کارتن‌خواب‌های تهران ، روستایی هستند
«60درصد از کارتن‌خواب‌های تهران از روستاها به این کلان‌شهر آمده‌اند.» این گفته معاون توسعه روستایی و مناطق ریاست‌جمهوری است که در حاشیه امضای تفاهمنامه گسترش صنعت در مناطق روستایی با وزارت صنعت بیان شده است.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از تعادل ، این واقعیت نشان می‌دهد که برنامه‌های توسعه روستایی که در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه مطرح شده بودند، چندان موفق نبوده‌اند، چراکه یکی از مبانی اصلی توسعه روستایی، کاهش نرخ مهاجرت روستاییان به شهر است. حال که برنامه ششم توسعه در آستانه تدوین است، این نگرانی وجود دارد که نقش توسعه روستایی، در این برنامه مانند برنامه‌های پیشین باشد؛ نقشی کلی و ناکارآمد. اما مساله اینجاست که این نگرانی با امضای تفاهمنامه‌ها حل نمی‌شود و تنها راه رفع آن، شفافیت بیشتر درباره برنامه ششم توسعه و خروجی‌های فعلی آن است. صبح چهارشنبه، در نهاد ریاست‌جمهوری تفاهمنامه‌یی میان معاون توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست‌جمهوری و معاون وزیر صنعت امضا شد که می‌تواند برای صاحبان صنعت و سرمایه در مناطق روستایی یا علاقه‌مندان سرمایه‌گذاری در این مناطق نویدبخش باشد. به گزارش ایرنا، محور این تفاهمنامه که بین سیدمحمدعلی سیدابریشمی معاون وزیر صنعت و مدیرعامل و رییس هیات‌مدیره سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی و سیدابوالفضل رضوی معاون توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست‌جمهوری به امضا رسید، توسعه واحدهای صنعتی در مناطق روستایی کشور بود. مساله‌یی که تاکنون مغفول مانده است و توجه بیشتری را از طرف نهادهای دولتی و قانون‌گذاری می‌طلبد.
سرمایه انسانی؛ پاشنه‌آشیل صنایع روستایی
توسعه صنعت روستایی که صنایع کوچک و متوسط را شامل می‌شود، یکی از اهداف برنامه‌های پنج‌ساله توسعه بوده است. ایجاد صنعت نیازمند سرمایه‌گذاری است. اما سرمایه در گردش جوامع روستایی حجم پایینی دارد. از طرف دیگر نیز، سرمایه‌گذاران مناطق شهری کمتر تمایل به سرمایه‌گذاری در مناطق روستایی دارند. بنابراین معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست‌جمهوری قصد دارد در جهت تشویق و تسهیل سرمایه‌گذاری، به سرمایه‌گذاران در مناطق روستایی وام‌های اشتغال‌زایی کم‌بهره پرداخت کند.
معاون توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست‌جمهوری در این رابطه گفت: «چنانچه از 25 تا 200 خانوار به بالا اقدام به مشارکت اقتصادی در روستاها کنند از طرف معاونت وام با کارمزد 3درصد در مناطق روستایی، با کارمزد صفر درصد در روستاهای مرزی ارائه می‌شود.» اما نکته اینجاست که سرمایه، دیگر تنها به پول و ثروت اطلاق نمی‌شود. واژه سرمایه انسانی رفته‌رفته جای خود را در ادبیات امروزین اقتصاد باز می‌کند و سازمان‌ها، نهادها و شرکت‌ها هر روز بیشتر به اهمیت این موضوع تاکید می‌کنند. رضوی درخصوص سرمایه انسانی و فیزیکی در روستاها گفت: «لازم است فرهنگ توسعه در کشور گسترش یابد و این فرهنگ تنها زمانی ایجاد می‌شود که مردم به یکدیگر وابسته و همکار هم باشند. باید برنامه‌ریزی به‌گونه‌یی باشد که مردم و خصوصا مستضعفان به فعالیت‌های اقتصادی وارد شوند.» اما آیا نیروی کار مناطق روستایی، از نظر تامین اجتماعی و رفاهی با مشکلی روبه‌رو نیست؟ رضوی این‌گونه فکر نمی‌کند؛ «روستاییان به علت آنکه هیچ تجمعی نداشته، جمعیت شکل یافته‌یی ندارند و از مقامات ملی و منطقه‌یی فاصله مکانی دارند. عمدتا به خواسته‌های روستاییان کمتر توجه شده است.»
مشارکت مردمی؛ کلید توسعه
یکی از مواردی که توسعه روستایی را الزامی می‌کند، مساله مهاجرت از شهر به روستاست. جمعیت روستایی هر سال کوچک‌تر می‌شود و در ازا، جمعیت بی‌سامان شهری افزایش می‌یابد. رضوی درباره این معضل گفت: «امروز 99.9درصد روستاها دارای برق هستند همچنین بیش از 77درصد روستاها دارای جاده‌های آسفالته و 50درصد روستاهای بیش از 20خانوار، گاز‌کشی شده هستند؛ بنابراین خدمات زیرساختی تقریبا در کشور فراهم است اما چهره کریه شهرهای بزرگ و چهره خالی روستاها که نتیجه مهاجرت مردم به کلان‌شهرهاست را همواره شاهد هستیم. 60درصد کارتن‌خواب‌های تهران روستایی هستند این درحالی است که روستاها ثروت فیزیکی و مالی فراوانی داشته که امروزه تعطیل شده و معطل مانده‌اند. بسیاری از روستاهای کشور دارای صنعت و معدن هستند به‌طوری که 51.9درصد روستاهای کشور دارای صنایع و معادن مشخص بوده اما درآمد و منفعت آنها به جمعیت روستایی نمی‌رسد زیرا به روستاییان آموزش تجارت و بهره‌برداری داده نشده است.» تفکر غالب در ذهن شهرنشینان، این است که جمعیت روستایی بی‌سواد، کم‌توان و عقب‌مانده است. معاون توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست‌جمهوری بااشاره به این موضوع گفت: «هنوز عده‌یی تصور دارند که روستاییان افرادی کم‌سواد هستند از این رو، برای آنها جایگاه و اعتبار لازم را قائل نیستند این درحالی است که 93.5درصد ارزش افزوده بخش کشاورزی کشور از روستاها حاصل می‌شود و 51.9درصد اشتغال و ارزش افزوده تولیدات روستاها از صنعت و معدن است این درحالی است که عمدتا روستاییان را کشاورز و دامپرور می‌دانیم. 38درصد بخش اقتصاد روستا کشاورزی، 10.1درصد بخش خدمات بوده و 54درصد تولیدات اقتصادی کشور در روستاها و 46درصد آن در شهرها ایجاد می‌شود، اما درآمد خانوار روستایی تنها 60درصد درآمد خانوار شهری است. در بین هر 5خانوار روستایی یک فرد تحصیلکرده دانشگاهی وجود دارد و از 31استان کشور در 22استان، هزینه خانوار روستایی از درآمد خانواده روستایی بیشتر است.» با آنکه تاکنون 5برنامه توسعه در کشور اجرا شده است، اما این برنامه‌ها جدای از آنکه به اهداف توسعه‌یی در روستا دست نیافته‌اند، نتوانسته‌اند رشد موردنظر را برای اقتصاد ایران به ارمغان بیاورند. رضوی این مشکل را نتیجه عدم مشارکت تمام جامعه در اجرای برنامه‌های توسعه دانست و گفت: «در استان‌های تهران و البرز هزینه خانوار روستایی کمتر از درآمد آنهاست. چرا تا به امروز هیچ‌گاه به رشد اقتصادی که همواره دولت‌ها در‌نظر داشته‌اند دست نیافته‌اند. در برنامه پنجم توسعه هدف‌گذاری آن بود که متوسط رشد اقتصادی کشور 8درصد باشد اما الان این نرخ 2.3درصد است که متوسط نرخ رشد اقتصادی در ایران همواره از سال1338 تا سال گذشته 4.2درصد بوده است.»
مصادره مسکن بعد از رفتن روستاییان
مهاجرت روستاییان به شهرها، مشکلات زیادی ایجاد می‌کند؛ از افزایش بی‌رویه جمعیت شهری گرفته تا کاهش کیفیت زندگی روستاییان. اما یک مساله وجود دارد که تاکنون کمتر به آن توجه شده است. مشکلی که گریبانگیر مهاجران روستایی است و می‌توان آن را نتیجه سرعت پایین توسعه روستایی دانست؛ مساکن و اراضی روستاییان است که سند ندارد و بعد از مهاجرت، به تصرف در می‌آید!
رضوی بااشاره به این موضوع گفت: «70درصد روستاییان هنوز سند ملکی و مسکونی نداشته و اسناد بسیاری از املاک آنها دراختیار دستگاه‌های دولتی است، از این رو، دستگاه‌های دولتی به‌راحتی می‌توانند به املاک آنان دست درازی کنند، این درحالی است که امروزه بسیاری از روستاییان با منابع طبیعی مشکل دارند زیرا به‌دلیل مهاجرت جوانان‌شان به شهرها، اطلاعیه‌های دولتی و عدم اعتراض، املاک‌شان به‌عنوان منابع طبیعی تصرف شده است، بنابراین آنها فاقد سند ملکی بوده و این درحالی است که وام‌های دولتی نیز با این اسناد ارائه می‌شود.» معاون توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست‌جمهوری در پایان اظهار امیدواری کرد که تا پایان سال جاری در هر استان، هر دهستان و هر سه دهستان و برای هر بخش یک ناحیه صنعتی تعریف شده و طرح اشتغال پایدار نیز در مناطق مهیا شود چراکه هدف دولت در مناطق روستایی و محروم کارآفرینی و درآمدزایی است. رضوی سخنان خود را پایان داد. اما این موضوع مسکوت ماند که آیا توسعه روستایی، در برنامه ششم توسعه، نقشی اساسی و بنیادین ایفا خواهد کرد یا مانند برنامه‌های پنج‌ساله پیشین، تنها حضوری کلی و نمادین خواهد داشت.