پنجره‌های ساختمانی سفیدرنگ، نارنجی شده‌اند. شعله‌های آتش از آن زبانه کشیده و سایه پرده‌های سوخته و افتاده، از پشت شیشه‌های شکسته ...

پنجره‌های ساختمانی سفیدرنگ، نارنجی شده‌اند. شعله‌های آتش از آن زبانه کشیده و سایه پرده‌های سوخته و افتاده، از پشت شیشه‌های شکسته پیداست. در تصاویر بعدی، خبری از رنگی جز ساختمان سفیدِ احاطه شده در ابرهای خاکستری دود نیست. دودهایی که چند ساعت بعد در چشم روابط دیپلماسی و اقتصادی فرورفتند.

بعد از آتش زدن سفارت عربستان و قطع روابط دیپلماتیک این کشور و هم‌چنین بحرین، سودان و جیبوتی با ایران، بحث در خصوص چالش‌های اقتصادی نیز شدت گرفته است. از طرف دیگر، امارات متحده عربی، یکی از کشورهای مهم تجاری برای ایران، روابط خود را تا سطح کاردار کاهش داده که به اعتقاد برخی از کارشناسان در صورت سرایت به روابط اقتصادی، می‌تواند مشکلاتی برای ایران داشته باشد.

آمارهای گمرک از تجارت ایران در 8 ماهه ابتدایی سال 94  نشان می‌دهد ایران در این مدت 6 میلیون و 304 هزار دلار صادرات به بحرین، 3 میلیارد و 196 میلیون دلار به امارات و 132 میلیون و 229 هزار دلار به عربستان، 37 میلیون و 656 هزار دلار به سودان و 13 میلیون دلار نیز به جیبوتی صادرات داشته است. در مجموع تا انتهای آبان ماه امسال، 3 میلیارد و 385 میلیون دلار کالا به کشورهایی صادر شده که در پی حمله به سفارت عربستان، روابط دیپلماتیک‌شان را با ایران قطع کرده‌اند. این رقم حدود یک‌دهم درصد از کل صادرات ایران طی این مدت به ارزش 21 میلیارد و 245 میلیون و 128 هزار دلار است.

بررسی آمار واردات نیز نشان می‌دهد، 66 میلیون و 437 دلار واردات از بحرین، 4 میلیارد و 622 میلیون و 346 هزار از امارات، 40 میلیون و 249 هزار دلار از عربستان و 181 هزار دلار کالا از سودان و 22 هزار دلار از جیبوتی کالا به کشور وارد شده است. مجموع این واردات به رقمی حدود 4 میلیارد و 729 میلیون و 235 هزار دلار می‌رسد که بیش از 90 درصد آن مربوط به کشور عربستان بوده است. این رقم حدود 5 صدم درصد از کل وارادات ایران طی این مدت به ارزش 8 هزار و 707 میلیارد و 714 میلیون دلار است. در کل کشورهایی که روابط دیپلماتیک و اقتصادی‌شان را در آغاز اجرایی شدن برجام با ایران قطع کرده‌اند، حجم رابطه تجاری‌شان حدود 8 میلیارد و 115 میلیون دلار بوده است. این آمار مربوط به کل صادرات نفتی و غیرنفتی ایران است. حجم کل صادرات غیرنفتی به این 5 کشور، حدود 900 میلیون دلار بوده است.هفته گذشته، بحث‌های زیادی در خصوص ناچیز بودن و یا مهم بودن این حجم از ارتباط تجاری با این کشورها و تبعات اقتصادی ‌شان جریان داشت.

تجارت 13 میلیون دلاری با جیبوتی

«جیبوتی» اسم این کشور هفته گذشته بزرگ‌ترین سوژه شبکه‌های اجتماعی بود. قطع رابطه این کشور 800 هزار نفری با ایران در پی عربستان، ابتدا دستمایه طنز شد تا جایی که محمدباقر نوبخت، سخن‌گوی دولت نیز گفت:« ایران درباره قطع رابطه باعربستان هیچ نگرانی نداردحتی اگر کشوربزرگ جیبوتی درکنارش باشد.» حتی یاسر جبرائیلی، معاون پژوهش و آموزش خبرگزاری فارس هم در صفحه اینستاگرام خود پیام طنزی به نقل از «حسین شریعتمداری» را منتشر کرد که واکنش مدیر مسئول کیهان را به این مسئله نشان می‌داد:«در پی قطع رابطه جیبوتی با ایران، وزارت خارجه کشورمان به دیپلمات‌های جیبوتی 24 ساعت فرصت داد تا کشور خود را روی نقشه پیداکنند.»

اما عده‌ای در شبکه‌های اجتماعی جلوتر از سردبیر کیهان و سخن‌گوی دولت حرکت کردند و یک روز بعد از انتشار خبر قطع رابطه جیبوتی، پیام‌هایی برای شماتت تمسخرکنندگان و در خصوص اهمیت جیبوتی دست به دست می‌شد. براساس گزارش های جهانی، جمعیت کشور جیبوتی 828,324 نفر و آمارشهرنشینی آن 77.3 درصد است.

تولید ناخالص داخلی (برابری قدرت خرید) در این کشور در سال 2014 برابر با 2.876 میلیارد دلار و 3100 دلار به ازای هر نفر بوده است. اقتصاد جیبوتی در سال 2014، 6 درصد نیز رشد داشته است.

با این وجود آمار گمرک نشان می‌دهد که در 8 ماهه اول امسال، 13 میلیون دلار صادرات به این کشور انجام شده و هم‌چنین 22 هزار دلار هم واردات انجام شده است. البته مسعود دانشمند، رئیس اتاق بازرگانی ایران و امارات در خصوص قطع رابطه با جیبوتی گفته است:« جیبوتی کشوری است که اساسا قطع رابطه‌اش شوخی است چراکه ما به اینها کمک می‌کردیم. چیزی نداشتند و ندارند که به ما بدهند.» آمار گمرک نشان می‌دهد چرخ‌های دندانه‌دار، چرخک زنجیر خور و سایر ادوات انتقال نیرو، حجم 22 هزار دلار وارداتی را تشکیل داده که از جیبوتی به ایران صادر شده است.اما به جز جیبوتی، حتی قطع ارتباط دیپلماتیک و اقتصادی با 4 کشور دیگر از جمله امارات و عربستان نیز در نظر عده‌ای بی‌اهمیت آمده است.

3 درصد از صادرات غیرنفتی واقعی ناچیز است؟

«اگر روابط تجاری ما به صورت کامل با این کشورها قطع شود، هیچ اتفاقی نمی‌افتد. اگر ما بخواهیم تجارت مجدد کنیم، از فضاهای دیگری که وجود دارد استفاده خواهیم کرد. اینها مطمئن باشند که خودشان زیان می‌کنند چراکه همیشه تولیدکننده و مصرف‌کننده باید با هم ارتباط داشته باشند؛ مثلا وقتی ما و ژاپن خریدار کالای یکدیگر هستیم، همواره می‌توانیم راه‌حل‌هایی برای رساندن کالا به هم پیدا کنیم. در یک دوره‌ای با توجه به وضعیت روابط جهانی، دوبی مرکز واسطه می‌شود مثلا LPG ایرانی را می‌خرد و به ژاپن می‌فروشد یا ماشین‌های کره‌ای و ژاپنی را می‌خرد و به ایران می‌دهد. حالا اگر فرض کنیم اینها بخواهند روابط خود را قطع کنند، ما از مسیرهای دیگری این کار را انجام می‌دهیم.» مسعود دانشمند، رئیس اتاق مشترک ایران و امارات، هفته گذشته در مصاحبه با روزنامه شرق گفت در صورت حذف رابطه تجاری ایران با این 5 کشور، هیچ اتفاقی نخواهد افتاد.

