چندین سال است که چین نقش قابل توجهی در بازارهای معدنی جهان دارد. این کشور به عنوان یک تولید کننده، یک مصرف‌ کننده و یک سرمایه‌ گذار بزرگ بین‌ المللی در شرکت‌ها و پروژه‌های معدنی اثرگذار است.

دولت چین تا حدی تلاش می‌کند که بر رشد کشور خود کنترل داشته باشد و بتواند شرایط خوبی را برای مردمش ایجاد کند. با آنکه سرعت رشد اقتصادی چین کاهش یافته، هنوز هم به عنوان یکی از اثرگذارترین کشورها در صنعت معدن جهان محسوب می‌شود و این روند در سال‌های آینده هم ادامه خواهد یافت.

سوال این است که آیا هند هم می‌تواند راه چین را ادامه دهد؟ کشوری که در امسال میلادی رشد اقتصادی قابل توجهی داشته است؟ در این میان، ایران می‌تواند نام خود را به عنوان یک شریک تجاری ارزشمند برای این کشور مطرح کند و از فرصت‌های اقتصادی پیش رو بهره ببرد؟

هند پرشتاب‌ ترین رشد اقتصادی را بین کشورهای مختلف جهان دارد. رشد تولید ناخالص داخلی هند را در سال ۲۰۱۶ میلادی برابر با ۷/۶ درصد برآورد کرده است. از مهم‌ ترین ابعاد این آینده درخشان، تمرکز بر نیروی‌ انسانی فراوان، منابع زیرزمینی و توسعه بخش معدن بوده است. در این میان یکی از مهم‌ ترین موانع توسعه هند، حضور رقبای منطقه‌ای قدرتمندی مانند پاکستان و چین است.این ۲ کشور که هند را هم احاطه کرده‌اند، مانع از همکاری‌های تجاری و معدنی وسیع این کشور می‌شوند.

اما برداشته شدن تحریم‌های ایران باعث شد که هند بیش از پیش به آینده امیدوار شود. این کشور اکنون می‌تواند به ایران به چشم راهی برای فرار از محاصره پاکستان و چین نگاه کرده و شرایط رشد و توسعه خود را فراهم کند. کشوری که بیشترین بهره را از رفع تحریم‌های ایران خواهد برد، هند است. این کشور به زودی می‌تواند شریک تجاری مهمی مانند ایران را در کنار خود داشته باشد. شریکی که علاوه بر فراهم کردن راه رسیدن به کشورهای آسیای میانه، دسترسی به بازار اروپا و شرکای قاره سبز را هم مهیا می‌کند.

به این صورت، هند از طریق ایران می‌تواند به منابع معدنی و انرژی کشورهای آسیای میانه دست پیدا کند؛ کشورهایی که محصور در خشکی هستند و بهترین و شاید تنها راه ارتباط آنها با هند از طریق ایران و چابهار است. در همین بین، ایران می‌تواند هند را به اروپا هم متصل کند. اتفاقی که تاکنون اقتصادی نبوده و علاوه بر هزینه‌های زیاد نیاز به زمان طولانی هم بود.

اما با رفع تحریم‌ها و توسعه شبکه ریلی کشور، هند می‌تواند در طول ۱۶ روز محصولات معدنی خود را به اروپا صادر کند و مواد و تجهیزات مورد نیاز خود را هم از همین راه تامین کند. البته هند چندین سال است که چشم به موقعیت استراتژیک ایران دارد و پیش از این هم سرمایه‌ گذاری‌های خود را برای توسعه بندر چابهار شروع کرده بود. اما رسیدن به توافق جامع هسته‌ای و رفع تحریم‌ها فرصتی شد که نگاه هند به ایران بسیار جدی‌تر از پیش دنبال شود.

همکاری معدنی ایران و هند

 
همکاری معدنی هند و ایران می‌تواند برای هر ۲ کشور منافعی را به دنبال داشته باشد. این سخن را رییس امور بین‌ الملل انجمن سنگ ایران عنوان کرد. کیوان جعفری طهرانی ادامه داد: ایران می‌تواند حتی پس از تحریم‌ها هم به همکاری‌های خود با کشورهایی مانند چین و هند ادامه دهد. فراموش کردن چنین کشورهایی که در زمان تحریم‌ها حامی ما بودند، کم‌لطفی است. این کشورها با اینکه از مشارکت‌های خود با ایران، منافعی به‌دست آوردند، فرصت‌هایی را هم در اروپا و امریکا از دست دادند. با این حال، صحبت از منافع آنها نیست.

ایران هم می‌تواند از همکاری معدنی با این ۲ کشور منافعی به‌ دست آورد.وی از رشد اقتصادی بالای هند و طرح‌های توسعه آنها خبر می‌دهد. به گفته جعفری طهرانی، علاوه بر آنکه هند از رشد اقتصادی بسیار بالایی برخوردار است، طرح‌های توسعه معدنی زیادی را هم در دستور کار دارد که صنعت فولاد و صنایع و معادن وابسته به آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. آنها به جز آنکه ایران را به چشم یک شریک معدنی می‌بینند، به بازار آن هم توجه دارند و به دنبال صادرات فولاد به کشور هستند.

