۷۴ درصد تولید محصولات فولادی ترکیه از طریق بازیافت و ذوب قراضه انجام می‌شود. واردات قراضه ترکیه در سال ۲۰۱۲م بیش از ۲۲ میلیون تن بود که ۶۰ درصد آن از کشورهای اتحادیه اروپا و اتحادیه کشورهای مستقل برخی از جمهوری‌های شوروی سابق «سی. آی اس» تامین و ۲۶ درصد باقیمانده نیز از ایالات متحده امریکا وارد شده بود.

به گزارش استیل پدیا، شاید به همین دلیل است که تمام فعالان بازار جهانی قراضه نگاه ویژه‌ای به ترکیه دارند و تحولات این بازار را به دقت رصد می‌کنند.

 
بازیافت، داستانی به درازای هزاران سال

 
در قرن حاضر که قرن «انفجار جمعیت» نام دارد، وجود ابرشهرها و تراکم مراکز صنعتی مشکلات زیادی را برای ساکنان آن مناطق به وجود آورده و در این میان بزرگترین مشکلی که پسماند برای سلامت محیط‌ زیست ایجاد می‌کند. رها شدن پسماندهای مختلف در طبیعت و آلودگی‌های حاصل از تجمع آنها در مجاورت محل سکونت و استقرار انسان است و شاید این مهم‌ ترین دلیلی بود که توجه کارشناسان را به صنعت بازیافت جلب کرد.

 
«بازیافت» به عنوان یکی از روش‌های دفع نهایی پسماندها که در آن مواد زاید در مراحل و عملیات مختلف به محصول جدید تبدیل شده و به مصرف می‌رسد، مطلوبیت زیادی داشته و از گذشته مورد توجه انسان بوده است. اگر به کمی قبل‌تر برگردیم، ردپای بازیافت در هزاران سال پیش دیده می‌شود. شاید یکی از ابتدایی‌ترین نمونه‌های آن، این بود که انسان‌ها از هزاران سال پیش ابزارآلات و سلاح‌های فلزی ذوب شده را دوباره مورد استفاده قرار می‌دادند. شهرهایی مانند اورشلیم، هند، چین، هلند و انگلیس سابقه دیرینه‌ای در بازیافت دارند.

 
در اورشلیم قدیم پسماندها به دره کیدنان حمل و مواد آلی تبدیل به کود شده و بقیه مواد سوزانده می‌شد. در خاور دور نیز چشم‌ بادامی‌ها حدود ۳ هزار سال قبل درباره مواد هوموس و استفاده از کمپوست در امور کشاورزی قوانینی جامع وضع کرده بودند، چینی‌ها ازجمله مللی بودند که از مواد زاید گیاهی و انسانی کود مناسبی تهیه و از آن برای حاصلخیزی خاک استفاده می‌کردند. اما کمی آنسوتر و در اروپا نیز هلند با سابقه نصب نخستین سطل آشغال در شهر آمستردام در سال ۱۴۷۳م مدعی مقام نخست بازیافت زباله در قاره سبز است.

دهه طلایی ۱۹۷۰م

 
قرن‌ها بعد در طول جنگ جهانی دوم نیز بازیافت فلزات، شیشه، ابریشم، کاغذ، لباس‌ها و چرم به طور موفقیت‌ آمیزی در جامعه مورد توجه قرار گرفت و افراد خانه‌نشین مسئولیت‌هایی را برای اشتراک در کارهای جداسازی (جداسازی در مراکز تولید) پذیرفتند و به این ترتیب بازیافت به شکل صنعتی پا به عرصه ظهور نهاد. به عنوان مثال نرخ بازیافت در امریکا در دهه ۱۹۳۰م حدود ۷ درصد مواد زاید جامد شهری بوده است.

از سال ۱۹۶۰م که استفاده از بطری‌ها و ظروف پلاستیکی و کاغذی متداول شد به علت هزینه اولیه نوشابه‌هایی که در بطری‌های شیشه‌ای به فروش می‌رسید، بطری خالی به فروشنده برگردانده می‌شد. این کار فکر استفاده دوباره از مواد را رواج داد و باعث ترغیب و دلگرمی در جداسازی شیشه از انبوه زباله‌های شهری شد، در حالی که برعکس کارتن‌های کاغذی و بطری‌های پلاستیکی فقط حجم زباله‌ها را افزایش داد که در نتیجه آن، مدیریت و دفع پسماند مشکل‌تر شد.

 
از آن پس برخی از بطری‌های پلاستیکی براساس هنر و سلیقه افراد مورد استفاده گوناگون قرار گرفت که از آن جمله سطل، بیلچه، گلدان و... را می‌توان نام برد، به طوری که میزان بازیافت در امریکا در دهه ۱۹۶۰م حدود ۵/۳۵ میلیون تن متریک (۵/۹ میلیون تن امریکا) بوده است. در دهه ۱۹۷۰ م همزمان با بحران جهانی نفت، موضوع بازیافت به طور جدی و علمی مطرح شد و با پیگیری‌های مستمر پیشرفت‌های چشمگیری به‌دست آمد، به طوری که برای مثال میزان بازیافت در امریکا در سال ۲۰۰۰م حدود ۳۰/۱ درصد بوده که نسبت به دهه ۱۹۳۰م حدود ۲۳/۱ درصد رشد داشته است.

 
در بحث کشورهای موفق در زمینه مدیریت مواد زاید جامد و صنعت بازیافت نام کشورهای صنعتی و پیشرفته‌ای که اقتصادشان در اوایل دهه ۷۰ میلادی در جریان بحران جهانی نفت بیشترین صدمه را دیده بود از جمله آلمان، انگلیس، هلند، کانادا و دانمارک به چشم می‌خورد. اما در کنار نام این کشورهای پیشرفته و صنعتی این بار نام جدیدی خودنمایی می‌کند؛ ترکیه که تا ۲ دهه قبل کشوری توسعه نیافته بود، حالا با پیشرفت‌های چشمگیر خود در زمینه بازیافت فلزات و زباله‌های الکترونیکی در صدر کشورهای بازیافت‌ کننده قرار گرفته است.

تقلید جهان از شرکت‌های ترکیه‌ای

 
ترکیه که در تاریخ صنعت بازیافت کشتی‌ها در جهان همواره یک کشور فراموش‌ شده بود با وجود تمام فعالیت‌های زیست‌ محیطی این کشور آسیایی ـ اروپایی باز هم رسانه‌های بین‌المللی به شرکت‌های بنگلادشی هندی و پاکستانی که همواره ناامن بوده و فعالیت‌شان برخلاف موازین زیست‌محیطی است توجه بیشتری داشته‌اند. اما این کشور در طول ۱۰، ۲۰ سال اخیر توانسته استاندارد اوراق کشتی خود را افزایش دهد.

 
از سوی دیگر فعالیت ترک‌ها به حدی چشمگیر بود که سازمان بین‌المللی دریانوردی بسیاری از شرکت‌های تخریب کشتی در جهان را به پیروی از شرکت‌های ترکیه‌ای ترغیب کرده است به طوری که سال گذشته تعدادی از نمایندگان شرکت‌های پاکستانی برای بازدید از روند رشد شرکت‌های ترکیه‌ای به این کشور سفر کردند. در هر صورت این تنها دولت‌ها نیستند که شرکت‌های ترکیه‌ای را برای اوراق و اسقاط کشتی‌های فرسوده مناسب می‌دانند بلکه به تازگی بسیاری از شرکت‌های کشتیرانی نیز تمایل زیادی به انجام معاملات با یاردهای اوراق ترکیه پیدا کرده‌اند.

 
در حال حاضر فولاد سازان ترکیه به خاطر رعایت الزامات زیست‌ محیطی مورد نظر اتحادیه اروپا به شدت دنبال اجرای پروژه‌های زیست‌ محیطی و کاهش آلاینده‌های صنعتی هستند. یکی از این پروژه‌های زیست‌محیطی، بازیافت است و در همین راستا این کشور با داشتن بیشترین تعداد کارخانه‌های قوس الکتریکی در جهان به عنوان بزرگترین وارد کننده قراضه در دنیا شناخته می‌شود. البته صنعت بازیافت فلزات ترکیه در واردات قراضه فلزات، کشتی‌های فرسوده را نیز از کشورهای دیگر وارد می‌کند. در سواحل شرقی ترکیه و در میان مسیرهای کشتیرانی پرترافیک این کشور، شهری به نام «آلیاگا» وجود دارد که خلیج این شهر محل اصلی رشد و توسعه صنعت اوراق و اسقاط کشتی‌های فرسوده است.

 
صنعت قراضه در ترکیه پس از بازیافت وارد چرخه صنایع فولاد این کشور می‌شود، این کشور امروزه توانسته به جایگاهی در این صنعت دست یابد که قیمت قراضه در جهان بر اساس قیمت این مواد در بنادر ترکیه تعیین شود. تمامی قطعات بازیافت‌ شده کشتی‌ها پس از تبدیل به مکعب‌های فولادی به دیگر کشورهای اروپایی، افریقایی، خاورمیانه و آسیا صادر شده و در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. قراضه آهن و فولاد شاید در نگاه نخست کالایی بی‌استفاده، فاقد ارزش و کارایی باشد که بهترین راه‌حل، معدوم کردن آن به نظر برسد ولی همین ماده بی‌ارزش در جایی دیگر حکم طلا را پیدا می‌کند؛ تا جایی که فولاد سازان و کارخانه‌های مرتبط بدون قراضه و البته سنگ‌آهن به طور تقریبی بیکار می‌شوند.

راز موفقیت ترک‌ها

 
مزایای صنعت «بازیافت» جدا از خدمت به محیط‌ زیست، مواردی ازجمله صرفه‌جویی در مصرف انرژی و بازگشت سرمایه را در پی دارد. شاید در این مورد هم بتوان ترکیه را به عنوان کشوری موفق نام برد؛ کشوری که در سال گذشته توانست با دریافت وام ۲۶ میلیون یورویی از بانک اروپایی بازسازی و توسعه و صندوق فناوری پاک، فعالیت‌های خود را در این زمینه گسترش دهد.

 
خیرالله سلیمیان، یکی از فعالان صنعت بازیافت معتقد است که در بحث صنعت بازیافت باید هر صنعت را به صورت جداگانه مورد بررسی قرار داد. وی با اشاره به این گروه‌ها می‌گوید: صنعت بازیافت تنها به بحث زباله ختم نمی‌شود بلکه شامل گروه‌هایی ازجمله بازیافت خودروهای فرسوده، پسماند نفت، گاز و پتروشیمی، پسماند ارگانیک، پسماند فلزی، پسماند پلیمری، پسماند سلولزی، بازیافت باتری‌های فرسوده، قطعات الکتریکی و الکترونیکی و بازیابی آب و فاضلاب می‌شود.

 
وی معتقد است کشورهایی مانند چین، ژاپن و امریکا بیشترین سرمایه‌ گذاری را در صنعت بازیافت داشته‌اند اما باید به این صنعت نگاهی جزئی‌تر داشت. سلیمیان اظهار می‌کند: به عنوان نمونه حدود ۱۰ سال است که کشور ترکیه با واردات ۲۲ میلیون تن قراضه و بازیافت آن رتبه نخست بازیافت فلزات را در میان کشورهای جهان به خود اختصاص داده است.