این اظهار نظر واکنش سعید لیلاز، اقتصاددان و استاد دانشگاه شهید بهشتی را در پی داشت. در ۸ ماهه سال جاری صادرات ما به این کشورها ۳۵۰ میلیون دلار بوده که تا بایان سال ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیون دلار می شود. این رقم حدود ۳ درصد از صادرات غیرنفتی واقعی است. در سال ۹۳ مجموع صادرات به این ۵کشور ۹۰۰ میلیون دلار بوده است. لیلاز با اشاره به این ارقام می‌گوید:«چگونه این مبلغ برای یک فعال بخش خصوصی رقم بالایی به حساب نمی آید؟ اگر این موضوع را کارمند دولت یا کسانی که دیدگاهشان به شدت بوی نفت می‌دهد، مطرح کنند تعجبی ندارد اما فعالان اقتصادی بخش خصوصی باید موضوع را درک کنند. این سه درصد صادرات که از آن به سادگی یاد می‌شود برای همه کشورها اهمیت دارد. هیچ کشوری نیست بخاطر مسایل دیپلماتیک آن را به خطر بیاندازد. اینکه یک فعال بخش خصوصی این موضوع را نادیده می‌گیرد نمونه عینی رسوخ نفت در پنهان‌ترین لایه‌های فکری جامعه است و نشان می‌دهد که اتکا به نفت است تا صادرات غیرنفتی.»

به اعتقاد لیلاز این موضوع مانند نقش ایران در تامین انرژی جهان است:«برخی تصور می‌کردند که اگر نفت ایران از بازار خارج شود، دنیا به پایان می‌رسد. موضوع این است که مسوولان سیاسی ممکن است چنین حرف‌هایی بزنند اما نباید بخش خصوصی چنین استدلال هایی را جدی بگیرد. از سیاستمداران انتظار هر سخنی می رود اما اگر بخش خصوصی نمی تواند حقیقت را بگوید، سکوت کند و لازم نیست از سیاستمداران حمایت کنند. بخش خصوصی باید بداند که نادیده گرفتن 900 میلیون دلار صادرات یعنی نادیده گرفتن شغل های مرتبط با آن. به این مفهوم که تعداد زیادی خانواده مرتبط با آن در لبه پرتگاه قرار می‌گیرند. به جای اینکه نسبت به این پیامدها هشدار داده شود، عده ای آن را کم اهمیت جلوه می دهند. این نگاه مثل این می‌ماند که جهان غرب چنین نگاهی را به ایران داشته باشد. نقش ما در تجارت تجهانی کمتر از نقش کشورهای عربی در تجارت با ایران است. اگر آن‌ها هم چنین نگاهی داشته باشند اصلا نباید برای ایجاد رابطه اقتصادی با ایران تمایل داشته باشند.»

درگیر بودن بخش زیادی از مردم با 900 میلیون دلار صادرات غیر نفتی، به اعتقاد پدرام سلطانی، نایب رئیس اتاق ایران نیز اهمیت زیادی دارد. او در خصوص اتفاقات اخیر گفته است:« لطمه این اتفاق بیش از همه به شهروندان ضعیف ما وارد می‌شود، چرا که هر چقدر تعامل ما با دنیا بدتر شود بر اقتصادمان اثر می‌گذارد. طبیعی است که اقتصاد یک موجود فی نفسه حساس است و از هر تنش و آشوبی آسیب می‌بیند. این اتفاق حداقل باعث شد که روابط تجاری‌مان با چند کشور متوقف شود؛ به ویژه آنکه صادرات ایران به کشور‌هایی مانند عربستان و بحرین، محصولات کشاورزی بوده است.دود این اتفاق عملا به چشم کشاورزان که قشری زحمتکش و محروم هستند می‌رود. در بسیاری از مواقع حاصل تولید و دسترنج کشاورزان در بازار داخلی هم قابل استفاده نیست و حتی محصولات‌شان معدوم می‌شود و از بین می‌رود و متاسفانه اکنون آسیب و لطمه‌ بیشتری به کشاورزان وارد می‌شود.» 

_ 115/8 میلیارد دلار حجم کل رابطه تجاری با 5 کشوری که روابط‌ دیپلماتیک‌شان را با ایران قطع کرده‌اند 

_ 3/3میلیون دلار ارزش کل صادرات نفتی و غیرنفتی طی 8 ماهه ابتدایی 94 به 5 کشوری که روابط دیپلماتیک‌شان را با ایران قطع کرده‌اند

_ 900 میلیون دلار  حجم کل صادرات غیرنفتی به 5 کشوری که روابط دیپلماتیک‌شان را با ایران قطع کرده‌اند

_ 3 درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران به این 5 کشور بوده است

 

ریحانه یاسینی - هفته‌نامه صدا