اقتصاد > اقتصاد کلان - با وجود تمایلات فراوان دولت احمدی نژاد برای برقراری روابط استراتژیک با چین، این کشور هرگز این ریسک را نپذیرفت.

مجید رئوفی*:

استفاده از اصطلاح « توسعه استراتژیک» برای روابط میان ایران و چین، محل خوشحالی و البته تامل جدی است. با وجود تمایلات فراوان دولت احمدی نژاد برای برقراری روابط استراتژیک با چین، این کشور هرگز این ریسک را نپذیرفت. مشخص بود که چین که توسعه اقتصادی را مقدم بر هر مساله ای می داند،در آن مقطع، تمایلی برای ایجاد تنش میان روابط خود و ایالات متحده نمی بیند. این بار اما امضای اسناد همکاری و تفاهم نامه های میان ایران و چین با کلیدواژه همکاری استراتژیک همراه شد. شی جین پینگ در جلسه با هیات ایرانی گفته بود:« یک ضرب المثل چینی می گوید زمان مناسب از زمان زود بهتر است.»سفر  او به ایران، به قول خود او در زمان بسیار مناسبی انجام شد تا مسیر برای توسعه روابط استراتژیک هموار باشد؛او پس از حل مشکلات تحریم ها و در شرایطی که ایران فضای بسیار مناسبی برای توسعه همکاری ها با کشورهای مختلف از جمله اروپایی ها، روس ها و هندی ها در پیش دارد، به ایران آمد. امروز، چین به عنوان همراه دوره تحریم ها، به ایران به عنوان یک شریک استراتژیک می نگرد که هم از لحاظ سیاسی قابل اتکاست، هم منابع عظیم نفت و گاز دارد، هم یک بازار 80 میلیونی است و از همه مهم تر، موقعیت ژئواستراتژیکی برای به نتیجه رساندن طرح معظم « یک پهنه، یک جاده» یا همان کمربند اقتصادی جاده ابریشم و راه ابریشمدریایی قرن 21 با منابع مالی عظیم از سوی طرف چینی دارد. بی دلیل نیست که وانگ یی در گفت و گو با رسانه های چینی از توافق چین با ایران برای توسعه استراتژیک مناسبات در چارچوب ایده «یک کمربند - یک جاده» خبر می دهد. چند ماه پیش که در همین ارتباط به کنفرانسی در قزاقستان با حضور کارشناسانی از چین، روسیه، قزاقستان و دیگر کشورهای منطقه رفته بودم، همه منتظر نتایج مذاکرات هسته ای ایران و 5+1 بودند.

این مشکل امروز حل شده اما رقبای منطقه ای از همان زمان کارشان را شروع کرده بودند. پیدا بود که روس ها بسیار علاقه دارند در این طرح، مشارکت گسترده و مهمی داشته باشند. قزاق ها که به عنوان یکی از دوستان استراتژیک چینی ها - هم از حیث امنیتی در ارتباط با اویغورها و هم از لحاظ مراودات انرژی - قطعا جایگاه ویژه ای در این طرح دارند،اما روس ها در این کنفرانس قصد داشتند نقش کلیدی تری برای خود تعریف کنند. آنچه مشخص است چین و روسیه در عین داشتن رقابت استراتژیک، همکاریهای گسترده و نزدیکی در سازمان همکاری های شانگهای و همچنین بلوک بریکس دارند. از سویی دو قرارداد جدید گازیبسیار بزرگ میان چین و روسیه نیز منعقد شده است. اما چینی ها به دنبال متنوع سازی مسیرهای واردات انرژی و همچنین حامل های انرژی خود هستند و همه سیب ها را در سبد روسیه نخواهند گذاشت. به همین دلیل، در طراحی کمربند اقتصادی جاده ابریشم فعلا به سه مسیر اصلی رسیده اند که از روسیه، قزاقستان وایران می گذرد. آنچه نباید فراموش کرد، مناطقی است که تحت پوشش سرمایه گذاری های بانک جدید سرمایه گذاری زیرساخت های آسیایی قرار دارد که فعلا ایران هم با عضویت در این بانک جدید چینی ها، در این حیطه قرار گرفته است. چینی ها مدتی است که سرمایه گذاری گسترده ای در ساخت ریل و بزرگراه در استانهای غربی خود با محوریت سین کیانگ و همچنین در آن سوی مرز سین کیانگ در قزاقستان، انجام داده اند.



همچنین یک طرحبزرگ حمل و نقل دیگرچیندرتوسعهجادهابریشم،احداثیکراهآهنتندروستکه «لانژو»درمرکزرابه «ارومچی»درسینکیانگوصلخواهدکرد. اینراهآهناحتمالابهکشورهایآسیایمرکزیوحتیخاورمیانهنیزوصلخواهدشد.  ضمنا چینی ها به شدت در حال کار روی کریدورهای ترانزیتیمیان کاشغر در سین کیانگو گوادر در پاکستان هم هستند. این سرمایه گذاری علاوه بر حضور در ساخت بندر گوادر به عنوان پل ارتباطی چین و احتمالا آسیای مرکزی به آبهای اقیانوس هند و بازارهای آسیای غربی و جنوبی و افریقاست.

آنچه در اخبار مربوط به تفاهم های میان ایران و چین روشن نشد، نحوه استفاده ایران از منابع مالی بانک سرمایه گذاری زیرساخت های آسیایی در بخش ریلی و بزرگراهی در ایران از چابهار به زاهدان و سرخس و همچنین به رشت در مسیر کریدور شمال - جنوب بود. همچنین هنوز خبری درباره تمایل حضور چین در توسعه چابهار به عنوان یک منطقه بسیار امن تر از گوادر و با دو بندر قابل توسعه منتشر نشد. چابهار قابلیت بسیار بالایی برای تبدیل شدن به پل ارتباطی میان چین و آسیای مرکزی و همچنین اروپاو روسیه با آسیای جنوبی و آسیای غربی و افریقا دارد. ضمن اینکه هنوز وضعیت حضور هند برای سرمایه گذاری در چابهار هم مشخص نشده است. به نظر می رسد باید هرچه زودتر تکلیف حضور سرمایه گذاران در چابهار مشخص شود.

نکته اصلی اینجاست که در صورت ساخته شدن کریدور کاشغر - گوادر و توسعه بندر گوادر زودتر از چابهار و خطوط ریلی و بزرگراهی از این بندر به شمال ایران، ما مغبون بزرگ منطقه خواهیم بود. با راه اندازی این مسیر،یک راه کوتاه و ارزان تر برای دسترسی چین به منابع انرژی آسیای غربی فراهم می شود و همچنین مسیر بازار اقتصادی تازه ای برای این کشور ایجاد خواهد شد. علاوه بر  آن، پاکستانی ها امیدوارند تا مسیر گوادر به آسیای مرکزی را از طریق افغانستان نیز گسترش دهند و این به معنای از دست دادن ظرفیت بزرگ ترانزیتی ایران میان هند و آسیای جنوب شرقی با آسیای مرکزی است. اولویت گذاری در جذب سرمایه گذاری در این بخش قطعا منافع گسترده ای برای ایران طی دهها سال آینده خواهد داشت و تعلل در آن به معنای از دست دادن فرصت های بسیار بزرگی در امتداد توسعه کشور و همکاری های منطقه گرایانه و بین المللی ایران خواهد بود.

*دانشجوی دوره دکتری سیاست گذاری انرژی

3939