وانت آبی که در کوچه پس کوچه‌های گلستان می‌چرخد و صدای «آهن‌آلات... ضایعات... خریداریم» از بلندگوی آن شنیده می‌شود این‌ بار با صدای از ریل خارج شدن قطار اینچه‌ برون هم‌صدا شد.

به تازگی باز شدن ۶۰۰ قطعه پیچ و مهره از ریل راه‌ آهن اینچه‌ برون موجب خروج قطار از ریل شده است و مسئولان راه‌ آهن احتمال می‌دهند افرادی آنها را به سرقت برده‌اند. این نخستین‌ بار نیست که افرادی به قصد کسب درآمد سوء به منابع ملی خسارت وارد می‌کنند. بازار هدف این قطعات در ابتدا خریداران قراضه‌ها و سپس صنایع ریخته‌گری است. بازار پررونق قراضه‌ها موجب سوءاستفاده برخی افراد از منابع ملی مانند سیم مسی کابل‌های برق و این‌ بار پیچ و مهره ریل قطار شده است. قراضه بیشتر به ضایعات فلزی گفته می‌شود که با استفاده در صنعت فولاد باارزش شده و موجب رشد قارچ‌ گونه شرکت‌هایی به نام خریدار آهن‌ آلات و ضایعات شده است.

به‌ تدریج صنایع ریخته‌ گری نیز رونق گرفته و درپی آن قیمت هر کیلو ضایعات و قراضه افزایش یافته است. از آهن‌ قراضه برای بازیافت و استفاده دوباره در خطوط تولید بهره‌ برداری می‌شود. در استان گلستان این ضایعات در ۴ واحد ریخته‌ گری به قطعات چدنی تبدیل می‌شود.در بسیاری از قراضه‌هایی که جمع می‌شود موارد تقلبی هم دیده می‌شود. این ناخالصی‌ها که بتن و خاک است باعث انفجار در کوره‌های ذوب فلزات می‌شود.محمدرضا قربانی، مدیرکل راه‌ آهن استان گلستان درباره حادثه‌ای که در این استان رخ داده است، می‌گوید: سرقت حدود ۶۰۰ پیچ و مهره توسط افراد ناشناس به‌ طوری انجام شده است که در طول ۱۲۵ متر هیچ نگهدارنده ریلی وجود نداشته و ریل به کلی رها بوده است.

قطار سانحه دیده با ۷۰ مسافر به مقصد گرگان درحال حرکت بود که در نزدیکی روستای دوگنچی از خط خارج شده است. به نظر می‌رسد در مدت‌ زمان رفت تا برگشت قطار، افرادی مبادرت به سرقت پیچ و مهره‌های نگهدارنده ریل کرده‌اند. قطار آسیب دیده که فقط ۶ چرخ آن از ریل خارج شد، خوشبختانه خسارت جدی ندیده است. آهن‌قراضه از محل دورریز فلزات حاصل از لوازم‌ خانگی، ضایعات اماکن عمومی، ضایعات صنایع تولیدی، ماشین‌ آلات کشاورزی، آهنگری، آهن‌ آلات به‌جا مانده از خرابی سیل و زلزله، تخریب خانه‌های کلنگی، واگن قطارها و بازسازی خطوط ریل راه‌ آهن و انواع خودروهای از رده‌ خارج و بازسازی خطوط تولید تامین می‌شود.

ارتباط مستقیم آهن قراضه با ریخته‌ گری

 
سهیل نجد احمدی، مدیر بازرگانی یک واحد صنعتی ذوب فلزات می‌گوید که قراضه‌های خرد باید از خانه‌هایی که تخریب می‌شوند و ماشین‌هایی که قراضه می‌شوند جمع‌ آوری شود. این ضایعات و آهن آلات مستهلک در استان گلستان توسط افرادی از سطح معابر جمع‌ آوری شده و به واحدهای صنعتی ریخته‌ گری به فروش می‌رسد.

بنابراین هرگونه فشاری روی این افراد نتیجه مستقیمی در صنعت ریخته‌ گری استان خواهد داشت. او با تاکید بر اینکه مصرف این قطعات در صنعت و به ویژه صنایع ریخته‌ گری نباید بهانه‌ای برای سوء استفاده‌ گران در آسیب‌ زدن به منابع ملی شود، می‌افزاید: افرادی با مبالغ کم از ۳ میلیون تا ۱۰۰ میلیون تومان با مکانیزم خودشان آهن‌ آلات و ضایعات را از سطح شهر جمع‌ آوری کرده و به ریخته‌ گران تحویل می‌دهند.

احمدی تصریح می‌کند: در اطراف گرگان روستاهای متعددی وجود دارد که در هر کدام از خانه‌ها خیش‌ها و آهن‌ آلات مستهلک و درب و پنجره‌هایی است که وزن‌شان در حدود ۵ کیلوگرم است که ارسال شخصی این ضایعات به صنایع ریخته‌ گری برای صاحبان آنها صرفه ندارد اما افرادی که آنها را جمع‌ آوری می‌کنند از درآمد خوبی بهره‌ مند می‌شوند. این ضایعات در صنایع ریخته‌ گری تبدیل به چدن می‌شود.

به گفته او، این گروه که از محل جمع‌ آوری و فروش آهن‌ آلات و ضایعات کسب درآمد می‌کنند مکان خاصی ندارند، نمایندگان دستگاه‌های اجرایی سراغ آنها نمی‌آیند و مالیات نمی‌دهند اما هر اقدامی برای ساماندهی فعالیت آنها باید سنجیده و حساب شده باشد. زیرا تاثیر مستقیم در فعالیت صنایع ریخته‌ گری استان گلستان دارد. صنعت ریخته‌ گری به‌ طور عمده سازنده تجهیزات صنعتی نیست، بلکه قطعات لازم برای ساخت تجهیزات صنعتی را تامین می‌کند. بهترین واحد ریخته‌ گری در کشور با ۷۰ درصد ظرفیت خود فعال است و توقف طرح‌های عمرانی باعث ایجاد رکود در برخی بخش‌های این صنعت شده است.

ریخته‌ گری گلستان در نقطه کور

 
مسلمی عقیلی، معاون صنایع کوچک شرکت شهرک‌های صنعتی استان گلستان نیز می‌گوید که صنعت ریخته‌ گری در گلستان ضعیف است. فعالیت صنایع ریخته‌ گری در شهرک‌های صنعتی این استان به ۲واحد محدود است. فعالیت این واحدهای صنعتی زیرنظر سازمان صنعت، معدن و تجارت گلستان انجام می‌شود و شرکت شهرک‌های صنعتی استان تامین‌کننده زمین صنعتی و امکانات زیرساختی لازم است. او یادآوری می‌کند: آهن قراضه فروشان ضایعات جمع‌آوری شده در استان گلستان را پرس کرده و به واحدهای بزرگ ذوب‌ آهن در اصفهان یا اسفراین ارسال می‌کنند. علاوه بر سازمان صنعت، معدن و تجارت، شهرداری‌ها نیز می‌توانند بر فعالیت آنها نظارت داشته باشند.

استفاده از ضایعات در تولید فولاد
حسینقلی قوانلو، رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گلستان می‌گوید که پیچ و مهره‌هایی که در راه‌ آهن اینچه‌ برون استفاده شده، از نوع پلی کربن و گران‌تر از آهن قراضه که وزن زیادی دارد است. موضوع سرقت این پیچ و مهره‌ها باید بررسی شود، زیرا مصرف‌ کنندگان آسیب دیده‌اند و به منابع ملی خسارت وارد شده است. مشابه این اتفاق در صنعت برق نیز رخ داده و سیم‌های مسی به سرقت رفته است.او تاکید می‌کند: مقابله با این اتفاقات نیاز به فرهنگ‌ سازی دارد؛ نمی‌شود کیلومترها از بیابان را با بازرس نظارت کرد.

بدون شک با افزایش تردد در مسیر اینچه‌ برون، این پیشامدها از بین می‌رود. این حوادث بی‌ربط با فعالیت خریداران ضایعات نیست اما نباید انگشت اتهام را به سوی آنها گرفت. این خریداران، آهن‌ آلات و قراضه‌ها را از منابعی خریداری می‌کنند که قابلیت ارائه فاکتور ندارند.رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گلستان می‌افزاید: ۲ تا ۳ سال است که فعالیت این گروه در قالب شرکتی درحال ساماندهی است اما تاکنون ساماندهی منظم و قانونمندی انجام نشده است.

قوانلو یاد آوری می‌کند: در صنعت فولاد ما از سنگ‌ آهن و گندله استفاده می‌شود در صورتی که در کشورهای پیشرفته مانند ترکیه تا۷۰درصد مواد اولیه تولید فولاد را قراضه‌ها تشکیل می‌دهد. این روش مناسبی برای استفاده از ضایعات است. بهتر است در صنعت فولاد ما نیز این روند انجام شود. زیرا میزان تولید ضایعات رو به فراوانی است.

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان