دنیای معدن -چندی پیش بخش معدن کشور شاهد بر زمین خوردن کلنگ ساخت کارخانه کنسانتره و سرباره تیتانیوم برای تولید ۵۰هزار تن پیگمنت بر زمین بود تا بار دیگر کشور براساس سیاست‌های اقتصاد مقاومتی گامی جدی بردارد و صنایع را از واردات مواد اولیه بی‌نیاز کرده

و بخشی از محصول تولیدی را روانه بازارهای صادراتی کند تا بتواند ارزش افزوده خوبی را برای کشور به همراه داشته باشد.

گذری بر عنصر جاودانه تیتانیوم
عنصر تیتانیوم با عدد اتمی ۲۲ و وزن اتمی ۹/۴۷ یکی از عناصر مهم در طبیعت و نام آن برگرفته از اساطیر یونانی به مفهوم نامیرایی و جاودانگی است که به خواص مهم این عنصر اشاره دارد.
صنایع مبتنی بر تیتانیوم به طور عمده به دو بخش دی‌اکسید تیتانیوم و فلز تیتانیوم تقسیم می‌شوند. دی‌اکسید تیتانیوم محصول عمده تیتانیوم بوده و تا ۹۵درصد تولید تیتانیوم جهان در آن مصرف می‌شود و در صنایع رنگ، کاغذ، پلاستیک و ساخت الکترود کاربرد دارد. ویژگی‌های استثنایی این ماده باعث ایجاد پوشش فوق‌العاده رنگ می‌شود و موجب می‌شود رنگ در ضخامت بسیار کم پوشش ایجاد کند. در نتیجه تولید این محصول می‌تواند نیاز صنایع رنگ داخل کشور را برطرف کند. اما از سویی دیگر فلز تیتانیوم به‌عنوان عنصر فضا نیز نام‌گذاری شده که به خاطر وزن کم، استحکام بسیار بالا و مقاومت در مقابل خوردگی شیمیایی، فلز منحصربه‌فردی به شمار می‌رود و کاربرد عمده آن در صنایع هواپیماسازی، صنایع هوافضا و صنایع شیمیایی است.

ایران در جمع تولیدکنندگان پیگمنت
ساخت کارخانه تولید کنسانتره و سرباره تیتانیوم که در نهایت به تولید پیگمنت می‌رسد می‌تواند ایران را درجمع کشورهای تولیدکننده پیگمنت قرار دهد. با توجه به کاربرد این عنصر، سالانه بیش از ۶میلیون تن تیتانیوم محتوی در جهان تولید می‌شود و عمده‌ترین کشورهای تولیدکننده آن استرالیا، افریقای جنوبی، کانادا و چین است. تولید پیگمنت در جهان نیز حدود ۶میلیون تن است و بزرگترین تولیدکنندگان آن نیز امریکا، عربستان سعودی و چین و آلمان هستند. با توجه به نیاز واحدهای صنعتی به پیگمنت کشور سالانه ۹۰میلیون دلار واردات این محصول به ثبت می‌رسد در نتیجه راه‌اندازی این کارخانه‌ها می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از خروج ارز داشته باشد و صنعت و معدن را در مسیر دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی قرار دهد. در همین رابطه هدف نهایی طرح تیتانیوم کهنوج در مرحله نخست، تولید ۵۰۰۰۰ تن پیگمنت در سال است که بر این اساس باید سالانه ۱۳۰هزار تن کنسانتره ایلمنیت با عیار ۴۷درصد TiO۲ و پس از ذوب در کارخانه سرباره، ۷۰۰۰۰ تن سرباره با عیار ۸۰درصد TiO۲ تولید شود. با توجه به نیاز کشور به واردات پیگمنت که سالانه به ۵۰۰۰۰ تن خواهد رسید و با توجه به قیمت آن که حدود ۳۰۰۰ دلار در تن است، سالانه از خروج حداقل ۱۵۰میلیون دلار از کشور جلوگیری خواهد شد که امید است با توجه به ذخایر عظیمی که در این منطقه وجود دارد این طرح به یکی از صادرکنندگان سرباره و پیگمنت تبدیل شود.

تیتانیوم کهنوج از کجا کلید خورد؟
اما طرح تولید تیتانیوم در کهنوج نزدیک به ۲دهه در انتظار راه‌اندازی بود. متاسفانه نبود فناوری مورد نیاز برای ساخت کارخانه توانست این طرح را با ۲دهه توقف همراه کند. در همین زمینه مهدی کرباسیان رییس سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران اظهار کرد: یکی از اصلی‌ترین دلایل تاخیر در این پروژه موضوع فناوری بود به طوری که تامین مالی جزو موضوعات بعدی در این طرح به شمار می‌رفت. جالب است بدانید، مطالعات گسترده‌ای از سال ۱۳۵۴ برای اکتشاف تیتانیوم در منطقه کهنوج شروع شد که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با شدت بیشتری پیگیری و به موازات آن مطالعات فرآوری و تولید کنسانتره و به دنبال آن مطالعات تولید سرباره و پیگمنت با همکاری شرکت‌های داخلی و خارجی انجام شد. بر همین اساس نمونه آزمایشی تولید کنسانتره با ظرفیت ۱۳ تن بر ساعت برای تکمیل مطالعات فرآوری نصب و راه‌اندازی شد. اجرای این طرح با افت و خیزهای فراوانی روبه‌رو بوده تا سرانجام در سال ۱۳۹۳ مدیران سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران تصمیم جدی بر اجرای طرح و احداث کارخانه‌های کنسانتره و سرباره گرفتند و بر همین مبنا مشاور طرح، انتخاب و قرار آن منعقد شد و حالا پس از سال‌های دراز انتظار، در سایه اقدامات دولت یازدهم شاهد کلنگ‌زنی دو کارخانه کنسانتره و سرباره هستیم. طرح تیتانیوم کهنوج از ۵ پروژه اصلی تشکیل شده است که به‌طور همزمان در حال اجرا بوده و هر کدام از آنها از تعدادی زیر پروژه تشکیل شده‌اند:
۱- پروژه اکتشاف که به اکتشافات معدن و تکمیل آن اختصاص دارد.
۲- پروژه استخراج که به نحوه استخراج ماده معدنی و مسائل آن مربوط می‌شود.
۳- پروژه کنسانتره که به احداث کارخانه فرآوری ماده معدنی مرتبط است.
۴- پروژه سرباره که به تولید سرباره از کنسانتره موجود اختصاص دارد.
۵- پروژه امکانات زیربنایی که به مواردی مانند تامین آب، برق، گاز و ساختمان‌های جنبی می‌پردازد.

پروژه‌های اکتشاف تکمیلی و آماده‌سازی معدن
ظرفیت تیتانیوم کهنوج از سال ۱۳۵۴ از سوی سازمان زمین‌شناسی مورد شناسایی و بررسی قرار گرفت و این مطالعات تا پایان سال ۱۳۶۷ ادامه داشت. باتوجه به مطالعات انجام شده، ذخایر بسیار عظیمی در منطقه کهنوج اکتشاف شده‌است. عملیات اکتشافاتی که از سال ۱۳۶۸ از سوی وزارت معادن و فلزات وقت انجام شد باعث کشف ۵ کانسار آبرفتی و دو کانسار سنگی شد که یکی از مهم‌ترین آنها کانسار درگز است و با برآوردهای اولیه ذخایری با صدها میلیون تن ماده معدنی اکتشاف شد و با ادامه اکتشافات ذخیره پلاسری قابل معدنکاری تاکنون بیش از ۳۵۰میلیون تن ماده معدنی با عیار بیش از ۳/۵ درصد TiO۲ و ذخیره قابل معدنکاری کانسنگ مادر با ذخیره بیش از ۳۳۰میلیون تن با عیار متوسطی ۴/۸درصد به اثبات رسیده و هنوز اکتشافات در بخش پلاسری ادامه دارد. باتوجه به نمونه‌برداری‌های اولیه کانسنگ مادر پیش‌بینی می‌شود که ذخیره سنگ مادر به بیش از دو برابر افزایش پیدا کند.

پروژه کنسانتره
کارخانه کنسانتره تیتانیوم کهنوج با ظرفیت ۴۶۵ تن بر ساعت با عیار ۴/۸ در زمره کارخانه‌های بزرگ تولید کنسانتره در کشور است. این کارخانه پس از خردایش با استفاده از روش‌های جدایش فیزیکی مانند روش‌های ثقلی با استفاده از جداکننده‌های حلزونی و میز لرزان و جداکننده‌های مغناطیسی شدت کم و شدت زیاد و جداکننده‌های الکتریکی و بدون آلودگی‌های زیست‌محیطی سالانه ۱۳۰هزار تن کنسانتره ایلمنیت با عیار ۴۷درصد دی‌اکسید تیتانیوم به عنوان محصول اصلی و ۱۱۳هزار تن کنسانتره تیتانومنیتیت با عیار ۵۶درصد آهن و ۱۰درصد دی‌اکسید تیتانیوم و ۱/۶درصد وانادیوم به عنوان محصول فرعی تولید می‌کند. مناقصه احداث کارخانه تولید کنسانتره ایملنیت، برگزار و قرارداد آن منعقد شده است.

پروژه سرباره
کارخانه سرباره تیتانیوم کهنوج با استفاده از مواد کمکی نظیر کمک در کوره قوس الکتریکی با توان ۳۰ مگاولت آمپر سالانه حدود ۷۰هزار تن سرباره غنی از تیتانیوم با عیار بیش از ۸۰درصد TiO۲ و حدود ۴۰هزار تن چدن با کیفیت خوب تولید می‌کند. کوره قوس الکتریکی مورد استفاده، ۳ الکترودی و با جریان متناوب است. بخش‌های کارخانه عبارتند از پذیرش و آماده‌سازی خوراک (کنسانتره و کک)، سیستم شارژ کوره، کوره قوس الکتریکی، تخلیه سرباره و خنک‌سازی آن، تخلیه چدن و ریخته‌گری آن و قسمت غبارگیر و خنک‌کننده آن برای حذف مواد آلوده‌کننده زیست‌محیطی. همچنین مناقصه احداث کارخانه سرباره تیتان، برگزار و قرارداد آن منعقد شده است.

پروژه‌های زیربنایی
طرح تیتانیوم کهنوج در زمینی به مساحت ۱۰۵ هکتار بنا شده که علاوه بر آن بخش خردایش و سنگ‌شکنی و ساختمان‌های معدن خارج از این محدوده احداث خواهد شد.  عمده طرح‌های این پروژه تامین آب برای کارخانه‌های کنسانتره و سرباره به میزان ۹۰لیتر بر ثانیه از چاه‌هایی است که در اختیار طرح است. از فواصل مختلف تا ۲۵ کیلومتری سایت، طرح تامین برق به میزان ۶۰ مگاوات از خط انتقال برق ۲۳۰ کیلو ولت به شکل رفت و برگشت و احداث پست اختصاصی ۲۳۰ کیلوولت به ۲۰ کیلوولت طرح جابه‌جایی خط ۶۰ کیلوولت از داخل محدوده ۱۰۵ هکتاری سایت عبور می‌کند که طرح جمع‌آوری آب‌های سطحی اطراف سایت و ایجاد سیل‌بند و احداث دیوار سایت و طرح احداث ساختمان‌های جنبی مانند ساختمان‌های اداری، رستوران، موتورخانه، کمپرسورخانه و... و همچنین احداث خیابان‌های داخل سایت و طرح جمع‌آوری آب‌های سطحی و احداث تصفیه‌خانه فاضلاب به منظور استفاده بهینه از منابع آبی را شامل می‌شود. به گفته رییس هیات عامل ایمیدرو این طرح نشانه بارزی از تحقق اهداف سیاست اقتصاد مقاومتی است، زیرا با استخراج خاک از معدن محصول نهایی با گذر از مراحل فرآوری تبدیل به ماده ارزشمند پیگمنت می‌شود که نیاز صنایع رنگسازی در کشور را تامین می‌کند.