برخی از کارشناسان معتقدند ساخت پالایشگاه در شرایط کنونی به نفع ایران نیست.

سمیه مقدم: ادامه نوسان قیمت نفت در امسال تاثیری در سهم‌خواهی در بازار نفت نداشته است و گاه به نظر می‌رسد با وجود مشکلات موجود بازار سهم‌خواهی تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان نفتی داغ‌تر شده است.
گرچه بررسی‌های اخیر موسسه گلدمن ساچ وضعیت مثبتی را برای قیمت نفت تا آخر سال ۲۰۱۶میلادی پیش‌بینی نکرده است، تلاش تولیدکنندگان در جهت دستیابی به بازارهای هدف بزرگتر برای تامین قدرت استراتژیک این کشورها همچنان ادامه دارد.
در جهان امروز تولیدکننده انرژی بودن در بازار نفت کافی نیست و نمی‌تواند برای کشور تولیدکننده آن، قدرت استراتژیکی به ارمغان بیاورد. در نتیجه کشورها درصددند تا راهکارهای متنوعی را به کار گیرند، یکی از این روش‌ها ایجاد زنجیره ارزش‌افزوده است و ایجاد محصولاتی که تولیدکننده را بیش از پیش به مصرف‌کننده نزدیک‌تر کند. ساخت پالایشگاه و یا مشارکت در خرید سهام پالایشگاه کشورهای دیگر از مهم‌ترین تدابیری است که سال‌هاست مورد توجه کشورهای تولیدکننده قرار گرفته که کمتر مورد توجه دولتمردان در ۱۵ سال اخیر بوده است.
خوشبختانه در سال‌های اخیر حرکت به سمت ایجاد ارزش افزوده و افزایش قدرت استراتژیک ایران به ویژه بعد از فرجام برجام از مهم‌ترین اولویت‌های دولت بوده اما آنچه مورد تردید کارشناسان این حوزه است اشباع بازارهای هدف، کاهش قیمت نفت و در نتیجه کاهش درآمدهای ارزی ایران است که راه را برای آزادی عمل این کشور به منظور پیشبرد اهدافش خواهد بست. بنابراین تامین منابع مالی از دیگر دغدغه‌های دولت برای افزایش قدرت استراتژیک ایران است.
از طرفی ایران نیز به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان نفتی جهان به دنبال دست‌یابی به سهم ازدست‌رفته و نیز گسترش بازارهای هدف است. کاهش قیمت نفت و نیاز شدید ایران برای بازگشت به سهم نفتی پیش از تحریم نیز سرعت بخشیدن به ایجاد بازارهای مطمئن فروش را ضروری می‌کند. از طرفی مشارکت با شرکت‌های بین‌المللی برای توسعه میادین نفتی ایران و نیز توسعه ارزش‌افزوده در داخل کشور را نیز الزامی می‌کند. اما مشارکت با صاحبان فناوری و همراهان استراتژیک خواهد توانست حضور ایران در حوزه‌های سیاست بین‌الملل را تثبیت کند. به گفته رضا پاکدامن در دوران پساتحریم نباید با عملکردهای شتابزده راه را برای ایجاد فرصت‌های جدید بست.
خرید پالایشگاه خارجی
برخی از کارشناسان معتقدند ساخت پالایشگاه در شرایط کنونی به نفع ایران نیست. در این بین پیام کهتری کارشناس صنعت نفت در گفت‌وگو با تسنیم، خرید سهام یا ساخت پالایشگاه در کشورهای خارجی از سوی وزارت نفت را در شرایط موجود، استراتژی غلطی دانست و گفت: با خرید سهام یا ساخت پالایشگاه در خارج از کشور نمی‌توان مانع تحریم مجدد خرید نفت ایران شد.
به گفته وی سیاست خرید پالایشگاه به دو دلیل اشتباه است؛ نخستین اشتباه این است که کشور به امید فروش بلندمدت و امنیت فروش نفت خام با خرید پالایشگاه در خارج از کشور است و دومین اشتباه نیز آن است که در صورت بازگشت تحریم، این بار با دست خود پول خود را در قالب تاسیسات و تجهیزات نصب‌شده در خارج از کشور بلوکه کرده است.
کهتری با اظهار اینکه موضوع دیگری که مدیران نفتی در بحث خرید سهام یا ساخت پالایشگاه خارجی نادیده می‌گیرند «اشتغالزایی»، «توسعه زنجیره ارزش نفت» و «توسعه دانش فنی» است، گفت: نکته بسیار مهم دیگر این است که اگر ایران به هر دلیلی دوباره تحریم شود و نیاز به فرآورده پالایشی پیدا کند، آیا می‌تواند فرآورده‌های تولیدی پالایشگاهی که در خارج خریده است را به راحتی وارد کند؟
ساخت پالایشگاه در ۵ کشور جهان
با این همه در روزهای گذشته معاون وزیر نفت با اشاره به مذاکرات ساخت پالایشگاه در ۵ کشور جهان، از آغاز گفت‌وگوهای نفتی ۳ میلیارد دلاری با چینی‌ها خبر داد و گفت: ژاپنی‌ها آماده ساخت پالایشگاه در ایران هستند. عباس کاظمی در گفت‌وگو با مهر درباره آخرین وضعیت جذب سرمایه‌گذاران خارجی به منظور اجرای طرح‌های جدید پالایشگاهی در ایران، گفت: با لغو تحریم‌ها، تکمیل و بهره‌برداری از طرح‌های نیمه‌کاره و جدید پالایشگاهی یکی از برنامه‌های اولویت‌دار صنعت نفت است. مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران با اعلام اینکه یکی از برنامه‌های اولویت‌دار آغاز عملیات اجرایی طرح توسعه و تثبیت پالایشگاه نفت آبادان است، تصریح کرد: بر این اساس مذاکرات با فاینانسورها و بانک‌های چینی به منظور تامین منابع مالی این طرح پالایشگاهی آغاز شده است.
کاظمی همچنین درباره برنامه‌های جدید پالایشگاه‌سازی ایران در خارج کشور، گفت: در حال حاضر خرید سهام پالایشگاه‌های نفت خام در خارج از کشور یکی از سیاست‌های شرکت ملی نفت برای تضمین فروش نفت خام کشور به صورت تضمینی و بلندمدت است.
مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران همچنین خاطرنشان کرد: به‌تازگی مذاکراتی با شرکت‌های اندونزی و مالزی برای فعال شدن طرح‌های پالایشی که ایران در آنها سهام دارد با این کشورها انجام شده است. گفته می‌شود ایران آماده مشارکت در ساخت پالایشگاه‌های اندونزی، مالزی، افریقای جنوبی و برزیل و اسپانیا است.
پالایشگاه خارجی و گسترش زنجیره ارزش
مجیدرضا حریری رییس اتاق ایران و چین، ساخت پالایشگاه در خارج کشور را برای ایران مثمرثمر دانست و گفت: حضور در بازارهای هدف در حوزه نفت، بهترین شیوه بازاریابی است و این رویکرد شرکت ملی نفت سابقه طولانی‌مدتی دارد به گونه‌ای که ایران در دهه ۵۰ شمسی برای نخستین بار اقدام به احداث پالایشگاه در ۴ کشور را در دستور کار قرار دارد. به اعتقاد وی این شیوه بازاریابی در زمان کاهش قیمت و افزایش نفت کاربردی است چراکه احداث پالایشگاه به منظور ایجاد زنجیره ارزش‌افزوده است.
آرامکو در امریکا صاحب پالایشگاه شد
رضا پاکدامن نیز با اشاره به اینکه یکی از روش‌های استراتژیک بازاریابی، حضور در بازارهای هدف است، گفت: متاسفانه سرمایه‌گذاری ایجاد ارزش افزوده در بازارهای هدف برای صنعت نفت ایران در ۱۰ و ۱۵ سال اخیر کمتر مورد توجه قرار گرفته و صنعت نفت ایران را بر خام‌فروشی استوار کرده است در نتیجه تکمیل زنجیره ارزش از اهداف راهبردی وزارت نفت در سال‌های اخیر است. وی ادامه داد: کشورهای دیگر دو راهبرد احداث پالایشگاه و مشارکت در ساخت پالایشگاه را در پیش می‌گیرند. در نتیجه ایران باید برای توسعه صنعت نفت خود و جبران دوران تحریم عملکرد کشورهای رقیب را مورد توجه قرار دهد.
پاکدامن درباره عملکرد شرکت آرامکو در خرید پالایشگاه گفت: این شرکت پیش‌تر اقدام به خرید ۵۰درصد سهام یکی از پالایشگاه‌های امریکا کرده بود که هفته گذشته با خرید سهام شرکت شیل دیگر سهامدار این پالایشگاه توانست صاحب پالایشگاه در امریکا شود. این انتقال سهم شیل به آرامکو از چنان اعتباری برخوردار بود که آرامکو را از ادامه مذاکرات برای خرید یکی از بزرگترین پالایشگاه‌های اندونزی منصرف کرد و شاید این فرصت خوبی در مشارکت در خرید سهام این پالایشگاه برای ایران است.