بررسی تاثیرات یک حادثه معدنی بر قیمت‌هاو محیط زیست
تخریب سد باطله در برزیل، سنگ آهن را ۵۰ دلاری می‌کند
بخش معدن جهان، با وجود بهبود قابل توجه سطح ایمنی آن در ۲ دهه گذشته، هنوز هم شاهد اتفاقات معدنی مختلفی است.
به گزارش استیل پدیا، یک «سد باطله» در معدنی برزیلی شکست و بسیاری از معدنچیان و ساکنان محلی را گرفتار کرد. این موضوع باعث شد که باز هم کارشناسان جهان به بررسی دلایل این اتفاق و پیشگیری از اتفاقات مشابه در آینده بپردازند. در هر صورت حادثه اخیر اثرات فراوانی بر قیمت‌های جهانی سنگ آهن و محیط زیست برزیل خواهد داشت.
فاجعه معدنی برزیل
حادثه اخیر معدنی در یک پروژه سنگ‌آهن واقع در برزیل رخ داد که متعلق به ۲ شرکت بزرگ معدنی درجهان است. شکست سد باطله در این معدن، سبب جاری شدن سیل و مدفون شدن خانه‌های بسیاری شده است. برخی از رسانه‌های محلی تعداد کشته‌های این حادثه را تا ۱۶ نفر هم نام برده‌اند؛ ضمن آنکه عده زیادی مفقود شده‌اند. گفته می‌شود ۶۰۰ نفر هم مجبور شده‌اند به مناطق مرتفع‌تر نقل مکان کنند. بزرگترین نگرانی آنها و مقامات محلی، امکان آلوده شدن آب آشامیدنی مورد استفاده مردم است.
شرکت سامارکو، شرکتی متعلق به بی‌اچ‌پی بیلیتون و واله است و اعلام کرده که تیم‌های بسیاری برای کمک به افراد و کنترل آسیب زیست محیطی در شهر ماریانا اعزام شده‌اند. وزارت دفاع برزیل نیروهای خود را به حالت آماده باش درآورده است. سهام شرکت «بی‌اچ‌پی» در لندن به اندازه ۵/۲درصد کاهش یافت و به کف یک ماه اخیر رسید. در حالی‌که «ریوتینتو» ۱/۷درصد افزایش یافته است. ارزش سهام شرکت «واله» هم در سائوپائولو به میزان ۳/۳درصد افت داشته است.
وب‌سایت محلی «گلوبو نیوز» در ویدیویی تصویر روستایی در نزدیکی محل حادثه را به نمایش گذاشته است که در آن بیشتر خانه‌ها با گل پوشیده شده‌اند. این وب سایت اعلام کرده که وقتی سد شکست، ۵۰ کارگر روی آن مشغول به کار بوده‌اند. یکی از بیمارستان‌های محلی مرگ یک نفر و یکی از اتحادیه‌های معدنی مرگ ۱۵ تا ۱۶ نفر و مفقود شدن ۴۵ نفر را تایید کرده‌اند. وب سایت گلوبو همچنین اعلام کرد جریان گل‌ولای آزاد شده بر اثر شکست این سد باطله، ۸ کیلومتر طول و ۲/۵ متر عمق داشته است.
افزایش قیمت سنگ‌آهن؟
اینوستک پیش‌بینی کرد توقف عملیات تولید، تاثیر ناچیزی بر درآمد این شرکت خواهد داشت؛ هرچند ممکن است آشفتگی‌هایی را ایجاد کند. این فاجعه ممکن است قیمت سنگ‌آهن را نیز تا حدی پشتیبانی کند. البته این تاثیر شاید کمتر روی قیمت نقطه‌ای سنگ‌آهن حس شود زیرا تولیدات کنونی جهان در حال افزایش هستند و تقاضا در چین، رو به کاهش دارد.
قیمت سنگ‌آهن با عیار ۶۲درصد در بندر کینگداو یک درصد کاهش یافت و به ۴۸/۲۱ دلار بر تن رسید. قیمت گندله ۶۵درصد در همین بندر نیز، ۲ درصد کاهش یافته است و به بهای ۶۷/۹۲ دلار بر هر تن معامله می‌شود. با این حال، بنابر تحلیل شرکت خبری تحلیلی «اینوستک» افزایش قیمت سنگ‌آهن هم دور از ذهن نیست.
رییس امور بین‌الملل انجمن تولید کنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن ایران ضمن تایید احتمال افزایش قیمت سنگ‌آهن گفت: شکست سد باطله شرکت سامارکو و توقف تولید سنگ‌آهن این شرکت می‌تواند روند کاهشی قیمت جهانی سنگ‌آهن را متوقف کند و حتی منجر به افزایش آن در هفته‌های پیش‌رو شود. کیوان جعفری‌طهرانی ادامه داد: با آنکه تولید ۳۰میلیون تنی سنگ‌آهن شرکت سامارکو قابل‌مقایسه با تولید ۳۵۰میلیونی سنگ‌آهن واله نیست، ۲عامل سبب می‌شود که بر قیمت‌های جهانی نقش داشته باشد.