 
حمیدرضا ملکی، از دیگر فعالان صنعت بازیافت فلزات تا حدودی با سلیمیان هم‌عقیده است. وی از چند کشور فعال در حوزه بازیافت نام می‌برد و درباره رمز موفقیت آنها در این صنعت می‌گوید: تاکنون کشورهایی مانند استرالیا، کانادا و امریکا با تصویب و اجرای قوانین حمایتی مفید، توانسته‌اند در این زمینه پیشرفت‌های خوبی کنند. اما به صورت جزئی‌تر در صنعت بازیافت فلزات کانادا و ترکیه در صدر کشورهای جهان ایستاده‌اند.

ملکی، قوانین حمایتی و زیرساخت‌های خوب از جمله بنادر را رمز موفقیت ترکیه در صنعت بازیافت فلزات می‌خواند اما درباره حجم واردات فلزات ترکیه عقیده دیگری دارد و اظهار می‌کند: این کشور با استفاده از بنادر خود سالانه بیش از ۴۰ میلیون تن قراضه را از تمامی کشورهای جهان وارد می‌کند و در صنایع فولاد به‌کار می‌برد.

 
اما ترکیه تنها در بازیافت فلزات رتبه نخست را ندارد بلکه بر اساس تازه‌ترین آمار، این کشور در بازیافت زباله‌های الکترونیکی نیز با قدرت عمل کرده و تاکنون ۴ هزار تن از زباله‌های الکترونیکی در ترکیه بازیافت شده است. بازیافت زباله الکترونیکی که ۱۲ سال پیش در ترکیه آغاز شد در حال حاضر به یکی از صنایعی تبدیل شده که به اقتصاد این کشور کمک می‌کند. بنا بر اظهار نظر کارشناسان ترک، این کشور امروز می‌تواند زباله‌های الکترونیکی را تا ۹۵ درصد مورد بازیافت قرار دهد.

اما ترکیه برای پیشرفت بیشتر تنها به این‌کار راضی نبود و خبرهای جدیدی که از این کشور به گوش می‌رسد گویای آن است که ترک‌ها زباله‌های الکترونیکی را از کشورهای مختلفی مانند آلمان، عربستان سعودی و جمهوری آذربایجان وارد کرده و مورد بازیافت قرار می‌دهند. قصد ترکیه از این کار، کسب مقام نخست این صنعت به نظر می‌رسد و از سوی دیگر به این وسیله سالانه میلیاردها دلار سرمایه را به چرخه اقتصادی کشور خود وارد می‌کند.

 
نکته جالبی که در بازیافت مواد الکترونیکی به چشم می‌خورد، این است که بسیاری از مواقع در فرآیند بازیافت دستگاه‌های الکترونیکی مانند تلفن همراه، لپ‌تاپ و رایانه‌ها مقادیر چشمگیری طلا استخراج می‌شود که در صنایع دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. ترک‌ها که با چندین واسطه لوازم الکترونیکی مستهلک را به قیمتی ناچیز از کشورهای مختلف جهان ازجمله ایران می‌خرند در کارخانه‌های بازیافت علاوه بر طلا، آلیاژهای دیگر این تجهیزات فرسوده را مانند نقره و مس خارج می‌کنند.

 
بازیافت، صنعتی است که می‌تواند معیاری برای پیشرفت و توسعه هر کشور به شمار آید. در صف فواید زیاد بازیافت، صرفه‌جویی در مصرف انرژی بیش از دیگر فواید خودنمایی می‌کند، هرچند برای بازیافت مواد زاید هم نیاز به مقداری انرژی است اما انرژی لازم برای بازیافت زباله خیلی کمتر از انرژی مورد نیاز برای تولید محصولات جدید از مواد خام است. بازیافت پسماندها (چه در زمینه بازیافت فلزات باشد و چه بازیافت مواد الکترونیکی و حتی زباله‌های شهری) صنعتی تازه است که در کنار حفظ محیط‌ زیست باعث بازگشت دوباره سرمایه هر کشور می‌شود.

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان