رییس مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی:
مطالعات اکتشافی ایران در منطقه بی‌نظیر است
گروه معادن - اکتشاف، نخستین زنجیره از فعالیت‌های معدنی است و بدون آن نمی‌توان به هیچ نتیجه قابل‌توجهی دست پیدا کرد. از طرفی با تاکید دولت در ۲ سال گذشته بر اهمیت بخش معدن و توسعه آن، لزوم توجه به اکتشاف برجسته‌تر می‌شود.
به گزارش ماین نیوز، مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی یکی از نهادهایی است که فعالیت‌های اکتشافی را تسهیل کرده و نتایج مثبت آنها را تضمین می‌کند. به همین دلیل، گفت‌وگویی با رییس این مرکز، فریبرز قریب داشتیم تا از جایگاه مطالعات اکتشافی در ایران و مقایسه آن با جهان آگاه شویم.این نهاد از چه سالی شروع به فعالیت کرده و هدف از تاسیس آن چه بوده است؟
مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان از سال ۱۳۸۶ شروع به کار کرده و دلیل فعالیت آن، تحلیل و آزمایش نمونه‌های معدنی بود؛ نمونه‌هایی که برای سازمان ارسال می‌شد. تعداد این نمونه‌ها زیاد بود و از طرفی این نیاز احساس می‌شد که باید تجهیزات جدیدتری برای پیشبرد این آزمایش‌ها خریداری شود. به این بهانه، این مرکز پایه‌گذاری و افتتاح شد. از آن زمان تاکنون آزمایشگاه‌ها پیشرفت کرده‌اند، تغییر کرده‌اند، نوین‌تر شده‌اند و تجهیزات بسیار پیشرفته و با فناوری نوین در این مرکز جمع‌آوری شده‌اند. از این نظر توانسته‌ایم تمام نمونه‌های معدنی برداشتی در علوم زمین کشور را آزمایش کنیم و آنالیز آنها را در داخل انجام دهیم؛ نمونه‌هایی که یا برای تعیین وضعیت اکتشاف یا شرایط فرآوری باید مورد بررسی قرار بگیرند. با این توانایی، از خروج ارز از کشور جلوگیری می‌شود. پیش از این، نمونه‌ها برای انجام آزمایش‌ها و بررسی‌های لازم از کشور خارج می‌شد تا بتوانند به آزمایشگاه‌های مجهز و توانمند فرستاده شوند اما اکنون نیاز به انجام چنین کاری نیست.
خودکفایی در مطالعات اکتشافی چه اندازه اهمیت دارد؟
با خودکفا شدن در آزمایش نمونه‌ها، منافع بسیاری نصیب ایران می‌شود. علاوه بر صرفه‌جویی‌های ارزی، اطلاعات محرمانه منابع معدنی ایران هم در اختیار بیگانگان قرار نمی‌گیرد. در گذشته، هر چند به همراه نمونه‌ها، مختصات دقیق و محل گردآوری آنها به آزمایشگاه‌های خارجی ارائه نمی‌شد، این اطلاعات می‌توانست به نحوی مورد استفاده قرار بگیرد. در این صورت، کشورهای خارجی اطلاعات زیادی (هر چند غیردقیق) از منابع معدنی و زمین‌شناسی ایران به‌دست می‌آورند که می‌تواند در اهداف غیرصادقانه به کار رود. به عنوان مثال پیش از این برای برخی از آزمایش‌ها مانند «ICP-MASS» نیاز بود از توان آزمایشگاهی کشورهای دیگر استفاده شود. در حال حاضر چند آزمایشگاه مرجع در دنیا وجود دارد که کار آنها رصد کردن توانمندی‌ها و ظرفیت‌های نقاط مختلف جهان است. این آزمایشگاه‌ها لازم نیست که اطلاعات کامل و مختصات دقیقی از نمونه‌ها داشته باشند و همین که بدانند این نمونه از ایران آمده، نشان‌دهنده آن است که کشور در چه زمینه‌هایی توانمندی و ظرفیت دارند. به همین دلیل، اطلاعات نمونه‌های معدنی را می‌توان تا حدودی محرمانه دانست که پیش از این به خوبی از آنها حفاظت نمی‌شد.
به این طریق آزمایشگاه‌های مرجع می‌توانستند به اطلاعات بسیاری از ایران دست پیدا کنند. هم‌اکنون این کارها به صورت متمرکز و در داخل کشور انجام می‌شود و درحال‌حاضر توانمندی تحلیل همزمان ۷۰ عنصر برای نخستین بار در ایران وجود دارد. از زمان تأسیس این مرکز در سال ۱۳۸۶ نه تنها نمونه‌ها به خارج ارسال نمی‌شود بلکه این توانمندی در کشور وجود دارد که تحلیل نمونه کشورهای دیگر را نیز انجام دهیم. هم‌اکنون تحلیل نمونه کشورهای آسیای میانه، عراق، افغانستان و بعضی کشورهای افریقایی، در آزمایشگاه‌های ما انجام می‌شود و علاوه بر تحلیل نمونه‌ها، پژوهش‌های کاربردی بر روی آن هم به‌وسیله سازمان انجام می‌شود.
جایگاه مرکز پژوهش‌های کاربردی ایران در جهان چیست و چرا سازمان زمین‌شناسی تا این حد به آن اهمیت می‌دهد؟
در دنیا ۸ مرکز علوم زمین وجود دارد که هفتمین آن در ایران قرار دارد. چندین رییس‌جمهور، وزیر و سفیر از کشورهای مختلف از مرکز پژوهش‌ها دیدن کرده‌اند. ما در سطح بین‌المللی کار می‌کنیم. با این حال، بسترهایی برای توسعه بیشتر و بهبود روندهای فعالیتی نیاز است که ان‌شاءالله در آینده فراهم می‌شود. بسترهای سیاسی، ارتباطی و... تا تعامل بیشتری با جهان داشته باشیم.
