دنیای معدن -در حالی که تا چندی پیش خبرهای سیاه کوه حاکی از مرگ و میر حیوانات بر اثر خشکسالی در این منطقه بود، اکنون حفاظت مصنوعی از این پارک ملی رشد غیرطبیعی جمعیت کل و بز را به دنبال داشته است.

در سال ۱۳۸۰، حدود ۲۰۰ هزار هکتار از منطقه حفاظت شده سیاه کوه ارتقاء یافت و به پارک ملی تبدیل شد تا عنوان تنها پارک ملی استان یزد لقب بگیرد و گونه های مختلف گیاهی و جانوری را در خود پرورش دهد.

این پارک ملی سال ها با خشکسالی دست و پنجه نرم کرد و گرچه به دلایل مختلف برخی گونه های نادر خود نظیر پلنگ را از دست داد اما اکنون به هر ترتیبی که شد، گونه های بسیاری در آن زندگی می کنند، گونه هایی که برای برخی از آنها دیگر هیچ جای نگرانی به خاطر رفتن به سمت انقراض وجود ندارد.

کل و بز از جمله این گونه ها هستند و تقریبا می توان از این گونه جانداران به عنوان جمعیت ثابت حیات وحش در مناطق حفاظت شده، پارک های ملی، مناطق شکار ممنوع و ... یاد کرد.

محافظت مصنوعی از طبیعت رشد غیرطبیعی جمعیت کل و بز را به همراه داشت

زمانی که خشکسالی و کمبود آب، پوشش گیاهی منطقه را به شدت تحت تاثیر و حیوانات منطقه سیاه کوه را در تنگنای تغذیه قرار داده بود، تعلیف دستی، ایجاد آبشخورهای مصنوعی و ... شرایط را تغییر داد و حیاتی دوباره به گونه های مختلف جانوری در این منطقه بخشید اما این محافظت مصنوعی از طبیعت تا جایی پیش رفت که رشد غیرطبیعی جمعیت کل و بز را به دنبال داشت.

این روزها در حالی که برخی سایت ها و خبرگزاری ها از خشکسالی و سرمازدگی به عنوان طاعون سیاه کوه یاد می کنند و معتقدند این دو پدیده در حال قربانی گرفتن از سیاه کوه هستند، صاحب نظران محیط زیست از اینکه پوشش گیاهی این منطقه به خاطر جمعیت بیش از ظرفیت و توان برخی گونه ها تحت فشار شدید قرار گرفته، ابراز نگرانی می کنند.

مسئله سیاه کوه مسئله تهدید گونه های جانوری نیست

محمدرضا اقبالی که حرفه اصلی او پزشکی است اما از علاقمندان به محیط زیست است و اقدامات بسیاری برای سیاه کوه انجام داده و از سوی نویسندگان اردکانی به عنوان پدر پارک ملی سیاه کوه معرفی شده، درباره وضعیت حیات وحش سیاه کوه به خبرنگار مهر گفت: مسئله سیاه کوه اکنون مسئله تهدید گونه های جانوری نیست و با قاطعیت می توان گفت که از این نظر هیچ مشکلی در سیاه کوه وجود ندارد.

وی بیان کرد: خشکسالی در برهه ای مشکلاتی برای سیاه کوه ایجاد کرد که با ایجاد آبشخورها و آب انبارها در نقاط مختلف این منطقه و تعلیف دستی، خطر برطرف شد و اکنون نیز محیط زیست اردکان در رایزنی با صنایع، برنامه تعلیف دستی را مورد توجه قرار داده است.

اقبالی با بیان اینکه اکتشافات معدنی میلیون ها بوته را از بین برده و پوشش گیاهی منطقه را تحت تاثیر قرار داده است، افزود: این مهم ترین مسئله زیست محیطی سیاه کوه است.

وی عنوان کرد: بر خلاف آنچه در برخی رسانه ها مطرح شده، حیات وحش سیاه کوه را خطر جدی تهدید نمی کند و مرگ گونه های جانوری بر اثر عوامل طبیعی نظیر پایان دوره میانگین سنی و به اصطلاح کهولت سن جانوران بوده است.

پدر پارک ملی سیاه کوه بیشتر دغدغه هایش در حوزه معدن و اکتشافات معدنی در این منطقه بود و شرایط زندگی حیوانات منطقه را بسیار خوب عنوان کرد.

معدن مهم ترین دغدغه پدر پارک ملی سیاه کوه

یکی دیگر از دوستداران و فعالان محیط زیست که از اعضای هیئت علمی دانشگاه یزد در گروه محیط زیست یزد است، نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در چند سال اخیر به رغم خشکسالی و مشکلات ناشی از آن، حفاظت خوبی از پارک ملی سیاه کوه شده است.

محمدحسین ایران نژاد بیان کرد: به دلیل خشکسالی، منابع آبی مصنوعی نیز ایجاد شد اما این منابع سبب شد تا جمعیت کل و بز بیش از ظرفیت منطقه شود به نحوی که اکنون جمعیت کل و بز موجود در سیاه کوه، دو برابر ظرفیت این منطقه است.

وی افزود: البته خشکسالی در ناتوانی از پذیرش این جمعیت دخیل است زیرا سیاه کوه از نظر وسعت در شرایطی است که می تواند سه تا چهار برابر جمعیت فعلی جانوران این منطقه را پوشش دهد اما خشکسالی، پوشش گیاهی در این منطقه را به شدت ضعیف کرده و ظرفیت تغذیه جمعیت فعلی را ندارد.

ایران نژاد تصریح کرد: حیوان گوشت خواری که بتواند این جمعیت را کنترل کند نیز در منطقه وجود ندارد و افزایش روزافزون جمعیت کل و بز، فشار بر روی پوشش گیاهی را هر روز بیشتر و بیشتر می کند و این امر سبب شده تا برخی گونه های گیاهی در معرض خطر انقراض قرار گیرند.

وقتی حیوانات منطقه از گرسنگی درخت می خورند

وی افزود: اغلب شاهدیم که این گونه ها، درختچه های کوهستان نظیر بنه یا انجیرهای کوهی، قیچ و ... را خورده اند زیرا خوراک لازم برای آنها وجود نداشته و این امر هم سیستم گوارش جانوران را دچار مشکل می کند و هم پوشش گیاهی منطقه را از بین می برد.

ایران نژاد با بیان اینکه در پارک های ملی و مناطق حفاظت شده، حفظ گونه های گیاهی نیز در کنار گونه های جانوری حائز اهمیت است، عنوان کرد: اگر به همین شیوه پیش برود، دیری نمی گذرد که پوشش گیاهی در منطقه به طور کامل از بین می رود.

عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه یزد تصریح کرد: ایجاد آبشخورهای متعدد در منطقه، بیش از حد نیاز بوده و این امر سبب شده تا اکوسیستم منطقه دچار مشکل شود و اکنون از بین رفتن پوشش گیاهی یک مسئله نگران کننده است.

وی افزود: وقتی غذا کم می شود، تلفات حیوانات نیز وجود دارد، گرچه نمی توانیم بگوییم این تلفات گسترده است اما نمی توانیم هم از کنار آن بی تفاوت عبور کنیم.

ایران نژاد تاکید کرد: تعلیف دستی را توصیه نمی کنم زیرا سیاه کوه، پارک ملی است و در پارک ملی نباید به شکل مصنوعی به طبیعت کمک کرد و همین که منطقه حفاظت شده و جمعیت قابل توجهی به عنوان جمعیت پایدار در این منطقه حفظ شده اند، ارزشمند است.

وی افزود: دخالت مصنوعی در طبیعت به ظاهر ارزشمند است اما اکوسیستم را به هم می ریزد اما اگر می شد، جمعیت را با شرایط طبیعی نظیر آوردن پلنگ در منطقه کنترل کرد، اتفاق بسیار خوبی برای سیاه کوه بود.

ایران نژاد با اشاره به اینکه گرچه حساسیت هایی در زمینه شکار وجود دارد، بیان کرد: اما واقعیت این است که شکار یک ابزار مدیریت در محیط زیست است و به نظر می رسد اکنون که امکان کنترل جمعیت به روش طبیعی وجود ندارد، باید از روش های مصنوعی استفاده شود تا جمعیت به تعادل برسد.

وی تصریح کرد: متاسفانه در مورد شکار افراط و تفریط شده، یک نگاه وجود دارد که به هیچ وجه به صلاح محیط زیست نیست و به شدت آن را در معرض تخریب و تهدید قرار داده و آن شکار بی ضابطه و بی برنامه است و یک نگاه دیگر که به هیچ وجه شکار را بر نمی تابد اما واقعیت این است که طبیعت به این ابزار محیطی نیازمند است اما با قانون، برنامه، نظارت و مدیریت.

انتظار از سیاه کوه باید در حد اقلیم منطقه باشد

ایران نژاد خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه سیاه کوه در اقلیم خشک قرار گرفته، انتظارها از این منطقه نباید مانند انتظار از پارک ملی در شمال کشور باشد زیرا آن مناطق غنی از پوشش گیاهی هستند و جمعیت حیات وحش هر چه بیشتر باشد، نقطه مثبتی برای منطقه خواهد بود اما در مناطقی نظیر سیاه کوه باید به پوشش گیاهی نیز توجه شود.

به نظر می رسد با توجه به حساسیت هایی که دوستداران محیط زیست به کلمه شکار دارند، لازم است محیط زیست با مدیریت و نظارت و آگاه سازی از شرایط منطقه، روش های حذف مصنوعی را نیز در دستور کار خود قرار دهد تا میزان برداشت پوشش گیاهی سیاه کوه در آستانه هشدار قرار نگیرد.

محیط زیست نیز مانند دیگر بخش های زندگی جانداران نیازمند تعادل و پرهیز از افراط و تفریط است، پرهیز از زیاده روی در دخالت مصنوعی در طبیعت یا پرهیز از ایستادگی در برابر ابزارهای حذف مصنوعی در طبیعت.