موتور، همانند قلب خودرو عمل میکند و از آن جا که خوردن غذاهای سالم و ورزش سبب تندرستی قلب انسان میشود، پیشرانه نیز به مراقبت و نگهداری ...

موتور، همانند قلب خودرو عمل میکند و از آن جا که خوردن غذاهای سالم و ورزش سبب تندرستی قلب انسان میشود، پیشرانه نیز به مراقبت و نگهداری نیاز دارد، به همين خاطر از كار افتادن یا خراب شدن آن همیشه خبر بدی است، زیرا علاوه بر این که باید خودرو را به كناري بكشيد، مجبورید هزینه گزافی هم بابت تعمیرات بپردازید. شاید باورتان نش ود، اما هزینه تعمیر موتور بیشتر از ارزش فروش دوباره خودروی سواري یا کامیون است و ارزش سرمایه گذاری برای این کار را ندارد. اگر در هنگام رانندگی ناگهان موتور از کار افتاد، میتوان آن را جزء نشانه های مهم نقص فنی برشمرد. سروصداهای ناهنجار، فشار پایین روغن، داغ شدن بیش از حد، كم بودن كشش، احتراق ناقص، بد استارت خوردن و مواردی مشابه و شکایت های عملکردی همگی نشانگر مشکلاتی است که به توجه دقیق نیاز دارد و با بررسی آن میتوان به اصل ماجرا پی برد.

اگر برای مدت زمان طولانی نسبت به چنین هشدارهایی بی توجهی کنيم، ممكن است این غفلت بسیار هزینه بر باشد، زیرا علت نقص فنی هرچه باشد بالاخره پیشرانه از حركت خواهد ايستاد، پس بهترین پیش گیری، تعمیرات به موقع برای جلوگیری از رخ داد این گونه موارد است.
 

دلایل از كار افتادن موتور

سه مورد زیر از جمله دلايل اصلي از كار افتادن موتور هستند:

داغ شدن بیش از حد ناکافی بودن روغن

خرابی شمع

داغ شدن بیش از حد

عوامل زیادی سبب داغ شدن بیش از حد موتور میشوند که در اغلب موارد به دلیل نبود مایع خنک کننده یا سطح ناکافی آن است. این امر نيز خود ناشی از وجود نشتی در شیلنگها، رادیاتور یا خود موتور است. خرابي درپوش رادیاتور که فشار را به بيرون نشت میدهد نیز سبب خارج شدن مایع خنک کننده از سیستم میشود. چون سیستم خنک کننده بعد از عوض کردن ضدیخ کاملا پر نمی شود، توده های بخار شکل گرفته و سبب داغ شدن بیش از حد موتور می شوند. ممكن است از كار افتادن پروانه برقی رادياتور که خود مي تواند ناشی از خرابي ترموستات، فشنگي، رله و سيم‌كشي باشد دلیلی بر داغ شدن بیش از حد موتور باشد، حتی نقص فنی کلاچ فن نیز کارآیی آن را کاهش داده و سبب داغ كردن پيشرانه می شود. دلیل دیگر، خرابي ترموستات است. بیشتر ترموستات ها هنگامی که خراب ميشوند، در موقعیت بسته کار انجام میدهند تا مانع جریان آب به رادیاتور شوند. شكي نيست، اما ممكن است در آینده ای نزدیک اين خرابي دوباره پیش بیاید. بنابراین بهتراست نوع مرغوب ترموستات را نصب کنید تا در موقع از كار افتادن موتور، اجازه جریان یافتن مقداری از مایع خنک کننده را بدهد. رادياتور يكی از مهمترين قطعات سيستم خنك‌كاری خودرو است كه با تبادل حرارت با هوای جريان يافته پيرامون خود، موتور را خنك می‌كند. مسدود بودن و گرفتگي مجاري داخل رادیاتور که به دلیل بی توجهی نسبت به مقدار مایع خنک کننده، خوردگی یا استفاده از آب با املاح زياد ایجاد می شود نیز دلیل دیگری بر داغ كردن موتور است.

نامناسب بودن زمان بندي احتراق و رقیق بودن مخلوط سوخت و هوا که ممكن است به دلیل نشت هوا و فشار پایین سوخت ایجاد شود نیز دمای کارکرد عادي پيشرانه را بالا میبرد. محدود شدن سرعت خروج گازها از اگزوز که معمولا به دلیل مسدود شدن مبدل کاتالیزوري رخ میدهد نیز سبب می شود تا موتور سخت تر کار کرده و به همين دليل، داغ شود. گرمای بیش از حد در موتور ممكن است سبب مشکلات جدی شود، زیرا گرما سبب می شود تا فلزات داخل موتور منبسط شوند. هرچه موتور داغ تر باشد، فاصله ها تنگتر مي شوند، تا جایی که فضاي كافي براي كاركرد عادي آن باقی نمی ماند. بیش از حد داغ شدن سبب ميشود تا ساقه های سوپاپ گیر کرده و پیستون ها ساییده شوند و وجود هر يك از این شرایط نيز به نوبه خود سبب داغ شدن بیشتر و سپس بدتر شدن اوضاع خواهد شد. اين احتمال نيز وجود دارد كه گرمای بیش از حد سبب شود تا سرسیلندر متورم شود، تاب بردارد و ترک بخورد. سرسیلندرها نسبت به تاب برداشتن و ترک خوردن ناشي از حرارت بالا بسيار آماده و مستعد هستند، زیرا آلومینیوم برای انبساط ناشی از گرما آمادگي بسیار زیادی نسبت به چدن دارد؛ در نتیجه هنگامی که موتور ساخته شده از دو فلز (داراي سرسیلندر آلومینیومی) خیلی داغ شود، سرسیلندر در قسمت وسط باد کرده و سبب تاب برداشتن و خرابي واشر آن میشود. هر زمان که با ترک‌خوردگی یا تاب برداشتن سرسیلندر همراه با ساییدگی بادامک روبه رو شدید، به احتمال زياد اين امر ناشي از داغ شدن بیش از حد موتور است.

آموزه مروري بر دلایل و راه‌كارهاي رفع گرماي بیش از حد موتور وقت خونسردي نيست در بعضی از موتورها در جایی که مرکز خروجي هاي اگزوز با هم به صورت دوراهی وصل می شوند، ممكن است نقاط داغ موجود در سرسیلندر بین خروجي هاي اگزوز منبسط شده و سبب شود تا سرسیلندر به حد نسبتا زیادی باد کند و به همين خاطر موجب آسيب به واشر سرسیلندر شود. تا زماني كه دلیل بالا رفتن دمای اگزوز تشخیص داده و درست شود، تعویض واشر سرسیلندر به صورت موقت ميتواند مشکل كمپرس را حل کند. بعضی از سازندگان واشر سرسيلندر، از واشرهای تعویضی مخصوص برای کاربردهای مختلف موتور استفاده میکنند. اگر موتور بیش از حد داغ شود، در اغلب موارد واشر سرسیلندر تخريب ميشود، زیرا سرسیلندر یک نقطه داغ طبیعی بین سیلندرهای شماره 2 و 3 دارد.

در این گونه موتورها، هرسیلندر یک اتاق پیش احتراق دارد. اتاق های پیش احتراق مربوط به دو سیلندر مرکزی اند که پشت سر هم قرار می گیرند. سوپاپ های دود نیز نزدیک به یکدیگر قرار دارند و جریان آب در این ناحیه محدود می شود، بنابراین اگر چیزی اتفاق بیفتد و باعث شود تا سرسیلندر از حد معمول داغتر شود، ممكن است انبساط ميان سیلندرها در سرسیلندر سبب تخريب واشر شده و به دنبال آن نشت آغاز شود. در برخي موارد دلیل اصلی نشت ممکن است مایع خنک کننده یا خرابي سامانه برگشت گازهاي اگزوز و یا حتی پیش احتراق باشد که این امر نيز خود ناشی از داغ بودن شمع هاست. جبران اين مشكل با تعویض واشر سرسیلندر با نوع فابریک آن صورت میگیرد. به اين نكته نيز توجه داشته باشيد كه روغن موتور مانند جریان خون است. عوض نکردن منظم اين ماده حياتي با توجه به دستورات سازنده خودرو یقینا طی گذر زمان به موتور آسیب میزند.

روغن کاری ناقص

از كار افتادن موتور به واسطه مشکلات روغن کاری نیز ممكن است اتفاق بيفتد. هر موتوری به حضور روغن در ميان قسمت های متحرک خود نیاز دارد تا نه تنها اصطکاک را کاهش دهد، بلکه گرما را نیز از خود دور کند. روغن در اولویت خنك‌كاري پيشرانه قرار دارد، چون سبب خنک شدن قطعات اصلی و داخلي میشود. هر نوع کاهش در جریان روغن ممكن است سبب شود كه این قسمت ها داغ شده و آسیب ببینند. كم بودن فشار روغن اغلب عاملي مشترک برای کار نکردن موتور است، زیرا مي تواند سبب فرسودگي اويل پمپ و ايجاد فاصله های زیاد در یاتاقان اصلی شود. این موضوع با ادامه رانندگی در این وضعیت در مسافت های زياد و در واقع بی توجهی نسبت به آن رخ مي دهد. در اغلب موارد، عدم تعويض به موقع روغن و فیلتر سبب بروز این اتفاق می شود، بنابراین استفاده از نوع مناسب روغن در زمان صحيح، از اهمیت بسزایی برخوردار است. گرفتگي مسیر جريان روغن به داخل کارتر یا پایین بودن سطح آن نيز سبب نقص فنی موتور می شود. یاتاقان هایی که در اثر ناکافی بودن روغن آسیب می بینند، براق و فرسوده خواهند شد و اين روند تا جایی که بخش هاي ديگر نيز آسیب ببینند ادامه خواهد يافت.

امروزه بسیاری از خودروسازان، روغن هاي نيمه سنتتيك و تمام سنتتيك (مصنوعي) را توصیه میکنند تا موتور، عملکرد عالی و مصرف بهینه سوخت داشته باشد، اما برخي از رانندگان به دلیل هزینه بالای این نوع روغن ها تمایلی به خرید آن ندارند و همین امر نیز سبب خرابي موتور و تحميل هزينه های گزاف میشود.

داغي حاصل از انفجار

این نوع از كار افتادن موتور اغلب به دلیل احتراق ناقص رخ می دهد که سبب تولید گرما و فشار بیش از حد در اتاق احتراق میشود. در اين حالت، احتراق سوخت به صورت همزمان صورت میگیرد و سبب ایجاد افزایش ناگهانی فشار سیلندر میشود؛ در نتیجه صدای ضربه مانندی شنیده ميشود که مانند صدای برخورد با فلز است. انفجار سبک، اتفاقي معمول محسوب میشود و قاعدتا نباید موجب ایجاد خسارت شود، اما انفجار سنگین و طولانی ممكن است رینگ پیستون ها را بشکند و یا قسمت بالای پیستون را سوراخ، یاتاقان ها را خرد و واشر سرسیلندر را خراب کند. گاهی اوقات انفجار با احتراق زودرس (آوانس) اشتباه میشود که در واقع با هم متفاوت است. احتراق زودرس زمانی رخ میدهد که نقطه داغ داخل اتاقك احتراق قبل از این که شمع کار خود را انجام دهد سبب مشتعل شدن سوخت شود. این نقطه داغ ممكن است سوپاپ دود و یا شمعی باشد که بسیار داغ شده است. چنین مکان های داغی در داخل موتور سبب میشوند تا موتور با دماي بالاتر از حد عادي کار کند یا مانع خنک شدن آن شوند. دلایل متعددی مانند زمان بندي نامناسب احتراق، نقص فنی شمع ها، كمپرس بیش از حد، پایین بودن عدد اکتان سوخت و یا عادت های بد رانندگی مانند فشار آوردن به موتور (چه از طريق حركت با دنده مرده و چه به سبب وارد كردن فشار و بار سنگين به خودرو) موجب از كار افتادن موتور می شوند، اما مهمترین آنها در خودروهايي كه داراي سامانه بازگشت گازهای اگزوز به داخل موتور هستند، خرابي اين سيستم است، زیرا این سیستم مخلوط سوخت و هوا را کمی رقیق میکند؛ این امر سبب کاهش شکل گیری اکسیدهاي نیتروژن شده و به جلوگیری از انفجار نامطلوب در داخل سيلندر کمک میکند.

غنی بودن تركيب سوخت و هوا و یا روغن سوزی ممكن است سبب ایجاد رسوبات سنگین داخل اتاقك احتراق شود. علاوه بر آن، رانندگي در مسافت های کوتاه و استارت هاي مكرر بدون گرم شدن كافي موتور نیز مي تواند سبب شکل گیری این رسوبات شود. این رسوبات سیاه و خشک کربن سبب غنی شدن ترکیب سوخت و هوا می شود.

در پایان پیشنهاد میشود دفترچه کوچکی تهیه و در آن، تاریخ و میزان هزینه کل تعمیرات انجام شده و قطعات مصرفي خودرو را با ذکر کیلومتر طی شده یادداشت كنيد. این دفترچه تبدیل به مرجع مناسبی برای آگاهی از میزان هزینه نگهداری خودروتان در درازمدت خواهد شد. 

* هفته نامه ایران‌خودرو