نیروهای انقلابی که تا دیروز تنها درگیر پخش اعلامیه و سخنرانی و آگاه سازی مردم بودند، حالا باید کشور را اداره می کردند. باید کشوری را اداره ...

نیروهای انقلابی که تا دیروز تنها درگیر پخش اعلامیه و سخنرانی و آگاه سازی مردم بودند، حالا باید کشور را اداره می کردند. باید کشوری را اداره می کردند که با خون هزاران شهید به بار نشسته بود. باید ادامه انقلابی را اداره می کردند که انتظارات زیادی را شکل داده بود. انتظاراتی که غالبا در طبقات محروم جامعه صورت پذیرفته بود. رهبر کبیر انقلاب که شعار «محرومیت زدایی» را در سر می پروراندند، با آغاز انقلاب به این امر حکم دادند. البته حکمی متفاوت با آنچه امروز مشاهده می کنیم. امام خمینی(ره) به دستگاه های حکومتی حکم نکردند که محرومیت زدایی کنند. شاید هم هنوز دستگاه حکومتی شکل نگرفته بود اما امام خمینی(ره) راز محرومیت زدایی را در خود مردم می دیدند. لذا دستور به شکل گیری نهادهای مردمی دادند که فقر را ریشه کن کنند. به نوعی امام خمینی(ره) راهکار اقتصادی را برای فقر زدایی در نظر گرفتند که امروزه آن را با نام «اقتصاد مردمی» می شناسیم.

اقتصاد مردمی یکی از ده مولفه اقتصاد مقاومتی است که رهبری ابلاغ کرده اند. در این مطلب قصد داریم تا به چگونگی شکل گیری این نهادها در آغاز انقلاب نگاهی بیندازیم و عملکرد سال های اولیه آن ها را بررسی کنیم.

حساب 100 امام

بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، اولین نهاد سازندگی و از جمله اولین اقدامات عملی نظام نوپای اسلامی به منظور ریشه کنی فقر و محرومیت بود که بر اساس فرمان 21 فروردین 1358 حضرت امام خمینی(ره) و افتتاح حساب 100 به منظور خانه سازی برای مستضعفان در کمتر از 10 روز از اعلام رسمی نظام جمهوری اسلامی ایران صورت وقوع به خود گرفت.امام خمینی در پیام شکل گیری بنیاد مسکن می گویند: «شما مردم شریف ایران در جریان مبارزه با استعمار و استثمار پیروزی بزرگی به دست آوردید... اکنون نیز با خودیاری و همکاری برای مبارزه علیه فقر و محرومیت بسیج شوید و با تأیید الهی به نجات مردم مستضعف کمر همت ببندید» آنچه در پیام امام دیده می شد، یک نکته مهم در بر دارد و آن استفاده از ظرفیت های مردمی برای فقرزدایی است. در ادامه این پیام می خوانیم:« همه محرومان باید خانه داشته باشند ... بر دولت اسلامی است که برای این مسئله مهم چاره ‏ای بیندیشد. این جانب حسابی به شماره 100 در تمام شعب بانک ملی افتتاح کرده و از همه کسانی که توانایی دارند دعوت می‏ کنم که برای کمک به خانه ‏سازی برای محرومان به این حساب پول واریز کنند. » اینگونه بود که مردم با دست خود اقدام به خانه سازی برای محرومان کردند. البته اگرچه این اقدام در سال های اولیه انقلاب با استقبال زیادی مواجه شد، اما ادامه پیدا نکرد. شاید هم نمی شد که ادامه پیدا کند.

عبور از فقر روستایی با جهادسازندگی

چندی بعد جهاد سازندگی به دستور امام شکل گرفت. جهاد سازندگی در 27 خرداد 1358 با فرمان امام خمینی (ره) تشکیل گردید. امام (ره) به‏ هنگام تشکیل جهاد سازندگی فرمود: «الان که مرحله سازندگی است، ما دستمان را پیش ملت دراز می‏کنیم و از ملت می‏خواهیم که همه در این نهضت شرکت نمایند. » به ‏دنبال صدور این فرمان، اقشار مختلف مردم جهت محرومیت ‏زدایی بسیج شدند.خدمات ارزنده جهاد سازندگی علاوه بر سازندگی و آبادانی مناطق محروم کشور در طول هشت سال دفاع مقدس، از نقش مؤثر این نهاد انقلابی در حفظ استقلال و تمامیت ارضی ایران حکایت دارد. جهاد سازندگی در زمینه ‏های صنایع روستایی، کشاورزی، دامداری، سدسازی، منابع طبیعی، آبخیزداری و ده‏ها مورد دیگر، فعالیت‏ های گسترده ‏ای در سطح ایران و برخی کشورهای آفریقایی انجام داده است.

اما با گذر زمان این نهادها یا تغییر ماهیت دادند یا از چشم افتادند. برای مثال، جهاد سازندگی در سال 1362 تبدیل به یک وزارتخانه شد و پس از آن در سال 1379 در وزارت کشاورزی ادغام گردید و وزارت جهاد کشاورزی به‏ وجود آمد. به این ترتیب بود که ماهیت مردمی این نهادها از بین رفت. این چنین بود که روحیه مردمی از این نهادهای مردمی گرفته شد و این نهادهای مردمی جای خود را به نهادهای دولتی داد. لذا وقت آن فرا رسیده است که بار دیگر از نیروهای مردمی برای حل مشکلات مردم بهره گیری شود.