میدهد، با گسترش جریانهای گرم در شرق اقیانوس آرام توفانهای ویرانگری شکل میگیرد. به همین دلیل برخی جزایر مانند جزیره تاهیتی طی سال دچار توفانهای شدید و ناگهانی میشوند.
در ابتدای دهه ٨٠ قرن گذشته میلادی، ال نینو کشورهای منطقه شرقی آسیا را با خشکسالی شدیدی مواجه کرد اما شواهد جدید نشان میدهد این پدیده ممکن است علاوه بر تغییرات در شرایط آب و هوایی، با افزایش بارندگی در ١٥ سال آینده همراه شود. وقتی شرایط جوی و آب و هوا عادی باشد و ال نینو وجود نداشته باشد سطح آبهای اقیانوس به دلیل تابش نور آفتاب گرمتر از اعماق آن است. در بخش استوایی اقیانوس آرام، باد از شرق به غرب میوزد. وزش باد باعث حرکت آب در سطح اقیانوس میشود و با باقی ماندن آب در معرض خورشید گرمای بیشتری به آن جذب میشود. در این شرایط در شرق اقیانوس آرام در سواحل امریکای شمالی شارشی در جریانهای عمق و سطح آب ایجاد میشود. این شارش باعث میشود تا آب سردتر که غنی و پر از اکسیژن و مواد غذایی است جایگزین آب گرم سطحی شود. نفوذ جریان سرد و غنی به سطح آب که محل زندگی اکثر آبزیان است باعث افزایش تعداد آنها در محلهای صید ماهیگیران میشود. ال نینو لغتی اسپانیولی و به مفهوم پسر بچه و با تعمیم معنا، کودک مسیح است. علت این نامگذاری به دلیل اعتقادات قلبی و مذهبی سکنه ساحلنشین کشورهای اکوادور و پرو است. عبارت ال نینو در اصل به یک جریان گرم و ضعیف سالانه اطلاق میشود که در زمان کریسمس به سمت جنوب در امتداد سواحل پرو و اکوادور جریان مییابد. از این رو کودک مسیح نامیده شده است. لانینا (Lanina) یعنی دختر کوچک و بعضــی مواقع «El-viejo» یا
«Anti Elnino» خوانده میشود.
چرا ال نینو اتفاق میافتد؟
تحقیقاتی نشان میدهد ال نینو که در دهه هفتاد میلادی زیر یازده سال تکرار شده، سابقه آن به حدود ٤٠٠٠ یا ٥٠٠٠ سال میرسد و از دهه هفتاد به بعد فاصله وقوع این پدیده به تدریج کوتاهتر شد. اکنون دو سال یکبار شاهد وقوع این پدیده هستیم و به دلیل تکرار مکرر ال نینو، دانشمندان به آن لقب «ابر ال نینو» داده اند؛ یعنی ال نینو بیش فعال شده و چون گرمایش جهانی هم از دهه هفتاد میلادی گریبانگیر ما شده است، برخی محققان ابر ال نینو را زاییده گرمایش زمین میدانند. اما حقیقت آن است که هیچ رابطه علمی بین گرمایش زمین و ال نینو وجود ندارد. اساسا ٥٠٠٠ سال پیش تعداد انسانها آنقدر معدود بوده و نقش آنها آنقدر ناچیز بوده که نمیتوانست تاثیری بر گرمایش زمین داشته باشد. هماکنون انرژی لازم برای ایجاد یک ال نینو بیش از انرژی در دسترس انسان است. جالب است بدانیم که هر گاه ال نینو اتفاق میافتد، درجه حرارت جهان یک درجه افزایش مییابد. برخی نتیجه میگیرند که شاید ال نینو نه نتیجه شدید گرمایش جهانی، بلکه ایجاد آن است.
تاثیرات ال نینو بر کشورهای جهان
همراه با رویداد ال نینو تولیدات بیولوژیکی به دلیل کاهش فراجهندگی آب سرد در سرتاسر سواحل پرو و اکوادور کاهش مییابد که این سبب مرگ و میر ماهیان و به خصوص ماهی کولی که غذای عمده پرندگان دریایی است، میشود. به دنبال مرگ و میر ماهیان، میلیونها پرنده دریایی به علت عدم وجود غذای عمده خود یعنی ماهی کولی در ساحل نابود میشوند که این لطمه اقتصادی جبرانناپذیری را در صنایع ماهیگیری و کود مرغ دریایی برای کشورهای پرو و اکوادور به بار میآورد. از آسیبهای محلی دیگر، بارندگیهای سیل آسا در بخشهای بهطور معمول لم یزرع سواحل پرو و اکوادور است که سبب تهنشستهای گلی و تخریب شالوده این مناطق میشود و در مجموع به دلیل شرایط نا بهنجار به وجود آمده، پدیده ال نینو در منطقه به عنوان فاجعه طبیعت شناخته شده است. همچنین این پدیده رابطهای قوی با خشکسالی در هند، شرق استرالیا، مالزی، اندونزی و کلا آسیای جنوب شرقی دارد. گرد و غبار نامنظم، بارندگی و تغییرات دمایی شدید از جمله تاثیرات پدیده ال نینو بر آب و هوای جهان خواهد بود. این پدیده زمانی رخ میدهد که درجه حرارت اقیانوس آرام در شرق و مرکز بسیار گرمتر از حد معمول باشد که اغلب تغییرات آب و هوایی در سراسر جهان را از جمله وزش باد، تغییرات الگوهای بارندگی، تغییر فشار سطح دریا و درجه حرارت را نتیجه میدهد. اکثر الگوهای آب و هوایی بینالمللی نشان میدهد که قدرت پدیده ال نینو سال ٢٠١٦-٢٠١٥ میلادی به احتمال زیاد تا پایان سال میلادی جاری رفته رفته تقویت خواهد شد. این رویداد طبیعی قوی با احتمال افزایش بارندگیها در نواحی شرقی آفریقا نیز مرتبط شده است. ال نینو سال ١٩٩٨-١٩٩٧ بیماری همهگیر و ویرانگر مالاریا را در سراسر منطقه آفریقا از جمله شمال شرقی کنیا افزایش داد.
نشانه کلیدی ال نینو، افزایش دمای غیرعادی در امتداد و هر دو طرف خط استوا در اقیانوس آرام مرکزی و شرقی است. این جریان هر چند سال یک بار با یک گرمایش عظیم و غیرمعمول همراه میشود. بهطوری که در این حال دماهای سطح دریا حداقل برای چند ماه پیاپی در سه تا پنج محل ساحلی بالای حد نرمال میرود و در پی آن دمای سطح دریا برای یک سال یا حتی بیشتر به صورت غیرعادی باقی میماند و برای برگشت به شرایط عادی منطقه، حداقل تا ژانویه یا مارس آینده زمان لازم است.
تاریخچه تاثیرات ال نینو بر ایران
بر اساس بررسیهای سازمان هواشناسی، بررسی شاخص دور پیوند ال نینو و لانینا نشان میدهد که سرمای شدید زمستان١٣٨٦ با لانینا همراه بوده است که طی آن دمای هوای تهران برای حدود ١٠ روز همواره زیر صفر بود و کمینه دما نیزطی یک ماه زیر صفر باقی ماند و کمترین آن به منفی ١١ درجه سانتیگراد رسید. طی این دوره کمترین دما در اردبیل، همدان، شهرکرد، مشهد، فرودگاه امام، بیرجند و رشت به ترتیب به ٣٢، ٣١، ٢١، ٢٠، ١٢ درجه زیر صفر ثبت شد و حتی در اهواز به صفر رسید. سرمای سال ١٣٨٦ با بارش برف در سطح کشور همراه بود و در خراسان رضوی درختان انار ٥٠ ساله را خشکاند. شایان توجه است که کمینه مطلق دمای تهران طی ٦٥ سال گذشته در ١٨ دی ١٣٤٧ به میزان ١٥- درجه ثبت شده است. از دورههای بسیار سرد دیگر میتوان به زمستان سالهای ١٣٤١، ١٣٤٧، ١٣٦١، ١٣٥١ و ١٣٧٦ اشاره کرد که چهار مورد آنها با لانینا و دو مورد با حالت خنثی همراه بودهاند. تاثیر مضاعف انسو با همپیوندی IOD (دوقطبی اقیانوس هند) OID یا دوقطبی اقیانوس هند، رویداد آب و هوایی دیگری است که مشابه ال نینو در اقیانوس هند اتفاق میافتد. در واقع این رویداد به نام هند- نینو شناخته میشود که نوسان غیرعادی دمای آب سطح دریاست که بخش غربی اقیانوس هند بهطور متناوب گرمتر و سپس سردتر از بخش شرقی آن میشود. گاهی اوقات رویدادهای شاخص انسو با فازهای مختلف شاخص IOD همپیوند میشوند. در این حالت میزان تاثیرگذاری هر یک از رویدادهای شاخص انسو روی مناطق تحتتاثیر، تشدید خواهد شد. مثلا در هنگام بروز فاز گرم IOD به همراه النینو، میزان همرفت در غرب اقیانوس هند و سواحل شرقی آفریقا نسبت به النینو منفرد افزایش زیادتری خواهد داشت. در نواحی شرق اقیانوس هند در منطقه قاره دریایی (اندونزی و استرالیا) فرونشینی هوا تشدید خواهد شد. این امر سبب افزایش فراتر از نرمال قدرت بادهای شرقی سطحی در اقیانوس هند شده در نتیجه رطوبت اقیانوس هند و دریای سرخ در نقش تغذیه رطوبتی سامانههای مهاجر در خاورمیانه یا در تکوین توده هوای کم فشار سودانی بیش از پیش ظاهر میشود و بدین سان، دورههای مرطوبتری را در ایران و خاورمیانه باعث میشود.
ال نینو از نگاه کارشناسان
«ال نینو» قدرتمندترین چرخه آب و هوایی ٦٥ سال گذشته تاثیرات عظیمی بر آب و هوا در سراسر جهان از جمله ایران خواهد داشت و به نظر میرسد در حال گسترش به مراتب قویتر از آنچه در سال ١٩٩٧ میلادی رخ داد، باشد. (الجزیره)
ال نینو در حال شکلگیری در قویترین حالت خود از سال ١٩٥٠ میلادی یعنی زمان پیدایش آن تاکنون است. این پدیده طبیعی هر ٢ تا ٧ سال یک بار رخ میدهد و تا ٦ الی ١٨ ماه ادامه دارد. (اداره ملی اقیانوسشناسی و هواشناسی امریکا) (NOAA)
ال نینو قویتر از همیشه در راه است و تاثیرات عظیمی بر شرایط دمایی زمستان امسال در سراسر جهان خواهد داشت. نمودارهای دمایی حاکی از آن است که در فصل سرما شاهد جریانهای برفی خواهیم بود. با این حال، فرکانس، تعداد و شدت این سوانح طبیعی را نمیتوان در زمانبندی فصلی تعیین کرد. (مایک هالپرت، معاون مرکز پیشبینی آب و هوا امریکا)
در حالی که پیشبینی دقیق ناپایداریها و ناهنجاریهای آب و هوایی پیش از فرا رسیدن فصل سرما بسیار دشوار است، آب و هوای غیرمعمول زمستان پیشرو در کشورهای خاورمیانه تعجبآور نخواهد بود. (عمر بادور، دانشمند سازمان WMO)
ال نینو عبارت است از یک رخداد کلان که در اثر رها شدن انرژی انباشته در بزرگترین حوزه اقیانوسی جهان یعنی جنوب اقیانوس آرام رخ میدهد. نشان این پدیده تغییر جهت آبهای سرد و گرم، همچنین بادهای آن منطقه است. این پدیده، یکی از پیچیدهترین پدیدههای جهان است که موجب میشود مسگر شوشتری گردن زده شود، به جرمی که آهنگر بلخی انجام داد. هر بار که این پدیده شدید میشود میلیونها نفر بیخانمان شده و معیشت آنان مختل میشود و با اینهمه پیشبینی رفتار ال نینو در مدت کوتاه (شش ماهه) هم قابل پیشبینی نیست.
(اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست در ایران)