اما این ارتباط یک طرفه نیست. ایران هم می‌تواند به صادرات محصولاتی مانند «سنگ‌ آهک»« و «دولومیت» به این کشور اقدام کند. اقلامی که قبل از تحریم هم به هندوستان صادر می‌شدند، اما اکنون می‌توان این مبادلات را دوباره آغاز کرد.وی اضافه کرد: البته صادرات این محصولات معدنی از ۱۵ تا ۲۰ سال پیش شروع شده بود.

در آن زمان، تولیدات معادن عسلویه و کنگان از طریق اسکله‌های «بهمن» و «ساروج» صادر می‌شدند. صادرات این محصولات تا حدی موفق بود و سهم بازار صادراتی امارات به هندوستان را هم به‌ دست آورد. اما، این روند به ۲ دلیل متوقف شد: نخست، توسعه پروژه‌های گازی و نفتی در منطقه و دوم رقابت شدید امیرنشین «راس‌ الخیمه» امارت‌ متحده عربی و کشور عمان که توانستند محصولاتی با قیمت‌های کمتر به بازار عرضه کنند.

اما اکنون می‌توان باز هم چشم به صادرات «سنگ‌ آهک» و «دولومیت» داشت؛ صادراتی که می‌تواند از محصولات معدنی بندرعباس شروع شود.جعفری طهرانی معتقد است: اگر قرار بر همکاری معدنی با هند است، باید به دنبال تامین منافع کشور هم بود. تولید و صادرات سنگ‌ آهک توجیه اقتصادی خوبی دارد و نیاز به سرمایه‌ گذاری‌های سنگین هم ندارد.

در این میان هندوستان به دنبال توسعه پروژه‌های سنگ‌ آهن در کشورهای دیگر (مانند افغانستان) است. با این حال، به دلیل مشکل امنیت در افغانستان، ایران می‌تواند فرصتی برای توسعه این پروژه‌ها به‌ دست آورد. با آنکه تولید سنگ‌ آهک نیاز به سرمایه زیادی ندارد، برای تولید سنگ‌آهن نیاز به فناوری و سرمایه بیشتری است که می‌توان در این زمینه از همکاری هند استفاده کرد. ذخایر مس هم وضعیت مشابهی دارند و می‌توان برای بهره‌ برداری مشترک از آنها برنامه‌ ریزی کرد.

ایران، مسیر ترانزیت به اروپا؟

 
با این حال، رییس امور بین‌الملل انجمن سنگ ایران امکان تبدیل شدن ایران به پل ارتباطی هند برای دسترسی به اروپا را تا حدی دور از ذهن می‌داند. به گفته وی، چنین کارکردی به احتمال زیاد تنها برای دسترسی هند به افغانستان و آسیای میانه و همچنین دسترسی ایران به چین مصداق خواهد داشت. برای آنکه هند بتواند از طریق ایران به اروپا راهی پیدا کند، نیاز به توسعه خطوط ریلی کشور خواهد بود. از طرفی با توجه به آنکه ۲ کشور، مرز مشترک ندارند، نیاز است که پاکستان هم در این مسیر ارتباطی حضور داشته باشد؛ موضوعی که فقط با کاهش مشکلات و اختلاف‌های پاکستان و هند، امکانپذیر است.

اگر این مسیر ترانزیتی توسعه پیدا کند، مزایای اقتصادی بسیاری برای ایران به همراه اواهد داشت و موقعیت کشور هم بهبود خواهد یافت.اما موضوع آنجا است که هند می‌تواند از طریق مسیر دریایی به اروپا دسترسی داشته باشد. با توجه به آنکه هزینه حمل‌ونقل دریایی نسبت به دیگر شیوه‌ها بسیار کمتر است و در هر بار می‌توان محموله‌های بزرگی را انتقال داد، حمل‌ونقل ریلی در اولویت دوم قرار می‌گیرد.

به این موضوع باید ۲ خطه شدن کانال سوئز را هم اضافه کرد؛ اتفاقی که حدود یک هفته از آن می‌گذرد و ارتباط دریایی با اروپا را به شدت آسان کرده است.جعفری طهرانی این گونه نتیجه‌گیری کرد: در هر صورت، هند نیاز به ۲ شریک معدنی قوی در منطقه دارد.

در این بین، پاکستان و افغانستان هم از دیگر گزینه‌های هند هستند که البته هر ۳ کشور به‌ طور همزمان نمی‌توانند فعالیت‌های اقتصادی و معدنی گسترده‌ای برای هند داشته باشند. پاکستان تاکنون یکی از گزینه‌های هندوستان به شمار نمی‌رفت، اما به دلیل کاهش اختلاف‌ها و کشمکش‌های ۲ کشور، تبدیل به یکی از رقبای ایران برای جلب نظر هندوستان شده است.

با این حال، به دلیل مشکلات امنیتی افغانستان یا فرصت‌ طلبی نکردن پاکستان، ایران می‌تواند تبدیل به یکی از مهم‌ ترین شرکای تجاری و معدنی هند شود و منافع زیادی را به‌ دست آورد. یکی از منافع، ایجاد خط لوله انتقال گاز به این کشور خواهد بود؛ خط لوله‌ای که امکان صادراتی را فراهم می‌کند که مدت‌ها قصد انجام آن را داشته‌ایم.

- مهدی نیکوئی -

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان