مقایسه تعداد و نوع تعطیلات ایران با کشورهای دیگر
ایرانی‌ها بیشتر تعطیلی دارند یا خارجی‌ها؟
بررسی حداقل و حداکثر ساعت کار در ایران و سایر کشورهای منطقه و جهان
محمد عدلی
مسأله از یک فرضِ اشتباه شروع شد. یک تصور رایج در مورد تعطیلات ایران و مقایسه با سایر کشورهای جهان وجود دارد که از تعداد بالای روزهای تعطیل در تقویم رسمی کشور حکایت دارد. بر همین اساس، 3 سال پیش، طرح ساماندهی تعطیلات از سوی تعدادی از نمایندگان مجلس نوشته شد که در آن پیشنهاد شده بود از تعداد روزهای تعطیل کاسته شود. اما بررسی وضعیت تعطیلات در ایران و مقایسه با سایر کشورها، نتایجی بهدنبال داشت که با تصور اولیه همخوانی نداشت. بررسیها نشان داد که مجموع تعداد روزهای تعطیل در ایران، طی یک سال، کمتر از متوسط آن در جهان است. با وجود تعداد بالای تعطیلات رسمی مناسبتی در تقویم ایران، در بررسیها نکتهایمشخص شد که تا آن زمان مورد توجه قرار نگرفته بود.
تعطیلی پایان هر هفته در ایران یک تفاوت قابل توجه با اکثر نقاط جهان دارد که همین موضوع مجموع تعطیلات در طول سال را به نسبت متوسط جهانی کمتر کرده است. در ایران، تنها روز جمعه بهعنوان تعطیلی پایان هفته در تقویم به ثبت رسیده است اما در اکثر نقاط جهان، هفته با دو روز تعطیلی مطلق به پایان میرسد. در ایران، روز پنجشنبه بهعنوان روز نیمهفعال مشهور است چراکه برخی نهادها و سازمان‌ها آن را تعطیل کردهاند و اکثر دستگاه‌ها نیز در این روز چند ساعت کمتر از سایر ایام، فعالیت می‌کنند اما در تقویم رسمی تنها روز جمعه بهعنوان تعطیلی پایان هفته به رنگ قرمز درآمده است. در مواد 43 و 62 قانون کار نیز روز جمعه بهعنوان روز پایان هفته اعلام شده است.
طبق تقویم رسمی ایران، تعداد تعطیلات مناسبتی مذهبی، ملی و انقلابی در ایران 26 روز است که با محاسبه 52 روز جمعه در سال، مجموع تعطیلات به 78 روز میرسد. اما در اکثر نقاط جهان، تعطیلات پایان هفته دو روز است که اگر هیچ تعطیلی مناسبتی دیگری نیز در این کشورها وجود نداشته باشد، مجموعا 104 روز تعطیل در سال برای آنها وجود دارد. به همین دلیل، میزان روزهای تعطیل در ایران کمتر از متوسط جهانی برآورد میشود.
مقایسه تعطیلات در ایران و 30 کشور دیگر
دفتر بررسیهای اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران در گزارشی به سفارش کمیسیون گردشگری اتاق(؟) به بررسی وضعیت تعطیلات در ایران و مقایسه آن با سایر کشورها پرداخته است. بر اساس این گزارش، دو نوع تعطیلات رسمی در تقویم کشورها بهثبت میرسد: تعطیلات رسمی مناسبتی که در ایران شامل تعطیلات ملی، مذهبی و انقلابی میشود و تعطیلات غیرمناسبتی که شامل تعطیلات پایان هفته میشود و بهطور ثابت در تقویمها به رنگ قرمز در میآید. بر اساس گزارش اتاق تهران، تعداد تعطیلات رسمی مناسبتی در ایران 26 روز است که 6 روز آن تعطیلات ملی، 4 روز تعطیلات انقلابی و 16 روز نیز تعطیلات مذهبی است. در این گزارش وضعیت تعطیلات در 30 کشور جهان از قارههای مختلف با ایران مقایسه شده است. در میان این کشورها، آمریکا با 7 روز دارای کمترین تعداد روزهای تعطیل رسمی مناسبتی است و سریلانکا با 28 روز بیشترین تعطیلات مناسبتی را به خود اختصاص داده است. بعد از این کشور، ایران و آذربایجان با 26 روز، بیشترین تعطیلات مناسبتی را دارند.
بررسی وضعیت تعطیلات رسمی غیرمناسبتی، که همان تعطیلات پایان هفته است، در این 30 کشور نشان میدهد که عموم کشورها دو روز را بهعنوان تعطیلی پایان هفته برگزیدهاند. در این میان، تنها کره شمالی و پاکستان دارای یک روز تعطیلی در پایان هفته هستند. در ایران هم تنها روز جمعه بهعنوان تعطیل رسمی در تقویم به رنگ قرمز درآمده است اما در عمل بهعنوان روز نیمهفعال شناخته میشود. آمریکا، برزیل، سوئیس، کانادا، آلمان، انگلیس، استرالیا، هلند، نیوزیلند، ایتالیا، اتریش، دانمارک، آفریقای جنوبی، ترکیه، کره جنوبی، روسیه، ژاپن، چین، اندونزی، آذربایجان و سریلانکا روزهای شنبه و یکشنبه را بهعنوان تعطیلی پایان هفته اعلام کردهاند. در میان این 30 کشور، قطر، عربستان، بحرین، مالزی، عمان، عراق و سوریه روزهای جمعه و شنبه را بهعنوان تعطیلات پایان هفته برگزیدهاند. در کره شمالی و پاکستان هم تنها روز یکشنبه تعطیل است.
پدیدهای بهنام بینالتعطیلین
مجموع روزهای تعطیل در ایران کمتر از متوسط جهانی است اما موضوعی منحصر بهفرد در مورد تعطیلات در ایران وجود دارد که سایر کشورها با آن مواجه نیستند. پراکندگی تعطیلات مناسبتی در ایران و متغیر بودن آنها در سالهای مختلف موجب شده تا پدیدهای به نام «بینالتعطیلین» در کشور بهوجود بیاید. به روزهایی که مابین دو تعطیلی قرار میگیرند، بینالتعطیلین میگویند و معمولا در این روزها، فعالیت در کشور شکل عادی ندارد. هرچند این ایام تعطیل نیستند و دولت یازدهم هم از تعطیلکردن آنها پرهیز دارد اما عملا بسیاری از کارمندان و کارگران ترجیح میدهند مرخصی خود را در این روزها استفاده کنند تا چند روز تعطیلی برای خود دستوپا کنند.
در ایران، تعطیلات مذهبی بر اساس تقویم قمری تعیین میشوند و بههمیندلیل این 16 روز، جای ثابتی در تقویم شمسی ندارند. قرار گرفتن یک تعطیلی در روزهای نزدیک به پایان هفته موجب پیوستگی تعطیلات مذهبی با تعطیلات غیرمناسبتی میشود. طبق بررسی اتاق تهران، 10 روز متعلق به تعطیلات ملی و انقلابی در 4 ماه از سال قرار گرفتهاند. تعطیلات فروردین مربوط به عید نوروز، روز جمهوری اسلامی و روز طبیعت است. تعطیلات خردادماه در 14 و 15 این ماه قرار گرفته و ماههای بهمن و اسفند هم هر کدام یک روز تعطیلی دارند؛ 22 بهمن و 29 اسفند. این تعطیلات نیز هر سال جای متفاوتی در میان روزهای هفته به خود اختصاص میدهند. در میان ماههای قمری نیز تنها در سه ماه تعطیلی وجود ندارد. پراکندگی این تعطیلات در میان روزهای هفته فرصت‌هایی را برای تعطیلات غیررسمی ایجاد می‌کند. طبق گزارش اتاق تهران، در میان 14 کشور اسلامی بررسی شده، ایران بیشترین تعطیلات مذهبی را دارد که 16 روز است.
ساماندهی تعطیلات
نمایندگان مجلس طی سالهای گذشته طرح‌هایی را برای ساماندهی تعطیلات طراحی کردهاند اما هیچ‌کدام به سرانجام نرسیده است. یکی از این طرح‌ها به افزایش تعداد روزهای تعطیل میانجامید و در آن پیشنهاد شده بود که پنجشنبه روز تعطیل رسمی اعلام شود. اما طرحی دیگر که در یکی از کمیسیون‌های مجلس نوشته شد اما به صحن راه پیدا نکرد، کاهش تعداد تعطیلات را در خود جای داده بود. در این طرح، تعطیلات مناسبتی با تغییراتی مواجه شده بود و بر این اساس 9 روز از تعطیلات رسمی کاسته میشد. طبق این طرح، روز تاسوعا در ماه محرم با دو ساعت تعطیلی در پایان روز کاری مواجه می شد. روز شهادت امام رضا (ع)، شهادت امام جعفر صادق (ع) و شهادت حضرت زهرا (س) از حالت تعطیل رسمی خارج شده و شرایطی برای تعطیلی آنها در شهرهای مشهد و قم گذاشته شده بود. اما این طرح از سوی هیأت رئیسه مجلس برای بررسی در صحن علنی انتخاب نشد و فعلا خبری از تغییرات در این زمینه نیست.
ساعات کار در ایران و جهان
گزارش اتاق تهران نشان میدهد که ساعات کار عادی در 30 کشور منتخب بین 38 تا 48 ساعت در هفته است. در میان 30 کشوری که در این گزارش بهعنوان کشورهای منتخب مورد بررسی قرار گرفتهاند، استرالیا با ساعات کار 38 ساعت در هفته، دارای کمترین ساعت کار است و کشورهای انگلیس، عربستان، بحرین، قطر، مالزی و عراق با 48 ساعت بیشترین میزان کار در هفته را دارند. ساعات کار نرمال در ایران 44 ساعت است. کشورهای دیگر نیز در همین محدوده ساعت کار خود را تعیین کردهاند.
تعداد ساعات کار معمول در هفته، تعداد ساعات کاری است که توسط قانون بهعنوان حداقل ساعات کار مشخص شده است. در اوایل قرن بیستم، در کشورهای صنعتی شده، چهارده تا شانزده ساعت کار در روز غیرمعمول نبود. در دوره پس از جنگ جهانی اول، بهمنظور کاهش اثرات مخرب ساعات کار زیاد بر زندگی نیروی کار، تعداد ساعات کار به 8 ساعت در روز و 48 ساعت در هفته محدود شد. از نیمه دوم دهه 30 میلادی، برخی کشورها توانستند بدون کاهش استاندارد زندگی، تعداد ساعات کار در هفته را به 40 ساعت برسانند. در بسیاری از کشورهای صنعتی، ساعات کار نرمال 40 ساعت است. برخی کشورهای عربی، 48 ساعت در هفته را بهعنوان ساعت کار معمول اعلام کردهاند. تعداد ساعت کار مجاز در هفته هم بهعنوان حداکثر زمانی که میتوان از نیروی کار انتظار داشت، در قانون کشورها مورد توجه قرار گرفته است. در میان 30 کشور مورد بررسی در گزارش اتاق تهران، روسیه با 42 ساعت از این نظر کمترین سقف را در نظر گرفته است. عراق با 72 ساعت بالاترین سقف را در این شاخص دارد و ایران نیز با 64 ساعت پس از عراق و بحرین، که 66 ساعت کار را مجاز دانسته، رتبه سوم را دارد.
تعداد روزهای مجاز برای مرخصی در 30 کشور منتخب نیز متغیر است. کشور چین با 5 روز مرخصی در سال، از این نظر در رتبه پایین جدول قرار گرفته است. ژاپن و قطر هم هر کدام، 8 روز مرخصی برای کارکنان خود تعیین کرده اند. اما کشورهای انگلستان با 28 روز و ایران با 25 روز دارای بیشترین مرخصی برای کارکنان هستند.
هزینهتعطیلاتبرای اقتصاد
تعطیلات بدون برنامهریزی یا همان روزهای بینالتعطیلین که در سالهای گذشته طی چند نوبت از سوی دولت تعطیل اعلام شد، هزینه‌هایی را برای اقتصاد ملی بهدنبال داشته است. برآورد دقیقی از هزینه‌ای که بابت این تعطیلات به اقتصاد تحمیل میشود، وجود ندارد اما با تقسیم میزان تولید ناخالص داخلی کشور به روزهای فعال سال میتوان به ارقام قابل اعتمادی در زمینه محاسبه هزینه تعطیلی بر اقتصاد برآورد کرد. اگر تولید ناخالص داخلی کشور یک هزار میلیارد تومان باشد، هزینه یک روز تعطیلی خارج از روزهای تعطیل موجود بر اقتصاد 3 هزار و 400 میلیارد تومان برآورد میشود که تقریبا معادل پرداختی یک ماه یارانه نقدی در کشور است.