دولت تك‌حزبی، دستاورد اردوغان از بی‌ثباتی
«ترور افزايش يافت، نرخ دلار افزايش يافت، آرا افزايش يافت، سلطنت ادامه دارد» اين تيتر روزنامه تركيه‌يي «سوزجو» يكي از روزنامه‌هاي مخالف ...
«ترور افزايش يافت، نرخ دلار افزايش يافت، آرا افزايش يافت، سلطنت ادامه دارد» اين تيتر روزنامه تركيه‌يي «سوزجو» يكي از روزنامه‌هاي مخالف رجب طيب اردوغان است كه مي‌تواند به عنوان چكيده‌يي از تحولات پرفراز و نشيب پنج ماهه انتخابات در اين كشور تلقي شود.
در انتخابات روز يكشنبه خطر تشكيل دولت ائتلافي از بيخ گوش حزب «عدالت و توسعه» گذشت؛ چرا كه اين حزب به پشتوانه راي 49.4 درصدي ترك‌ها اكنون مي‌تواند به تنهايي و بدون شركت ديگر احزاب دولت مستقل تشكيل دهد. با اين حال راه براي محقق شدن ديگر روياهاي اردوغان همچنان بسته مانده است. او براي تغيير قانون اساسي و تغيير سيستم پارلماني به رياستي نياز به 350 كرسي در مجلس دارد. اين در حالي است كه 316 كرسي اشغال شده از سوي حزب عدالت و توسعه نمي‌تواند تضميني براي تغيير در اين زمينه باشد. اينگونه به نظر مي‌رسد كه تنش‌هاي اخير درون خاك تركيه تاثير بسزايي در بازگشت آرا به سمت حزب عدالت و توسعه داشته است. اردوغان به صراحت در تبليغات پيش از انتخابات خود خطاب به مردم تركيه گفته بود كه بايد ميان عدالت و توسعه و هرج‌و‌مرج يكي را انتخاب كنند و نتيجه هم ثابت كرد كه ترك‌ها امنيت را به هر چيز ديگري ترجيح مي‌دهند.
استقبال بازار از خروجي صندوق‌هاي راي
با اين وجود به محض اعلام نتايج، بادهاي موافق براي اقتصاد تركيه نيز وزيدن گرفت. پس از به بن‌بست رسيدن انتخابات ژوئن و افزايش عدم امنيت پس از انفجارهاي آنكارا ارزش لير تركيه در مقابل دلار كه به‌شدت رو به كاهش گذاشته بود، روند صعودي گرفت. به گزارش شبكه تي‌آر‌تي تركيه، براساس نخستين داده‌هاي بورس، نرخ دلار كه پيش از انتخابات حدود 2.91 ليرترك بود، دوشنبه به 2.77 ليرترك افت كرد. نرخ يورو نيز كه 3.31 بود به 3.1 ليرترك رسيد.
به‌گفته ناظران اقتصادي، بازارهاي تركيه همسو با روشن شدن نتايج انتخابات و قطعي شدن اينكه حداقل تا يك دوره 4 ساله ديگر انتخابات ديگري در اين كشور برگزار نشده و دولت قدرتمندي روي كار خواهد آمد، به افزايش ثبات سياسي در تركيه بسيار اميدوار ديده مي‌شوند. منحني رقم شاخص بورس استانبول نيز از نخستين ساعات كاري روز دوشنبه، سير صعودي به خود گرفته و ارزش سهام بيش از 5 درصد رشد كرد و هم‌اكنون روي رقم نزديك به 84 هزار واحد است و پيش‌بيني مي‌شود تا رقم 85 هزار واحد نيز صعود كند.
اقتصاد آرام، جامعه دو دسته
با وجود استقبال بازار و اقتصاد تركيه از نتايج انتخابات تركيه، فضاي سياسي تركيه همچنان متشنج است. اردوغان در دوران اقتدار سياسي خود در پست‌هاي نخست‌وزيري و رياست‌جمهوري تركيه در چند سال گذشته همواره بر لزوم تبديل نظام پارلماني اين كشور به نظام رياستي اصرار داشته و گويا آينده سياسي خود را به اين امر گره زده است، ولي تحقق آن نياز به تغيير قانون اساسي تركيه دارد. از آنجايي كه عدالت و توسعه با 316 كرسي كه در انتخابات به دست آورده، نمي‌تواند قانون را تغيير دهد از اين رو «احمد داود اوغلو» نخست وزير تركيه و رهبر حزب حاكم عدالت و توسعه در نخستين سخنراني خود پس از پيروزي در انتخابات با علم به اينكه حزب متبوعش شانس تغيير قانون اساسي را به تنهايي ندارد از ديگر احزاب براي همكاري در اين امر دعوت كرد. اما احزاب ديگر روي خوشي به اين طرح نشان نداده‌اند. هر سه حزب جمهوري‌خواه خلق، حركت ملي و دمكراتيك خلقها كه در مجلس اين كشور نماينده دارند با طرح اردوغان مخالفند.
اين مخالفت مولود دو دستگي و شكافي است كه در دوران روي كار آمدن اردوغان در سياست تركيه به وقوع پيوسته است. واشنگتن‌پست در تحليلي درباره اين شكاف مي‌نويسد: «اكنون گروهي از مردم به‌شدت به اردوغان علاقه‌مند و گروهي ديگر از او متنفر هستند. در انتخابات گذشته ناتواني حزب اردوغان در كسب اكثريت آرا شكست بزرگي برايش محسوب مي‌شد. در ماه‌هاي گذشته هم تحولاتي هشدار‌دهنده در تركيه به وقوع پيوست و اقتصاد اين كشور را با كاهش رشد قابل توجهي مواجه كرد. منتقدان اردوغان مي‌گويند گفتمان او مبني بر طرح مسائل مذهبي و ديني از يك سو و تشبيه مخالفان به ديو و آدم‌هاي بد باعث شده است جامعه تركيه دچار انشقاق و دودستگي شود. اين رويكرد اردوغان باعث شده گروهي از مردم تركيه به‌شدت علاقه‌مند به وي باشند و گروهي هم از وي متنفر شوند. اين اختلاف و دودستگي چنان شديد است كه برخي از فعالان چپ‌گراي تركيه گفته‌اند بعد از انفجارهاي مرگبار اخير در آنكارا شاهد بوده‌اند كه برخي در اطراف آنكارا به نشانه شادماني آتش برافروخته‌اند. اين منتقدان سرسخت همچنين او را به ولاديمير پوتين تشبيه مي‌كنند. در روزهاي قبل از انتخابات اخير دفاتر مهم‌ترين رسانه‌هاي مرتبط با فتح‌الله گولن يكي از چهره‌هاي مذهبي تركيه مورد حمله نيروهاي امنيتي قرار گرفت و از فعاليت شماري از رسانه‌هاي منتقد اردوغان جلوگيري شد.»
تيترهاي جنجالي
فرداي روز انتخابات روزنامه‌هاي تركيه با تيترهاي اول خود نشان دادند كه قرار است در چهار سال آينده دقيقا چه موضعي در برابر حزب عدالت توسعه داشته‌باشند. روزنامه «بيرگون» وابسته به جماعت گولن صبح روز اعلام نتايج با تيتر «صفوف مشخص‌تر شد» در بخش سرمقاله‌اش نوشت: «حزب عدالت و توسعه با سياست‌هاي جنگي خود مجددا حاكميت را به دست گرفت و جبهه نيروهاي راست‌گرا و چپ‌گرا در تركيه نيز با اين پيروزي بيش از پيش مشخص‌تر شد. بخشي از آراي ملي گرايان حزب حركت ملي و نيز بخشي از آراي محافظه‌كاران وابسته به حزب دمكراتيك خلقها در انتخابات روز گذشته به حزب عدالت و توسعه داده شد. حالا مي‌توان گفت كه صفوف ديدگاه‌هاي مختلف در تركيه در بعد از انتخابات روز گذشته مشخص‌تر شد.»
روزنامه «جمهوريت» نيز كه به داشتن ديدگاه‌هاي لاييك معروف است با تيتر «پيروزي ترس و وحشت» نوشت: «حملات انتحاري، تشييع جنازه كشته‌شدگان در درگيري با پ.ك.ك، تهديد به شروع رخدادهاي تروريستي و نگراني از بحران اقتصادي كه تاكتيك طيب اردوغان در انتخابات زودهنگام بود موفق شد و حزب عدالت و توسعه كه درصد آراي آن حزب در 5 ماه پيش 40.8 درصد بود در انتخابات روز يكشنبه درصد آراي خود را به 49.4 درصد افزايش و به تنهايي حاكميت را در تركيه در دست گرفت.»
روزنامه «اوزگور گوندم» از روزنامه‌هاي نزديك به حزب دمكراتيك خلقها نيز با تيتر «دوران مجادله» نوشت: «كاخ رياست‌جمهوري و حزب عدالت و توسعه كه انتخابات هفتم ژوئن را به رسميت نشناخته بودند با زور اسلحه و توطئه و فشار موفق به افزايش آراي خود شدند. تابلوي موجود بر سر در كاخ رياست‌جمهوري نشانگر اين است كه احزاب سياسي مخالف وارد يك دوران مجادله قدرتمند با حاكميت حزب عدالت و توسعه مي‌شوند.»
گروه‌هاي ملي مذهبي تركيه نيز روزنامه‌يي با عنوان «يني آسيا» دارند با تيتر «ترس و وحشت پيروز شد» مي‌نويسد: «در حالي كه در طول پنج ماه گذشته درگيري‌هاي تروريستي در تركيه افزايش يافته، صدها پليس و نظامي تركيه كشته شده‌اند، فشار به رسانه‌هاي مخالف تشديد شده، قطب‌بندي افزايش يافته و اقتصاد تركيه در آستانه بحران قرار گرفته، حاكميت حزب عدالت و توسعه آراي خود را افزايش داد.»
«قدير گورسل»، سرمقاله‌نويس معروف پيشين روزنامه مليت نيز گفت كه اردوغان براي اينكه تنها زمامدار تركيه باقي بماند هر كاري از دستش بربيايد انجام مي‌دهد و حتي اگر مجبور شود در اين مسير، صلح، انسجام اجتماعي و ثبات اقتصادي كشور را به خطر مي‌اندازد تا به اهدافش دست يابد. با توجه به اين بازخوردها حزب عدالت و توسعه با وجود اردوغان راه سختي را براي چهارسال بعد خود در پيش دارد كه نه تنها شرايط تركيه بلكه شرايط منطقه را نيز مي‌تواند تحت تاثير قرار دهد.
* تعادل