کادر تخصصی بسیار توانمند و فنی که در این مرکز دور هم جمع شده‌اند و در همین فرآیند تجهیز و توسعه آزمایشگاه‌ها پرورش یافته‌اند و با امکانات داخلی توانسته‌ایم به این پیشرفت دست پیدا کنیم. ضمن آنکه ما به نوعی حمایت‌کننده بخش خصوصی هم هستیم. آزمایشگاه‌های مشابه با آزمایشگاه‌های مرکز پژوهش‌های کاربردی، در سطح کشور وجود دارند اما یا تجهیزات و دستگاه‌های آنها کامل نیست، یا سطح دستگاه‌ها قابل قبول نیست یا از استاندارد خارج شده‌اند. در این صورت ممکن است جواب برخی از آزمایشگاه‌ها برای تعدادی از نمونه‌ها نادرست باشد. به این دلیل نیاز است که یک مرکز مرجع به نام مرکز «پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی و اکتشاف‌های معدنی» وجود داشته باشد تا بتواند نقش حکمیت را ایفا کند و نشان دهد که آزمایش‌ها درست بوده‌اند یا خیر.
در هر صورت، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، کارهای پایه و عمومی و اطلاعاتی را سازماندهی می‌کند و در بحث معدن به عنوان یک محور پیشران، باعث پیشرفت‌های خوبی در کشور شده است. دلیل سرمایه‌گذاری سازمان در مرکز پژوهش‌های کاربردی هم همین مسئولیت است.
پیش از این عنوان کرده بودید که «امروزه تلفیق علوم زمین‌شناسی و فناوری مدرن روز بستر مناسبی برای بررسی شرایط و قابلیت‌های معدنی فراهم آورده و یکی از اهداف سازمان رسیدن به بحث‌های بین‌رشته‌ای زمین‌شناسی است»؛ منظور از این سخن چیست؟
در کنار مجموعه اقدامات آزمایشگاهی، کار پژوهش‌های کاربردی هم توسعه پیدا کرده است. در پژوهش‌های کاربردی، مباحث زمین‌شناسی و اکتشافی مختلفی مورد توجه قرار می‌گیرند که جزو مباحث روز جهان به شمار می‌آید و آن ارتباط زمین‌شناسی با سایر علوم است. مانند زمین‌شناسی و پزشکی یا زمین‌شناسی و ریاضی، زمین‌شناسی و علوم زیست‌محیطی. در این مرکز تلاش شده علوم بین‌رشته‌ای زمین‌شناسی توسعه یابد و خوشبختانه این کار انجام شده است. این موضوع توانسته به دیگر علوم و پژوهش‌های کشور کمک کند. به عنوان مثال اکنون علوم پزشکی و زیست‌محیطی بهتر می‌توانند به اهداف خود دست پیدا کنند.
موفقیت سازمان در رسیدن به اهدافش تا چه حد بوده و چشم‌انداز آن چیست؟
در بحث‌های آزمایشگاهی و تشخیص عناصر تا حد «ppt» یا «ذره در تریلیون» پیش رفته‌ایم که رشد بسیار خوبی را برای کشور نشان می‌دهد. تجهیزات تا این حد، پیشرفت کرده است. این موضوع برای بخش اکتشاف بسیار بااهمیت است. با این حال، تنها بحث اکتشاف نیست و بحث‌های زیست‌محیطی هم وجود دارد. مرکز پژوهش‌ها با آزمایش‌های بسیار دقیق امکان شناسایی آلودگی و حفظ کیفیت زیست‌محیطی را هم فراهم می‌کند.
زمینه دیگری که مرکز پژوهش‌های کاربردی در آن پیشرفت خوبی داشته و اکنون از قابلیت‌های بالایی برخوردار است، اکتشافات ژئوفیزیک هوایی است. سازمان زمین‌شناسی یکی از بخش‌های پیشرو کشور در این زمینه است و از طریق ژئوفیزیک هوایی امکان کشف ذخایر پنهان معدنی را فراهم می‌کند. از این طریق می‌توان حتی ذخایری را که اثری از آن در سطح زمین مشاهده نمی‌شود، کشف کرده و مورد بهره‌برداری قرار داد. به هر صورت، ایران کشوری است که بیش از ۷ هزار سال سابقه معدنی دارد و در این مدت هر چه ذخایر و معادن سطحی بوده، مورد استفاده قرار گرفته است. اکنون زمان آن است که اکتشافات عمیق و حرکت به سمت مرکز زمین در برنامه قرار بگیرد که سازمان زمین‌شناسی و مرکز پژوهش‌ها نقش اصلی را در این میان دارند. برای رسیدن به این هدف، سازمان از ۲ فروند هلی‌کوپتر و یک هواپیمای اکتشافی نفع می‌برد. استفاده از ژئوفیزیک هوایی علاوه بر کمک به شناسایی ذخایر پنهان پوسته زمین، به بررسی مخاطرات زمین (مانند گسل‌ها) و همچنین بررسی منافع آب یا حتی نفت کشور هم کمک می‌کند. در هر صورت، پس از جمع‌آوری داده‌ها، کارشناسان سازمان به بررسی داده‌ها اقدام کرده و اطلاعات مفیدی را از دل آنها به‌دست می‌آورند. با این حال، تلاش بر آن است که تعداد این تجهیزات و پرنده‌ها را افزایش دهیم تا با سهولت بیشتری بتوان تمام سطوح را در کشور مورد مطالعه قرار داد.