دنیای معدن -در حالی از جایگاه ویژه معادن و صنایع معدنی در اقتصاد کشورمان سخن گفته می‌شود که این بخش به دلیل برخی سوء‌مدیریت‌ها و کارشکنی‌های کشورهای غربی طی سال‌های گذشته گرفتار مشکلات عمده شده است.

این درحالی است که براساس سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب در اقتصاد مقاومتی بازهم به معادن، جایگاه ویژه‌ای اختصاص یافته است.

در این زمینه و برای اطلاع از وضعیت فعلی معادن در کشورمان با مهدی کرباسیان، معاون وزیر و رئیس هیات مدیره سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) گفت‌وگو کرده‌ایم.

در روزهای پایانی سال هستیم و اغلب شرکت‌ها و سازمان‌ها مشغول بررسی فعالیت خود طی سالی که گذشت، هستند. به‌عنوان رئیس هیات‌مدیره ایمیدرو فکر می‌کنید مهم‌ترین فعالیت شما در این مدت چه بوده است؟

مهم‌ترین فعالیت سازمان توسعه و نوسازی معادن در سال جاری این بوده که بتواند پروژه‌های نیمه تمام را به بهره‌برداری برساند تا در تکمیل زنجیره تولید به اهداف تعیین‌شده دست یابیم. به‌عنوان مثال، یکی از فعالیت‌ها مربوط به پروژه آلومینیوم جنوب است که با وجود مشکلات مالی توانستیم باقی پیش پرداخت سهم 49 درصدی ایمیدرو را در این پروژه پرداخت کنیم‌. با این شرایط برآورد شده است کارخانه یاد شده، مهرماه 97 با ظرفیت 300 هزار تن آلومینیوم به تولید برسد.

در صنایع معدنی کشورمان چقدر با استانداردهای بین‌المللی فاصله داریم؟

باید بپذیریم که ظرف یک دهه گذشته معادن ایران از نظر تکنولوژی فاصله‌ای با دنیا گرفته‌اند که برای جبران آن باید برنامه‌ریزی کنیم و هرچه سریع‌تر با استفاده از برنامه‌های اصولی به سمت کاهش آن گام برداریم. به‌عنوان مثال، اغلب کشورهای توسعه یافته در صنعت معدن برای اکتشاف‌های معدنی از امکانات ماهواره‌ای استفاده می‌کنند. در شرایط تحریم، شرکت‌های مطرح و پیشرفته در حوزه فناوری‌های معدنی حاضر نبودند با ایران همکاری کنند یا این که برای دستیابی به آن اطلاعات یا تجهیزات باید هزینه‌های بیشتری می‌پرداختیم.

این درحالی است که استفاده از آنها در زمینه بهره‌وری و افزایش ارزش افزوده یا کاهش استفاده از منابع طبیعی مثل آب بسیار مفید و ضروری است.

برجام و رفع تحریم‌ها گره‌گشای این مشکل بوده است؟

بله، در شرایط فعلی توانسته‌ایم ارتباطات خوبی بخصوص در بخش فناوری اطلاعات با مراکز تحقیقاتی بسیار معتبر استرالیا، کانادا، آفریقای جنوبی، هند و چین برقرار کنیم، به صورتی که در بخش فلزات، عناصر کمیاب و عناصر خاکی در دو بخش معدنی و صنایع وابسته با شرکت‌های معتبر وارد مذاکره شده‌ایم و در برخی موارد قراردادهای همکاری منعقد کرده‌ایم. به‌عنوان مثال در آخرین قراردادی که با یک شرکت ژاپنی بسته شده، درباره صرفه‌جویی کاهش مصرف آب تا سه میلیون مترمکعب در فولاد مبارکه است.

بیشترین قراردادها در کدام بخش‌ها بوده است؟

تیتانیوم، روی، طلا و مس. در بخش فولادی هم ارتباطات خوبی برقرار شده است. به طور کلی در بخش تکنولوژی و فناوری‌های نوین از شرایط فعلی استفاده مناسبی برده‌ایم.

رفع تحریم‌ها گشایشی در بحث مالی و تامین منابع مالی پروژه‌های معدنی داشته است؟

این که بگوییم مشکلات کاملا برطرف شده، خیر، به این دلیل که در حوزه مالی هنوز مشکلاتی وجود دارد و بانک‌های اروپایی فعال نشده‌اند و محدودیت‌هایی در زمینه مراودات مالی همچنان برقرار است.

یکی از مباحث مطرح شده درباره معادن، خام فروشی است. در این زمینه چه فعالیتی صورت گرفته است؟

جلوگیری از خام فروشی یکی از اهداف و سیاست‌های کلان دولت به واسطه تاکید رهبر معظم انقلاب است. برنامه‌ریزی‌ گسترده و دقیق در این زمینه انجام شده که یکی از بارزترین آنها در بخش سنگ آهن است.

طی سال 92 صادرات سنگ آهن 23 میلیون تن بود که سال گذشته و امسال بسیار کاهش داشته است. این کاهش به دلیل تکمیل زنجیره‌ تولید یعنی توسعه کارخانه‌های کنسانتره و گندله سازی در این بخش بوده است.

با توجه به این شرایط پیش‌بینی می‌کنیم با تکمیل زنجیره تولید، توازن تولید در سنگ‌آهن، کنسانتره، گندله و آهن اسفنجی برقرار شود و اصولا صادرات سنگ آهن مقرون بصرفه نباشد. به این ترتیب خام‌فروشی در این بخش نیز پایان خواهد یافت.

اما هنوز هم در برخی موارد خام فروشی دیده می‌شود؟

اگر هم در بخشی خام فروشی دیده می‌شود که معتقدم بسیار ناچیز است، باید دید که اصولا تولید در آن بخش توجیه اقتصادی داشته یا خیر؟ در برخی موارد اصولا سرمایه‌گذاری برای تولید، اقتصادی نیست. پس صادرات ماده به صورت خام تنها راهکار است که از آن استفاده می‌شود.

چرا بیشتر پروژه‌ها و برنامه‌های مطرح شده از سوی شما مربوط به معادن فلزی است و باقی موارد، زیاد مورد توجه شما نیست؟

اساسا سازمان توسعه و نوسازی معادن (ایمیدرو) بیشتر در حوزه پلی متال فعال است و اگر در بخش‌های غیرفلزی هم فعال هستیم، مربوط به واحدهایی است که از نظر اقتصادی در حجم بزرگ فعال شده‌اند. بنابراین طبیعی است که اغلب پروژه‌ها و برنامه‌های ما به فلزات مربوط است. به‌عنوان مثال در حوزه گچ، سنگ‌های ساختمانی و سیمان بخش خصوصی به طور کامل و قدرتمند فعال است. پس لزومی نیست دولت مداخله داشته باشد.

یعنی به‌طور کامل این موارد را به حال خود رها کرده‌اید؟

خیر، منظور این نیست. به عنوان مثال در بخش اکتشاف همه بخش‌ها را کار اکتشافی می‌کنیم یا اگر درخواستی وجود داشته باشد، وارد می‌شویم. معادن کوچک یا متوسط را واگذار می‌کنیم یا در ادامه راه مشارکت منطقی خواهیم داشت.

برسیم به حقوق مالکانه معادن. آیا شما با این حقوق موافق هستید؟

از آنجا که معادن در تمام کشورها به عنوان سرمایه‌ای ملی و مربوط به تمام افراد ساکن آن کشور است، معمولا دولت‌ها درصدی حق مالکانه دریافت می‌کنند که مبالغ حاصل از آن در آماده‌سازی زیرساخت‌ها و برخی سرمایه‌گذاری‌های دیگر به کار گرفته می‌شود. به همین دلیل کاملا طبیعی و منطقی است که مخالفتی در این بخش نیست، اما نکته یا برخی اظهار نظرها در شرایط فعلی معنادار می‌شود.

منظور شما چیست؟

می‌دانیم که معادن به دلیل کاهش تقاضای بین‌المللی و برخی موارد دیگر اکنون گرفتار رکود شده‌اند و نیازمند حمایت‌ دولتی هستند تا بتوانند به حیات اقتصادی خود ادامه دهند. این نکته محل تفکر است. من معتقدم در شرایط فعلی بد نیست برای حمایت از معادن، فعلا این حقوق شرایط دیگری داشته باشد.

آیا حمایت‌ مورد نظر شما از بخش معدن انجام شده است؟

با توجه به تاکید رهبر معظم انقلاب، دیدگاه مثبت دولت و همراهی و همکاری مجلس شورای اسلامی این نکته مدنظر قرار گرفته شده است. به این ترتیب که در برخی موارد تخفیف‌هایی داده شده یا بخشودگی داشته‌ایم، اما این که به نقطه مطلوب رسیده باشیم، هنوز جای کار هست.

اهمیت توجه و توسعه به حمل و نقل معادن در ایران چیست؟

حمل و نقل یکی از مهم‌ترین نیازهای توسعه معادن است، به این دلیل که محصولات معدنی معمولا حجیم و سنگین وزن هستند بنابراین برای جابه‌جایی آنها لازم است سیستم سریع، در دسترس و ارزان‌قیمتی داشته باشیم درحالی که سیستم راه‌آهن در کشورمان گلوگاه‌های زیادی داشته و همچنان در دسترس همه نیست و قیمت مناسبی هم ندارد.

براساس پراکندگی معادن ایران، بیشتر معادن کشورمان در بخش شرقی یا مرکزی ایران واقع شده‌اند که در سایر کشورها کارخانه‌ها و معادن چنین پراکندگی بالایی ندارند و در کنار بنادر قرار دارند یا خطوط راه‌آهن آنها را به‌یکدیگر متصل کرده است. در شرایط فعلی، هزینه حمل و نقل یکی از عوامل افزایش قیمت تمام‌شده محصولات ایران است که باید برای کاهش آن، زیرساخت‌های حمل و نقل مورد نیاز کشور را تجهیز کنیم و توسعه دهیم.

از نظر راه‌آهن، گلوگاه‌های زیادی داریم که همین موضوع،‌ باعث افزایش قیمت محصول نهایی شده است، هرچند خود بحث حمل و نقل ریلی در ایران قیمت بالایی نسبت به جاده دارد. البته جلسات خوبی با راه‌آهن داشتیم و گلوگاه‌های موجود را شناسایی کرده‌ایم که برای آنها برنامه‌هایی ارائه شده و قرار است توسعه‌ای صورت پذیرد.

در زمینه اجرایی شدن اهداف سند چشم انداز 1404 آیا به اهداف تعیین شده در صنعت معدن می‌رسیم؟

براساس این سند، قرار است 55 میلیون تن تولید فولاد داشته باشیم و 5/1 میلیون تن مس و آلومینیوم که این ارقام دست‌یافتنی است؛ ولی بزرگ‌ترین گلوگاه ما منابع مالی و سرمایه‌گذاری برای توسعه‌هاست.

به منابع مالی اشاره کردید، برای رسیدن به شرایط ایده‌آل چقدر سرمایه نیاز است؟

برای رسیدن به شرایط ایده‌آل، 50 میلیارد دلار نیاز به سرمایه‌گذاری خارجی در معادن و صنایع معدنی داریم و برآوردها بیانگر آن است که این میزان منابع مالی داخل کشور موجود نیست و نمی‌توانیم به آن برسیم و راهی جز دستیابی به سرمایه‌های خارجی نداریم. این درحالی است که باید به سمت حذف گلوگاه‌های مالی موجود برویم.

برای سال آینده چه پیش‌بینی‌هایی در حوزه معدنی دارید؟

سال آینده تعداد بسیار زیادی از پروژه‌های مهم به بهره‌برداری می‌رسند و ان‌شاء‌الله پروژه‌ها بیشتر خواهد شد. یکی از دستاوردهای مهم سال آینده این است که250 هزار کیلومتر مربع اکتشاف شروع شده که نتایج آن نویدهای خوبی را به ارمغان می‌آورد.