وی اظهار کرد: با آنکه حجم تولید یک شرکت یکی از عوامل موثر بر نقش آن در مکانیسم‌های قیمتی بازار جهانی است، بحث روانی این موضوع را هم باید مدنظر قرار داد. تاجران سنگ‌آهن چین با رخ دادن یک اتفاق معدنی و کاهش تولید سنگ‌آهن جهانی (حتی در مقیاس کمی مانند تولیدات سامارکو)، از نظر روانی تحت تاثیر قرار می‌گیرند و قیمت این ماده معدنی در بازار چین افزایش خواهد یافت. این موضوع در سال‌های گذشته و در پی وقوع اتفاقات معدنی دیگر یا به‌عنوان مثال، بروز مشکلاتی در بنادر استرالیا برای صادرات سنگ‌آهن به چین، تایید شده است.
جعفری طهرانی تصریح کرد: از طرفی، سیاست‌های صادراتی و فروش شرکت سامارکو نقشی حیاتی در تغییر شرایط قیمتی بازار سنگ‌آهن جهان خواهد داشت. این شرکت محصولات خود را به صورت کنسانتره و گندله به فروش می‌رساند و از صادرات سنگ‌آهن خام خودداری می‌کند.
در حال حاضر و با توجه به آنکه میزان صادرات گندله جهان بسیار کمتر از سنگ‌آهن خام است، صادرات ۳۰میلیون تنی گندله یا بیست و چند میلیون تنی آن سهم قابل توجهی در بازار جهانی دارد و با متوقف شدن تولید آن، قیمت‌های جهانی می‌توانند افزایش یابند.
رییس امور بین‌الملل انجمن سنگ‌آهن ایران در پایان گفت: در هر صورت، بار روانی تحمیل شده در این میان و انتظارات تاجران سنگ‌آهن چین، مهم ترین عامل برای شکل دادن به قیمت‌های بازار است و با وجود همزمانی حادثه شکسته شدن سد باطله شرکت سامارکو با اعلامیه اخیر شرکت «واله» (درباره ادامه پروژه معدنی «اس۱۱دی» خود که باعث افزایش ۹۰میلیون تنی تولید سنگ‌آهن این شرکت در سال میلادی آینده خواهد شد)، روند کاهشی قیمت سنگ‌آهن را در کوتاه‌مدت متوقف خواهد کرد. از این‌رو قیمت سنگ‌آهن ممکن است به ۵۰ دلار هم برسد.
درس‌های زیست محیطی که باید گرفت
حادثه شکسته شدن سد باطله در برزیل، نخستین اتفاق از این نوع در تاریخ نیست. از سال ۲۰۱۰م تاکنون، دست کم ۶ حادثه شکسته شدن سد باطله در جهان اتفاق افتاده که گسترده پیامدهای آن به همین اندازه بوده است. تنها چند ماه قبل بود که فاجعه زیست محیطی مشابهی در ایالت کلرادوی امریکا اتفاق افتاد. در آن فاجعه زیست‌محیطی، حدود ۱۱/۵ میلیون لیتر از آب جمع شده پشت ضایعات معدنی دپو شده در این ناحیه، وارد رودخانه «انیماس» شد.
در پی این حادثه، ضایعات سمی تا صدها کیلومتر از رودخانه را آلوده کرد و رنگ آب کاملا نارنجی شد. پس از آن بود که فعالان زیست محیطی و شهروندان این کشور از چنین اتفاقی ابراز نگرانی کردند و سازمان حفاظت محیط زیست امریکا برای کاهش پیامدهای زیست محیطی و حفاظت از سلامت ساکنان منطقه وارد عمل شد.
سلیم علی، استاد دانشگاه کوئینزلند استرالیا عنوان کرد: حادثه رخ داده در معدن سامارکوی برزیل، این پرسش را در ذهن ایجاد می‌کند که چرا افرادی در این منطقه می‌زیسته اند؟ وی معتقد است که شکست سد در معادن معمولا در مناطقی با سیل و رانش‌های بزرگ زمین اتفاق می‌افتد.
به گفته وی، در صنعت معدن، سدها عواملی هستند که باید تا حدی خطر آنها را بپذیریم. اما وقتی که پایین دست سدها، زیست گاه جامعه‌ای از انسان‌ها قرار داشته باشد، در آن صورت همین خطرات به ریسک‌های بزرگی تبدیل می‌شوند. در هر صورت، مسئولان این معدن و شرکت‌های مرتبط با آن تلاش می‌کنند که از ارائه اطلاعات و قبول مسئولیت خود، شانه خالی کنند. اندرو مکنزی، مدیرعامل بی‌اچ پی بیلیتون اعلام کرد: تحقیقات گسترده‌ای برای کشف علت حادثه مورد نیاز خواهد بود و این شرکت به طور با مقامات محلی همکاری خواهد کرد.
به هر حال، نکته مهم آن است که حادثه معدنی اخیر برزیل نشان‌دهنده، مانند هر حادثه دیگری قابل پیشگیری بود. مسئول ایمنی و «اچ‌اس‌ای» شرکت مهندسی معادن و فلزات «ام‌ام‌ای» وابسته به ایمیدرو عنوان کرد: مهم‌ترین مسئله‌ای که از سوی شرکت‌های بزرگ معدنی به آن توجه نمی‌شود، میزان بار قابل تحمل به وسیله سد باطله است. این موضوع نادیده گرفته می‌شود. زمانی که گواهی برداشت از یک معدن داده می‌شود (در کشورهای خارجی)، میزان بار قابل تحمل سد باطله آنها مشخص می‌شود.
مهشید مرادی ادامه داد: متاسفانه شرکت سامارکو که سرمایه‌گذاری مشترک شرکت‌های واله و بی‌اچ‌پی بیلیتون است، حدود ۲ برابر حجم باطله قابل انبار کردن را در محل انبار کرده که منجر به رخ دادن این فاجعه زیست محیطی شد. با توجه به آنکه میزان باطله‌های انبار شده در پشت این سد در حال افزایش بود، به تازگی صحبت‌های زیادی برای پیشگیری از چنین اتفاقی انجام می‌شد که البته موثر نبودند.
وی تصریح کرد: حتی در مباحث ایمنی و محیط زیست گفته می‌شود که میزان باطله‌های انبار شده در یک سد باید از ظرفیت آن کمتر باشد. مرادی به پیامدهای گسترده زیست محیطی این حادثه اشاره کرد و گفت: زمانی که این باطله‌ها و مواد موجود در آنها آب‌های زیرزمینی منطقه را آلوده کرده‌اند، دیگر نمی‌توان به بررسی حجم زیان‌های وارد شده به محیط زیست اقدام کرد.
از طرفی مشخص نیست که چه مواد شیمیایی در این باطله‌ها وجود داشته و اکنون طبیعت را آلوده کرده است. تاکنون ۲ نفر مفقود شده در این حادثه هم پیدا نشده‌اند و شرکت‌های دخیل در این اتفاق از ارائه اطلاعات گسترده‌تر دریغ می‌کنند؛ با آنکه چندین روز از این حادثه می‌گذرد. مسئول ایمنی و «اچ‌اس‌ای» شرکت مهندسی معادن و فلزات از سیاست‌های شرکت‌های معدنی جهان انتقاد می‌کند.
وی می‌گوید: یکی از مهم‌ترین مسائلی که اتفاق رخ داده در معدن برزیل آن را برجسته می‌کند، بی‌توجهی شرکت‌های معدنی جهان به اصول «اچ‌اس‌ای» است؛ موضوعی که حتی بزرگترین شرکت‌های معدنی جهان هم آن را مدنظر قرار نمی‌دهند. به عنوان مثال ممکن است خاک یک منطقه توانایی جذب آب داشته باشد و باطله‌های معدنی و مواد موجود در آنها را به آب‌های زیرزمینی هم انتقال داده و آنها را آلوده کنند. با این حال، این مسائل نادیده گرفته می‌شوند.
سد باطله را نمی‌توان در محل‌هایی بنا کرد که به منابع آب و به‌ویژه آب شرب نزدیک باشند. از طرفی گاهی احتیاج به بتن‌ریزی و حتی انتقال باطله‌ها به مکان‌های دیگری است.
دور کردن این باطله‌ها از حیات وحش یکی از مهم‌ترین کارهایی است که باید انجام شود. مرادی، مسئله حوادث زیست‌محیطی کنونی را مهم‌ترین مشکل پیش روی محیط‌زیست نمی‌داند. به گفته وی، زمانی که یک شرکت به عنوان مثال بیش از ظرفیت سدهای باطله خود از آنها استفاده کرد، به طور معمول تنها یک جریمه پرداخت می‌کند و از مسئولیت تمام اتفاقات آینده شانه خالی می‌کند؛ در حالی که سد باطله موجود تا مدت‌ها یک خطر زیست‌محیطی به شمار خواهد آمد.
این کارشناس زیست محیطی تصریح کرد: به طور کلی، پیش از آنکه چنین حوادثی رخ دهند، باید به فکر بود و تمام جوانب امر را سنجید. باید در زمان اعطای مجوز بهره‌برداری از معادن به بررسی وضعیت آنها پرداخت و به عنوان مثال مشخص کرد که سدباطله مورد استفاده آنها توانایی نگهداشت چه مقدار باطله را دارد و آیا این مقدار کافی است یا نه؟ نباید به چنین شرکتی اجازه داده شود که بیش از ظرفیت سد باطله خود از آن استفاده کند.
مرادی در پایان وضعیت رعایت اصول زیست محیطی و ایمنی در ایران را غیرقابل قبول توصیف کرد و گفت: در ایران، موضوعی به اسم سد باطله وجود ندارد و باطله‌ها در محل‌های تعیین شده رها می‌شوند. این وضعیت سبب می‌شود که باطله‌های معادن در ایران به راحتی منجر به آلودگی‌های زیست محیطی می شوند.
- مهدی نیکوئی -
استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان