تبعات اقتصادی قطع رابطه ايران و عربستان
اقدام عربستان سعودي در اعدام شيخ النمر و 46 نفر ديگر از منتقدان سياسي شوكه شدن افكار عمومي منطقه‌اي و بين‌المللي را در پي داشت. دو كشور ...
اقدام عربستان سعودي در اعدام شيخ النمر و 46 نفر ديگر از منتقدان سياسي شوكه شدن افكار عمومي منطقه‌اي و بين‌المللي را در پي داشت. دو كشور ايران و عربستان از مدت‌ها پيش در تقابل با يكديگر بودند و اختلافات گذشته آنها چالش‌هايي بر سر سهميه صادرات نفت در اوپك به وجود آورده بود. همچنين در چند ماه گذشته كشور ايران، اعزام ايرانيان به حج عمره را متوقف ساخت و بعد از حملات عربستان به بخش شيعه‌نشين يمن و سوريه مراودات اقتصادي و بازرگاني اين دو كشور به‌طور كامل به چالش كشيده شد. اما اعدام روحاني شيعه، شيخ نمر به دست عربستان، اين تقابل را به اوج رساند؛ چنانکه برخی تحليلگران بر اين باورند كه اين امر مي‌تواند سبب يك تغيير جهت اقتصادي بين دو كشور شود.
قطع روابط ديپلماتيك، آخرين حربه‌ای بود كه عربستان به آن متوسل شده است، زيرا اين كشور، رفتار ايران را غير قابل قبول دانسته و حمله برخي از شهروندان ايراني به سفارت اين كشور را به اين شكل پاسخ داده است. حال بماند كه بسياري از كارشناسان و فعالان سياسي اقدامات متعرضان به سفارت عربستان را از پيش تعيين شده و طبق سناريويي خاص مي‌دانند و نيز دولت با افراد متعرض به شكل جدي برخورد كرده است. اما در هر حال چنين اتفاقاتي به قطع تمامي روابط ايران و عربستان انجاميد. اين قطع همكاري حتي باعث شد سخنگوي كميسيون قضائي و حقوقي مجلس شوراي اسلامي از لغو اعزام به حج تمتع به دليل لغو روابط دپيلماتيك عربستان با ايران خبر دهد. قطع روابط ديپلماتيك، اتفاقي است كه بايد پيش از اينها از سوي مقامات ايراني انجام مي‌گرفت؛ زيرا بسياري از افراد بعد از كشته شدن حجاج ايراني در فاجعه منا انتظار برخورد جدي‌تر و قاطع تري از سوي مقامات ايراني داشتند. در هر حال قطع كليه روابط ديپلماتيك اين دو كشور حادث شد و اين قطع رابطه تاثيرات مهمي در اقتصاد اين دو كشور و به‌طور کلی اقتصاد منطقه مي‌گذارد.
تسريع نزول قيمت نفت
نگاهي به آمار تجارت ايران و عربستان و بررسي كارشناسان نشان ميدهد كه عربستان با قطع رابطه با كشورمان در طولاني مدت بيش از ايران متضرر ميشود. هرچند كه ايران درباره قطع روابط با عربستان هنوز موضع‌گيري خاصي نكرده است، اما مسئولان كشور معتقدند كه عربستان با قطع روابط خود با ايران بيش از ايران ضرر مي‌كند. با اين حال برخي گزارش‌‌ها نيز حاكي از آن است كه رسانه‌هاي سعودي در نخستين اقدام خود به شهروندان عربستان توصيه كرده‌‌اند كه از كالاهاي ايراني استفاده نكنند. حال نگاهي به تجارت بين دو كشور كه در سال‌هاي اخير بسيار كم شده نشان ميدهد عربستان كالاهاي حساس تري را نسبت به ايران، وارد مي‌كند و كاملا محتمل است كه تغيير روابط سياسي ايران و عربستان روي روابط اقتصادي و تجارت دو كشور تاثيرگذار باشد. بعد از مسائل مربوط به تحريم، عربستان از تحريم‌ها عليه ايران سوءاستفاده كرد و بازار‌هاي خود را در اختيار ايران قرار نداد. اين در حالي بود كه مشابه كالاهايي كه ايران توليد مي‌كرد در عربستان با كيفيت پايين‌تري وجود داشت. اما اين موضوع فقط به تجارت و بخش بازرگاني مربوط نمی‌شد، بلكه عربستان بازار‌هاي نفت را در شرايطي كه قيمت نفت بيش از 100 دلار بود در انحصار خود درآورد و تا جايي كه توانست صادرات نفت را افزايش داد. حال كه تحريم‌ها عليه ايران لغو شده‌اند، عربستان حاضر به كاهش سهم خود از صادرات نفت نشده و با اين روند همچنان سير نزولي قيمت نفت ادامه دارد. با اين حال بهاي جهاني انواع نفت در پي افزايش تنش ميان عربستان سعودي و ايران بيش از دو درصد افزايش يافت. اما بايد اشاره داشت كه قطع روابط دو قدرت اوپك در عمل احتمال تعامل براي بازگشت به سقف تعيين شده توليد نفت در اوپك را غيرممكن ساخته كه اين امر كاهش دوباره قيمت‌ها را موجب ميشود.
ميزان تجارت ايران و عربستان
بر اساس آمار گمرك جمهوري اسلامي ايران، تعداد اقلام صادراتي ايران به عربستان در هشت ماهه سال جاري 152 مورد به ارزش 133 ميليون دلار بوده و اين در حالي است كه عربستان تنها 71 قلم كالا به ارزش 40 ميليون دلار به ايران صادر كرده است. اقلام عمده صادراتي ايران به عربستان علاوه بر محصولات فولادي به ترتيب انواع زعفران با رقم 5/7 ميليون دلار، پسته با رقم 3/6 ميليون دلار، انواع كشمش و انگور با رقم 6/4 ميليون دلار، انواع فرش و كفپوش با رقم 4/3 ميليون دلار و سيمان سفيد، پرتلند و كلينكر با رقم سه ميليون دلار بوده است. از سوي ديگر محصولاتي كه ايران از عربستان وارد مي‌كند كمتر جزو كالاهاي اساسي و مهم است، به‌طوري‌كه بيشترين رقم صادرات عربستان به ايران مربوط به قوطي و در آلومينيومي براي توليد نوشابه با رقم 7/17 ميليون دلار است. از ديگر اقلام عمده صادراتي اين كشور به ايران در هشت ماهه سال جاري نيز ميتوان به انواع پلي اتيلن با رقم هفت ميليون دلار، انواع پارچه‌هاي نبافته با رقم 6/3 ميليون دلار، انواع قوطي و جعبه بسته‌بندي با رقم 6/2 ميليون دلار و انواع رزين با رقم 2/1 ميليون دلار بوده است. به اين ترتيب نمي‌توان گفت كه قطع روابط با عربستان تاثيري بر عملكرد اقتصادي كشور داشته باشد و اين در شرايطي است كه كشور عربستان علاوه بر واردات اين كالاها از ايران سالانه درآمد هنگفتي از سفر زائران ايراني دارد كه اگر اين قطع روابط بر موضوع حج نيز تاثير بگذارد، عربستان از نظر مالي رقم زيادي را از دست ميدهد.
خودزني عربستان
حجم تعاملات تجاري ايران و عربستان در هيچ زمان رقم قابل توجهي نداشته است، اما به طور كلي با توجه به اعزام حجاج به عربستان در قالب حج عمره و حج تمتع، تراز تجاري به نفع عربستان بوده است. به طور ميانگين در سال‌هاي گذشته 500 هزار نفر ايراني هر سال به سفر حج عمره رفته و 100 هزار نفر نيز به حج واجب مشرف شده‌اند و اين اعداد يعني سالانه حدود 600 هزار نفر از ايران راهي خانه خدا مي‌شوند تا در مراسم حج عمره و حج واجب شركت كنند. حال براساس ارقام اعلام شده از سوي سازمان حج و زيارت، هم‌اكنون اعزام حجاج به حج عمره بين يك ميليون و 700 هزار تومان تا دو ميليون و 800 هزار تومان هزینه دارد و هزینه اعزام زائران به حج واجب هم 9 ميليون تومان تا 12 ميليون و 700 تومان است كه باتوجه به نوع خدمات، هتل و... متفاوت است. اما در اين ميان باتوجه به اعداد بالا با يك ضرب و جمع ميتوان تا حدودي به درآمد كشور عربستان از سفر زائران ايراني پي برد. اگر سالانه عدد ميانگين اعزام ايراني‌ها به حج عمره يعني 500 هزار نفر را در عدد 2 ميليون و 250 هزار تومان (ميانگين) ضرب كنيم به عدد يك هزار و 125 ميليارد تومان مي‌رسيم كه در واقع گردش مالي اعزام زائران و پول ثبت نام آنها براي حج عمره است. اعدادي كه تقريبا بيش از 70 درصد آن يعني 787 ميليارد تومان به جيب سعودي‌ها مي‌رود. حالا اگر به اين عدد ميزان درآمد كشور عربستان از اعزام حجاج واجب ايراني را هم اضافه كنيم در مجموع به درآمدي بيش از 1500 ميليارد تومان مي‌رسيم. همچنين عربستان از صادرات اقلام خود به ايران حدود 180 ميليارد تومان در سال سود مي‌برد. در نتيجه عربستان با قطع روابط ديپلماتيك خود با ايران بايد متحمل سالانه حدود 1700 ميليارد تومان ضرر شود.
* امیر داداشی - آرمان