ایمنسازی از ملزومات بورس ارز
ایده تشکیل بورس ارز به گفته رییس بانک مرکزی در زمان دولت احمدینژاد و در آبانماه سال 91 مطرح شده بود؛ اما ناگهان دولت طی بخشنامهیی در آذرماه، مرکز مبادلات ارز را جایگزین طرح بورس ارز کرد.
برخلاف اعلام دولت مبنی بر موقتی بودن طرح مرکز مبادلات، بورس ارز همچنان در دستور کار دولت است اما از همان زمان کارشناسان، مرکز مبادلات را مشابه بورس ارز معرفی کردند. بنابراین مقرر شد که در این مرکز، ارز حاصل صادرات به قیمت مبادلهیی که هر روز اعلام میشد در اختیار واردکنندگان قرار بگیرد.
باتوجه به سیاستهای دولت مبنی بر کاهش سود سپرههای بانکی، اگر بورس ارز راهاندازی شود، مردم سپردههای خود را از بانکها خارج کرده و آن را صرف خرید ارز میکنند و سپردهها به سمت بازار ارز سرازیر میشود که این به معنای افزایش قیمت ارز و کاهش ارزش پول ملی ایران است. بنابراین ایده راهاندازی بورس ارز به عقیده بنده اشتباه بوده و به ضرر مردم است.
برهمین اساس، عدهیی معتقدند که اگر بورس ارز راهاندازی شود، عرضه و تقاضای آن از خیابانها جمع شده و ساماندهی میشود که این مورد به این دلیل ناصحیح است که حتی اگر نرخ ارز نیز تکنرخی شود و بعد از آن نیز وارد بورس ارز شود، بازهم روشی اشتباه است؛ به دلیل آنکه حتی اگر نرخ ارز تکنرخی شود، در آن صورت چه دلیلی دارد که در بورس عرضه شود. یعنی درواقع در هر صورت بحث دلالی درخصوص ارز وجود دارد.
از آنجایی که جنس ارز از جنس بازار پولی و مالی است و جنس بورس، جنس بازار سرمایه است و در تمام دنیا بانکها معاملات ارزی را انجام میدهند، در واقع نمیتوان ارز را در بورس عرضه کرد؛ اصلا دلیلی وجود ندارد که ارز در بورس عرضه شود.
به این دلیل که ارز عمدتا باید در بازار خود عرضه شود و نمیتوان این دو قضیه را با هم تلفیق کرد. ازطرفی به دلیل آنکه عرضهکننده اصلی ارز، دولت است پس درواقع چه در بورس عرضه شود و چه در بازار آزاد، به قیمت آن خللی ایجاد نخواهد کرد. براساس قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، خرید کالا برای افراد ممنوع است، بنابراین راهاندازی بورس ارز در کشور حتی باوجود تمام پیششرطها، اقدامی غیرقانونی است.
ما در دنیا معاملات آتی را داریم که اشخاص هم در آن وارد نمیشوند و عمدتا بانکها در این معاملات حضور دارند. اما به عقیده بنده، تشکیل بورس ارز کار صحیحی نیست. بورس بازی روی ارز معنا ندارد چرا که ما نمیتوانیم ارز را یک کالامحسوب کنیم.
درواقع یکی از مشکلاتی که ما در کشور داریم این است که ارزهای خارجی به عنوان کالا از دید مصرفکننده نگاه میشود؛ به همین دلیل است که میبینیم، مردم میروند پولشان را تبدیل به ارز میکنند و آن را مثل یک کالای سرمایهیی در خانههایشان نگهداری میکنند، درصورتی که نباید اینچنین باشد. ازسوی دیگر چون اتفاقی مانند بورس ارز در هیچجایی از دنیا به ویژه کشورهای قدرتمند، وجود ندارد بنابراین اصل بورس ارز کاری اشتباه است.
ارز اصولا از جنس بازار پول بوده و در معاملات بانکی مطرح است و در هیچ جای دنیا آن را به بازار کالا یا سرمایه نمیآورند. بهطور کلی بحث مربوط به تاسیس بورس ارز یک پالس غلط به جامعه است که این موضوع را القا میکند که میتوان روی ارزسفتهبازی کرد.
در این صورت این خطر وجود دارد که ما دوباره به دور سفتهبازی در بازار ارز بیفتیم. راهحل اساسیتر این است که بانک مرکزی، ارز را تکنرخی کند و قیمت ارز در بازار مشخص شود و بانک مرکزی قیمت ارز در بازار را در حد شناور بودن مدیریت کند. همچنین به دلیل انحصاری بودن ارز توسط دولت، باید قوانین عرضه و تقاضا را شکست تا بتوان موضوعی مانند بورس ارز در کشور را مطرح کرد.
طرح موضوعاتی مثل بورس ارز مشکل ارز را حل نخواهد کرد مگر اینکه بتواند به سفتهبازی و بینظمی در بازار ارز خاتمه دهیم.
در اصل ارز کالا نیست و اگر همه در مملکت ما این باور را داشته باشند خیلی از مشکلات حل خواهد شد. البته تنها درصورتی میتوان به مفید بودن بورس ارز امید داشت که تمام قواعد پولی و مالی و بازار سرمایه در کشور تعویض شود و قوانین جدیدی تعبیه شود تا بتوان به ماهیت بورس ارز دست پیدا کرد. با این حال گرچه فکر نمیکنم راهاندازی بورس ارز حتی تا سال آینده نیز عملی باشد، ولی راهاندازی آن هم سودی برای هیچ کسی در کشور ندارد.
*نایبرییس اتاق بازرگانی ایران و چین