بهترین محرک؛ کاهش تحریم‌ها
در ماه گذشته به وعده فرارسیدن روز اجرا دو قدم نزدیک‌تر شدیم اما تحمل دردهای کوتاه‌مدت اقتصادی در ایران روز به روز دشوارتر می‌شود. رئیس‌جمهور روحانی بالاخره تسلیم شد و به استفاده از محرک‌های مالی کوتاه‌مدت نسبت به تعهد خود به مهار تورم اولویت داد، اما فقط برداشته شدن تحریم‌ها فشار بر اقتصاد ایران را که با شرایط بسیار بد اقتصاد جهانی مواجه شده کاهش خواهد داد.
در این میان، فشارهای کوتاه‌مدت اقتصادی افزایش یافته‌اند و رئیس‌جمهور روحانی بر اثر فشارهای وارد آمده بر وی تسلیم شده و موضع ضد تورمی خود را تعدیل کرده است. برخی از آمارهای کلان اقتصادی باعث شده‌اند تا انتظارات محقق نشوند. دو ماه قبل گزارش هیات صندوق بین‌المللی پول از تهران حاکی از آن بود که در نیمه اول سال ۱۳۹۴ ممکن است حجم اقتصاد کوچک‌تر شده باشد و اگر تحریم‌ها به سرعت برداشته نشوند باز هم کوچک‌تر خواهد شد. آمار ارائه شده توسط مرکز آمار ایران نشان داد که در سه ماه اول سال ۲۰۱۵ میزان تولیدات صنعتی ۲ درصد کاهش یافت و این نظر صندوق بین‌المللی پول را تایید می‌کند. قیمت‌های نفت و سنگ‌آهن به‌طور محسوسی پایین مانده‌اند و کماکان به بخش خصوصی به شدت فشار می‌آورند و درآمدهای دولت را نیز تحت‌فشار قرار می‌دهند. در جواب آقای روحانی یک برنامه کوتاه‌مدت برای جلوگیری از رکود اقتصادی در نیمه دوم سال ۱۳۹۴ تهیه کرده است. این طرح محرک اقتصادی شامل کاهش میزان سپرده قانونی بانک‌های بازرگانی از ۱۳ درصد به ۱۰ درصد و دادن تعهدی مبنی بر تزریق ۷۵ تریلیون ریال(5/ 2 میلیارد دلار) به پروژه‌های توسعه بود.
معضلات کوتاه‌مدت اقتصاد ایران
تاریخ در مورد اینکه آیا تصمیم آقای روحانی به عوض کردن مسیر خود عاقلانه بوده یا نه قضاوت خواهد کرد، اما بسیاری از اقتصاددانان اظهار کرده‌اند که محرک‌های اقتصادی که مورد استفاده قرار گرفته‌اند نتوانسته‌اند با عوامل واقعی رکود اقتصادی در ایران مقابله کنند. مدت‌ها است که تحلیلگران ما در امور ایران می‌گویند که محدودیت‌های کوتاه‌مدت برای اقتصاد ایران ناشی از دو عامل است:
الف) عوامل خارجی و بین‌المللی مانند کاهش رشد جهانی و کاهش قیمت‌های نفت و مواد معدنی است.
ب) کاهش شدید تقاضا به‌دلیل تعویق تصمیمات مصرف‌کنندگان و شرکت‌ها در مورد مخارج و سرمایه‌گذاری‌های خود تا زمانی که تحریم‌ها برداشته شوند. نعمت‌زاده، وزیر کابینه به متوقف شدن خرید اتومبیل و ۵ تا ۶ درصد کاهش خرید لوازم برقی از زمان اعلام توافق هسته‌ای اشاره کرد. همچنین بسیاری از پروژه‌های زیرساختی به‌دلیل کمبود درآمدهای مالیاتی در سال جاری یا به تعویق افتاده‌اند یا به تعلیق درآمده‌اند.
محرک بزرگ
محرکی که اقتصاد ایران بیش از هر چیز دیگری به آن نیاز دارد کاهش موفقیت‌آمیز تحریم‌ها و فرارسیدن روز اجرای برجام است که همه مدت‌ها است منتظر آن بوده‌اند. وزرای ایران دوباره اظهار کرده‌اند که قصد دارند تولید نفت خام را به میزان ۵۰۰ هزار بشکه در روز و بلافاصله بعد از برداشته شدن تحریم‌ها افزایش دهند. دریافت مقدار زیادی از پول‌های بلوکه شده ایران و درآمدهای این کشور از طر یق صادرات و همچنین سرمایه‌گذاری خارجی و ورود کالاها و خدمات مرغوب باعث بهبود وضعیت در کوتاه‌مدت خواهد شد، اما گزارش اخیر صندوق بین‌المللی پول همچنین به وضوح اهمیت اصلاحات ساختاری را برای استفاده از قدرت بالقوه اقتصادی ایران نشان داد. نتیجه‌گیری این گزارش این بود که اگر اصلاحات فقط به‌صورت سطحی اجرا شوند آثار مثبت کاهش تحریم‌ها بر وضعیت اقتصادی محدود خواهد بود، اما یک برنامه اصلاحاتی پابرجا و عمیق اعتماد سرمایه‌گذاران و نرخ رشد ایران را افزایش بسیاری خواهد داد.
قبل از آنکه این اهداف محقق شوند مقامات ایرانی با کار بسیار دشوار عمل به تعهدات خود در مورد برنامه هسته‌ای که از نظر فنی و لجستیکی پیچیده هم هستند مواجه هستند. این شامل کاهش دادن تعداد سانتریفیوژهایی می‌شود که برای غنی‌سازی اورانیوم مورد استفاده قرار می‌گیرند و میزان اورانیوم غنی شده که انبار شده نیز باید کاهش یابد. رئیس‌جمهور روحانی بارها اظهار کرده که هدف وی این است که روز اجرا در اواخر سال ۲۰۱۵ باشد. اما کارهای زیادی باید صورت گیرند تا شرایط تعیین شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رعایت شوند؛ بنابراین می‌توان تصور کرد که روز اجرا تا اواسط سال ۲۰۱۶ فرا نرسد.
در این میان دولت آمریکا به تجار مهم و بانک‌های بین‌المللی در بالاترین سطوح هشدار داده و تاکید کرده که معامله با ایران قبل از برداشته شدن تحریم‌ها مخاطره‌آمیز است. وزارت امور خارجه ایالات‌متحده آمریکا به سفارتخانه‌های خود دستور داد که به بانک‌ها و شرکت‌ها در مورد برقراری رابطه زودرس با موسساتی که مورد تحریم قرار گرفته‌اند هشدار دهند. مسوولان همچنین میزگردهایی با مدیران اجرایی صنایع نفتی و مقامات بانک‌ها در واشنگتن و نیویورک برگزار کرده‌اند تا دوباره تاکید کنند که تحریم‌ها هنوز پابرجا هستند. با وجود این پروسه‌های حقوقی در آمریکا و اتحادیه اروپا برای کاهش دادن تحریم‌ها به اجرا درآمده‌اند. سرویس خبررسانی امور مالی سوئیفت اعلام کرد که اکثر بانک‌های ایرانی قادر خواهند بود تا به محض برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی به سیستم معاملات مالی آن وصل شوند. در نتیجه محدودیت‌های ایجاد شده برای شرکت‌های ایرانی کاهش خواهد یافت و حیات اقتصادی در دوران پساتحریم از سر گرفته خواهد شد.
از سوی دیگر مدیرعامل یاتا در کنفرانس این سازمان که در دبی برگزار شد، اظهار کرد: ایران یکی از بازارهای هواپیمایی دارای پتانسیل رشد بالا در خاورمیانه است که با برداشته شدن تحریم‌ها به بازار عظیمی تبدیل خواهد شد. یاتا قصد دارد برای کمک به بازسازی صنعت هواپیمایی ایران که از سال‌ها تحریم لطمه دیده است، قصد دارد به مقامات ایرانی، شرکت‌های هواپیمایی و فرودگاه‌های این کشور مشاوره دهد.
این گروه هواپیمایی که بزرگ‌ترین سازمان نماینده ایرلاین‌های جهان است، پیش‌بینی کرد اگر تحریم‌ها و محدودیت‌های کنونی برداشته شوند تا سال 2034 حدود 31 میلیون و 600 هزار مسافر جدید در ایران وجود خواهد داشت. در حال حاضر 12 میلیون مسافر داخلی و خارجی در بازار هواپیمایی ایران وجود دارد که به معنای افزایش شمار مسافران هوایی به 43 میلیون و 600 هزار نفر تا سال 2034 است. «یاتا» که نماینده بیش از 250 ایرلاین جهان از جمله شرکت‌های ایران‌ایر و ماهان‌ایر است، قصد دارد برای آژانس‌های مسافرتی و ایرلاین‌هایی که بلیت در ایران می‌فروشند، خدمات ارائه کند؛ اما این انجمن در کانادا مستقر است و تا زمان برداشته شدن تحریم‌های کانادایی نمی‌تواند اقدامی انجام دهد. مدیرعامل یاتا در این باره اظهار کرد: ما به‌دلیل تحریم‌های کانادایی محدودیت داریم. کانادا در جمع شرکت‌های مذاکره‌کننده درخصوص برنامه هسته‌ای ایران حضور نداشت. بر اساس این گزارش، ایران با برداشته شدن تحریم‌ها قصد دارد ظرف یک دهه آینده 400 فروند هواپیمای مسافری جدید خریداری کند و انتظار می‌رود در ساخت ظرفیت فرودگاه جدید سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی داشته باشد.
وبسایت اقتصادی تحلیلی وریتی ایران