ورود تخصصی سازمان زمین شناسی به یک مسئله ویژه
گروه اكتشاف و زمين شناسي - چندی پیش نخستین همایش تخصصی پدیده فرونشست زمین در ایران از سوی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور برگزار شد که در آن آمار و اطلاعات درباره وضعیت پدیده فرونشست در کلانشهر تهران ارائه شد.
به گزارش ماین نیوز، ازجمله موارد مهم درباره این همایش تهیه برنامه جامع کاهش آسیب‌های پدیده فرونشست تهران بود. همچنین تشکیل کارگروه ویژه برای پیگیری مشکلات مربوط به فرونشست زمین در شهر تهران از دیگر مواردی بود که در این همایش به آن پرداخته شد.تهیه پیش‌نویس لوایح قانونی
رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در نخستین همایش تخصصی پدیده فرونشست زمین از تهیه برنامه جامع کاهش آسیب‌های پدیده فرونشست ناشی از تغییرات تراز آب زیرزمینی در شهر تهران به همت سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، خبر داد و گفت: این پروژه، مطالعه و بررسی تجربیات جهانی و شناخت موضوع، تدوین و ارائه دستورالعمل‌های پیشگیری و کاهش آسیب‌پذیری ناشی از پدیده فرونشست، ارائه برنامه، پیش‌نویس لوایح قانونی پیشگیری و کاهش آسیب‌پذیری پدیده فرونشست را در دستور کار خود دارد.
احمد صادقی با بیان این مطلب افزود: پدیده فرونشست زمین شامل فروریزش یا نشست رو به پایین سطح زمین بوده و می‌تواند دارای بردار جابه‌جایی افقی اندک باشد. حوادث مشابه در شهر تهران همچون فروریزش ناشی از وجود خاک‌های مسئله‌دار، فروریزش ناشی از وجود قنات‌ها، فروریزش ناشی از ریزش میله و انباری چاه‌های دفع فاضلاب و فرونشست ناحیه‌ای ناشی از تراکم رسوبات ریزدانه در اثر پایین رفتن سطح آب زیرزمینی مناطق مختلف، کشور را تهدید می‌کند.
وی استخراج معادن زیرزمینی و برداشت بیش از حد آب از سفره‌های زیرزمینی را عوامل انسانی ایجاد فرونشست عنوان کرد و افزود: انحلال، آب‌شدگی یخ‌ها و تراکم نهشته‌ها، حرکات آرام پوسته، فعالیت‌های تکتونیکی و خروج گدازه از پوسته جامد زمین، عوامل طبیعی زمین‌شناختی ایجاد فرونشست هستند.
رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، وجود چاه‌های جذبی و مخاطرات ناشی از آنها از جمله در مواقع تجمیع انباره‌ها، ورود آب باران از ساختمان‌ها به شبکه فاضلاب شهری، فرسودگی شبکه آبرسانی و فاضلاب (۳۰درصد هدررفت آب) و نبود بهره‌برداری کامل فاضلاب شهری را به‌عنوان چالش‌ها و ضعف‌های موجود در این زمینه یاد کرد.
وی همچنین از تشکیل کارگروه ویژه برای پیگیری مشکلات مربوط به فرونشست زمین در شهر تهران با حضور نمایندگان شرکت آب و فاضلاب، آب منطقه‌ای، سازمان نقشه‌برداری و سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور خبر داد و گفت: تشکیل کارگروه فرعی ویژه برای پیگیری موارد پایشی با حضور نمایندگان سازمان‌های زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، نقشه‌برداری، فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران و دانشگاه تربیت مدرس، برنامه‌ریزی برای بررسی خسارات واردشده به تاسیسات مختلف واقع در محدوده فرونشست و ارتباط احتمالی آنها با پدیده فرونشست از دیگر برنامه‌های این کارگروه ویژه است.
وی با اشاره به وضعیت تاسیسات زیر سطحی در شهر تهران به‌عنوان چالش مهم پیش‌رو گفت: وضعیت تاسیسات در شهر تهران براساس اطلاعات موجود در مجموع ۵۳۱۹/۵ کیلومتر است که بر همین اساس نقشه‌های تقاطع حریم گسل و خطوط انتقال سوخت شهر، تقاطع حریم گسل و خطوط آبرسانی، تقاطع پهنه قنوات و خطوط آبرسانی و گازرسانی و تقاطع پهنه قنوات و خطوط گازرسانی به همت سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران تهیه شده است.
رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در ادامه ضمن پیشنهاد برنامه‌های اولویت‌دار کاهش خطرپذیری شریان‌های حیاتی شهر تهران که به کمیته زیربنایی دولت ارائه شده، خاطرنشان کرد: تجهیز مخازن آب به شیر قطع و وصل اضطراری، نوسازی و افزایش تاب‌آوری شبکه توزیع آب، تجهیز تاسیسات گازرسانی سیستم‌های کنترلی و قطع و تخلیه اضطراری، تکمیل و تجهیز مرکز پشتیبانی بحران، پیاده‌سازی نتایج اسکن در قالب نقشه‌برداری دقیق (GPR) شهری تا ارتفاع ۱۵ متری در محیط GIS؛ طراحی، ایجاد و توسعه زیرساخت ارتباطات پایدار در زمان بحران و طراحی، ایجاد و تامین تجهیزات مدیریت یکپارچه مرکز فرماندهی، اطلاع‌رسانی و هشدار عمومی و مقاوم‌سازی خطوط و مخازن ذخیره در انبارهای نفت(ری) بخشی از این برنامه است.
تعیین مجری برنامه‌های اولویت‌دار
به گفته صادقی شرکت خطوط لوله، مخابرات، نفت تهران، شرکت توزیع نیروی برق استان تهران، شرکت پخش فرآوردهای نفتی تهران، شرکت توزیع نیروی برق استان تهران، شرکت آبفا استان تهران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، سازمان مدیریت بحران شهرتهران، شرکت گاز استان تهران، سازمان فنی عمرانی شهرداری تهران و... مجریان برنامه‌های اولویت‌دار کاهش خطرپذیری شریان‌های حیاتی شهر تهران خواهند بود.
به عقیده وی، تجمیع و یکپارچه‌سازی اطلاعات، داده‌های مکانی توصیفی روی پایگاه داده امن، پایدار و با ارتباطات مطلوب و همچنین توسعه مطالعات در زمینه شناسایی، ارزیابی و مانیتورینگ مخاطرات شهر تهران به‌ویژه فرونشست زمین به همراه ایجاد دبیرخانه ثابت برای پیگیری مشکلات ناشی از پدیده فرونشست زمین در شهر تهران و برنامه‌ریزی برای کاهش اثرات این پدیده به‌عنوان برنامه‌های پیشنهادی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران یاد می‌شوند.
یادآور می‌شود، نخستین همایش تخصصی پدیده فرونشست زمین در ایران به منظور بررسی و پایش پدیده فرونشست زمین به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مخاطرات زمین‌شناسی در کشور در محل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در حال برگزاری است.
تهدید ریسک فرونشست برای بخش‌های مختلف تهران
مدیرکل دفتر نظام‌های بهره‌برداری و حفاظت آب و آبفا وزارت نیرو نیز که یکی دیگر از سخنرانان نخستین همایش تخصصی پدیده فرونشست زمین در ایران بود، در سخنان خود با عنوان «راهکارهای وزارت نیرو برای جلوگیری از فرونشست زمین» گفت: دشت‌های زیادی در کشور با پدیده فرونشست مواجه شده‌اند. تهران، کرمان، یزد، اصفهان، خراسان‌رضوی، همدان، فارس، آذربایجان شرقی و غربی، سمنان، البرز، قزوین، مرکزی، اردبیل و گلستان مهم‌ترین دشت‌های کشور هستند که برای آنها فرونشست گزارش شده است.
به گفته جواد میبدی، در منطقه وسیعی از جنوب غرب تهران به مساحت حدود ۶۰۰ کیلومتر مربع پدیده فرونشست منطقه‌ای رخ داده و همچنان با ماکزیمم میزان نشست افزون‌بر ۳۶ سانتی‌متر ادامه دارد. وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد فرونشست، برداشت اضافه از آب‌های زیرزمینی برای استفاده در بخش کشاورزی است، تاکید کرد: طبق بررسی‌های موجود، مناطق ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۲۰ شهرداری تهران و شهرهای اسلامشهر، شهریار، چهاردانگه، نسیم‌شهر، صباشهر و کهریزک تحت‌تاثیر فرونشست دشت تهران قرار دارند.
این مقام مسئول ضمن هشدار نسبت به افت مداوم تراز آب زیرزمینی در اثر بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، تصریح کرد: افت تراز آب زیرزمینی در آبخوان تهران در دوره ۲۸ساله معادل ۴۱/۸۹ متر و افت متوسط سالانه در این دوره آماری معادل ۵/۱ متر بوده است.
میبدی ضمن اشاره به بررسی تصاویر ماهواره‌ای در بازه زمانی اسفند ۱۳۸۸ تا دی ۱۳۸۹ از سوی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور و نشست عمومی زمین در برخی مناطق دشت تا حدود ۳سانتی‌متر، افزود: با توجه به ضخامت بیش از ۱۰۰ متری رسوبات آبرفتی در مناطق میانی و جنوبی دشت و وجود ذرات آواری رس و سیلت و ماسه در آبخوان آبرفتی دشت، فرونشست عمومی زمین امری دور از انتظار نیست.
مدیرکل دفتر نظام‌های بهره‌برداری و حفاظت آب و آبفا وزارت نیرو؛ کاهش آبدهی چاه‌ها و خشک شدن آنها، بریدن لوله جدارچاه‌ها، لوله‌زایی چاه‌های کشاورزی، کاهش ضریب ذخیره آبخوان بر اثر نشست زمین، تخریب تاسیسات زیربنایی نظیر جاده‌ها، پل‌ها، خطوط انتقال آب و برق و کاهش کیفیت منابع آب را به‌عنوان تبعات پدیده فرونشست یاد کرد. وی با بیان اینکه به‌منظور بررسی تقریبی وضعیت، از اطلاعات دشت تهران استفاده می‌کنیم تصریح کرد: حدود ۲۵ کیلومتر از طول کمربندی آزادگان، حدود ۲۸ کیلومتر از طول اتوبان قم، حدود ۲۱ کیلومتر از جاده ساوه و بزرگراه بهشت زهرا در منطقه مورد مطالعه با ظرفیت فرونشست قرار دارد که اصلی‌ترین محورهای جابه‌جایی کالا و مسافر در استان تهران هستند.
میبدی در ادامه ضمن اشاره به ریسک فرونشست در مسیر مترو، راه‌آهن، فرودگاه، شبکه گاز، پالایشگاه نفت و خطوط نیرو، هشدار داد: شاخه‌های جنوبی مترو به سمت اسلامشهر و حرم مطهر و همچنین بخش‌هایی از خطوط مترو در مرکز شهر در این محدوده واقع است، ضمن اینکه خروجی‌های راه‌آهن تهران-جنوب و تهران -تبریز و بخشی از فرودگاه مهرآباد در این محدوده قرار می‌گیرد.
به گفته مدیرکل دفتر نظام‌های بهره‌برداری و حفاظت آب و آبفا وزارت نیرو؛ حدود ۱۲۰کیلومتر خط راه‌آهن و ۲۵ کیلومتر از خطوط مترو، حدود ۲۰۰ کیلومتر اتوبان‌های بین‌شهری، حدود ۲۳۰۰ کیلومتر راه‌ها و معابر شهری و بین‌شهری اصلی و فرعی، حدود ۲۱ دهنه پل، ۲ انبار مواد نفتی و سوختی و حدود ۴۴ جایگاه پمپ بنزین و ۱۵ جایگاه پمپ گاز، حدود ۷ ایستگاه گاز، ۳۰ کیلومتر طول لوله نفت، بیش از ۷۰ کیلومتر خطوط فشار قوی و بیش از ۲۰۰ کیلومتر خطوط اصلی گاز در محدوده فرونشست تهران قرار دارند.
طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب‌های زیرزمینی به همت وزارت نیرو
میبدی از طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب‌های زیرزمینی به‌عنوان اقدامات وزارت نیرو در این زمینه یاد کرد و گفت: پروژه حفر چاه‌های پیزومتری در دشت‌های کشور، نصب تجهیزات اندازه‌گیری منابع آب برای پیزومترها و چاه‌های اکتشافی دشت‌های کشور با هدف تکمیل شبکه پایش، تهیه بیلان و به‌هنگام‌سازی بانک اطلاعاتی محدوده مطالعاتی کشور و ایجاد و استقرار بازار محلی آب درکشور از جمله اقدامات وزارت نیرو است.
میبدی در ادامه، ایجاد تشکل آب‌بران، روزآمد کردن سند ملی آب در محدوده مطالعاتی کشور و مطالعه و اجرای طرح‌های آبخیزداری را به‌عنوان پروژه‌های مربوط به وزارت جهاد کشاورزی یاد کرد و گفت: پهنه‌بندی و بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین در محدوده‌های مطالعاتی کشور نیز از سوی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در حال انجام است.