*امیررضا خطیر، دانشجوی دکتری سیاستگذاری عمومی

 

در کشور ما که به علت پایین بودن درآمد سرانه، شاخص سطح پس انداز نزولی است، بخشی از نیاز اقتصادی به منابع مالی با جذب سرمایه گذاری خارجی تامین می شود. سرمایه گذاری خارجی به دو شکل مستقیم و غیر مستقیم یا سبد مالی صورت می گیرد. (FDI) یک استراژی بلند مدت در اقتصاد کلان و (FPI) راهبرد کوتاه مدت در اقتصاد خرد است. اگرچه به نظر می رسد برای رسیدن به رشد مطلوب، توجه به هر دو مسیر انباشت سرمایه، گریز ناپذیر باشد، اما بازار سرمایه بستر مهیا تری برای جذب سرمایه گذاری خارجی است.

عرصه جذب سرمایه گذاری خارجی

FDI) )افزایش رشد اقتصادی، اشتغال، تولید، درآمد مالیاتی دولت و همچنین انتقال تکنولوژی، کاهش بدهی دولت،تنظیم نرخ ارز و بهره، آموزش نیروی انسانی و تراز پرداختی‌ مثبت را به همراه دارد، اما قوانین و مقررات، کنترل قیمت ها در قالب حمایت از تولید کنندگان داخلی، تصمیم های سیاسی و اقتصادی زیر سایه انحصار، بوروکراسی پیچیده و پرافت و خیز حوزه اقتصاد و نگاه نامساعد جریان های فکری به ورود سرمایه گذار خارجی مسیر   (FDI) را دشوار می کند.

 (FPI) رشد اقتصادی، افزایش نقدینگی بازار مالی، تعادل قیمت سهم، تامین مالی ناشران، جذابیت بورس و در نهایت به صورت غیر مستقیم افزایش تولید و اشتغال را به همراه دارد. سرمایه‌ گذار با خرید اوراق قرضه و سهام شرکت‌ها در معاملات بورس به تخصیص بهینه سرمایه اقدام می‌کند. به دلیل انسجام، قوانین شفاف تر، وسعت بیشتر و ساز و کار مالی قوی تر در بازار مالی، انتقال سرمایه سریع و به سهولت صورت می پذیرد و به دلیل بازگشت زود هنگام ارزش افزوده، مسیر آسان تری برای سرمایه گذار خارجی است و به نظر می رسد از مطلوبیت بیشتری برخوردار باشد.

چرا (FPI)؟

کوتاه بودن دوره سرمایه‌ گذاری، انتقال سریع سرمایه، بازدهی منطقی، عدم نیاز به انتقال فناوری و هزینه آموزش نیروی انسانی و دخالت کم دولت در بازار سرمایه و اطمینان از گزینه سرمایه‌ گذاری به دلیل شفافیت اطلاعات از جذابیت‌های این نوع سرمایه ‌گذاری برای سرمایه گذاران است. همچنین جذب سرمایه گذاری خارجی در بازار سرمایه، تامین مالی با سرعت بیشتر و هزینه کمتر، افزایش اعتبار بین المللی، برخورداری از معافیت‌های مالیاتی، بهبود موقعیت رقابتی، احتمال افزایش قیمت سهام را برای ناشران فراهم خواهد کرد.

(FPI) می‌تواند از طریق افزودن بر میزان نقدینگی بازار سرمایه و تقویت زیربنای مالی به استقرار رشد اقتصادی کمک کند.

آثار سوء (FPI)

سرمایه ‌گذاری خارجی غیرمستقیم نسبت به تغییرات و بحران‌های داخلی و بین المللی ناپایدار است. امکان تاثیر بحران‌های جهانی و منطقه‌ای به کشور سرمایه پذیر وجود دارد. سرمایه‌گذار خارجی می تواند به سرعت سرمایه‌ را به کشور دیگر منتقل کند. ورود سرمایه‌ خارجی به بازار مالی می تواند به ایجاد حباب قیمتی سهم منتهی شود و‌ نمایی از بیماری هلندی در بازار سرمایه را رقم بزند. تجربه کشورهای جنوب شرق آسیا و آمریکای جنوبی نشان می‌دهد که فرار سرمایه غیرمستقیم خارجی می تواند به بروز بحران اقتصادی و سیاسی منجر شود.

ساحت و ابزار (FPI) در ایران

اقتصاد ترکیبی از موئلفه های مختلف از جمله بازار سرمایه است. بازار سرمایه نقش پررنگی در بسیج امکانات مالی و تخصیص آن به بخش تولید دارد. بدون در نظر گرفتن نقش بازار سرمایه در سیاستگذاری های مالی کشور، بخشی از ظرفیت افزایش رشد اقتصادی مهجور خواهد ماند. به نظر می رسد غالب سرمایه‌گذاری های غیر مستقیم خارجی در ایران از طریق بازار سرمایه و به شکل خرید و فروش مستقیم سهام، اوراق قرضه یا سلف موازی و صندوق سرمایه گذاری امکان پذیر باشد.

یکی از روش‌های جذب سرمایه‌گذاری خارجی تأسیس بورس جدید است. در این بورس ناشران داخلی می‌توانند بخشی از سهام خود را به سرمایه گذار خارجی و داخلی عرضه کنند و در آن سرمایه‌گذاران با ارز مشخص معامله می کنند.  

در روش دیگر امکان فعالیت برخی ناشران با تابلوی مستقل در بازار سرمایه فراهم می شود. در این روش با هدف جذب سرمایه گذار خارجی، بورس های فعال تابلوی معاملاتی جدید راه‌اندازی می‌کنند. ناشران می‌توانند بخشی از سهام خود را به صورت ارزی در تابلوی جدید عرضه کنند.

در آخرین روش سرمایه‌گذاران خارجی به شکل مستقیم در بورس اصلی به خرید اوراق بهادار و سهام اقدام می کنند. سرمایه‌گذار خارجی با تبدیل ارز به پول ملی در بازار سرمایه فعالیت می کند. این روش بدون ایجاد بازار مشتقه ارزی امکان پذیر نیست.

تجربه سایر کشورها

ترکیه و مالزی با حمایت از سرمایه گذار خارجی، اجرای قوانین استاندارد، رفع محدودیت های قانونی و اعمال حاکمیت شرکتی مسیر جذب سرمایه خارجی در بورس اصلی را هموار کرده است. حدود 60 درصد از بازار 200 میلیارد دلاری ترکیه در اختیار سرمایه گذاران خارجی است. بورس استانبول که در سال 2013 با بورس اوراق بهادار استانبول، بورس طلای استانبول و بورس ابزار مشتقه ادغام شد، اکنون شاهد حضور گسترده سرمایه گذاران خارجی است. حدود 25 درصد از بازار سهام شرکت‌های بورس مالزی با ارزش برابر با 8 تریلیون دلار، به اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی تعلق دارد. دولت چین در اوایل سال 1991 میلادی، برای رفع مشکل کمبود ارز بازار سهام مستقلی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی راه‌اندازی کرد اما در حال حاضر، سرمایه‌گذاران خارجی در بورس شانگهای مجاز به معاملات سهام هستند. سرمایه گذاران خارجی در بازارهای مالی امارات سهامی به ارزش 39 میلیارد و 320 میلیون درهم در اختیار دارند و میزان سرمایه‌گذاری خارجی‌ در بورس‌ دوبی بیشترین حجم را به خود اختصاص داده است. همچنین نیمی از سهام شرکت‌های بورس لندن با ارزش بازار بیش از 3.4 تریلیون دلار در اختیار سهامداران خارجی است.

موانع پیش روی جذب (FPI) در ایران

محدودیت در خروج سرمایه، قوانین و مقررات بازدارنده کشوری، فرایند پیچیده افتتاح حساب بانکی، دو نرخی بودن ارز، بی ثباتی نرخ بهره، تند روی های سیاسی برخی جریان های فکری، عدم توجه کافی به قواعد حاکمیت شرکتی از سوی بنگاه ها از موانع جذب سرمایه گذاری غیر مستقیم در ایران است. قوانین اقتصادی با ساختار نامتعارف، واکنش های هیجانی غیرقابل تحلیل فعالین بازار سرمایه و نرخ بالای بهره بانکی نسبت به تورم از دیگر عوامل مانع جذب (FPI) است. به نظر می رسد در حال حاضر با عضویت سازمان بورس در آیسکو (IOSCO) بخشی از محدودیت های جذب سرمایه گذاری خارجی کاهش پیدا کرده است و این رویکرد افزایش اطمینان سرمایه گذار خارجی را به همراه خواهد داشت. 

نتیجه آنکه:

هر کشوری با توجه به ساختار، قوانین و مقررات و سایر عوامل حاکم بر اقتصاد خود، نتایج متفاوتی را از ورود جریان سرمایه خارجی تجربه می کند. آنچه در این میان ضرورت دارد، هدایت صحیح سرمایه در ساختار اقتصادی کشور است.

اگرچه ورود سرمایه گذاری خارجی می تواند رشد اقتصادی به دنبال داشته باشد، اما احتمال دارد با خروج ناگهانی خود از بازار مالی  بحران های ارزی به همراه آورد. همچنین عدم انتقال دانش و تکنولوژی یکی دیگر از معایب جذب سرمایه گذاری غیر مستقیم است. از طرفی کوتاه بودن دوره سرمایه‌ گذاری، انتقال سریع سرمایه، بازدهی منطقی، عدم نیاز به انتقال فناوری و هزینه آموزش نیروی انسانی و دخالت کم دولت در بازار سرمایه و اطمینان از گزینه سرمایه‌ گذاری به دلیل شفافیت اطلاعات از جمله جذابیت‌های این نوع سرمایه ‌گذاری برای سرمایه گذاران است و از سوی دیگر جذب سرمایه گذاری خارجی در بازار سرمایه، تامین مالی با سرعت بیشتر و هزینه کمتر، افزایش اعتبار بین المللی، بهبود موقعیت رقابتی، احتمال افزایش قیمت سهام را برای ناشران فراهم خواهد کرد.

بخش نخست یادداشت جذب سرمایه گذاری خارجی در بازار سرمایه؛ بستر مهیای رشد اقتصادی از این آدرس قابل دسترسی است.