طلا فلزی گرانبها و کمیاب است که همواره چشم بشر را به خود خیره کرده و بسیاری از معدنکاران بزرگ این فلز را به ثروت‌های فراوانی رسانده است.

علاوه بر استفاده زینتی از این فلز، از آن در بسیاری از صنایع دیگر مانند الکترونیک، شیشه‌ سازی و هوافضا هم استفاده می‌شود. با این حال شاید باور اینکه می‌توان از آن در علم پزشکی و تهیه دارو هم بهره جست کمی مشکل باشد. با این حال، امروزه محققان در پی یافتن کاربردهای جدید با اثرات مضر کمتر در بدن انسان و صرفه اقتصادی در ساخت تولیدات پزشکی هستند و تا حدی نیز در این راه به موفقیت‌هایی دست یافته‌اند به طوری که از طلا در درمان سرطان (با استفاده از خاصیت ضد تومور آن)، برای روکش دندان و نیز به عنوان ردیاب زیستی به‌ منظور ارسال دارو به محل موردنظر در بدن و... استفاده می‌کنند.

 
طلا در تاریخ پزشکی

 
طلا از دیرباز در رابطه با سلامت انسان نقش با اهمیتی داشته است و دانشمندان مختلف ایرانی نیز در مورد خواص درمانی طلا بسیار سخن گفته‌اند، ازجمله آنها می‌توان به این جملات اشاره کرد که: طلا فلزی است دارای طبیعت گرم و تر، به دل نیرو بخشیده و اگر با آن روی پوست داغ زنند عفونتی را به دنبال ندارد و نیز عنوان شده که سرمه کشیدن با میل طلا فواید زیادی دارد (کانی‌شناسی در ایران قدیم به نقل از سرالاسرار ابن سینا و الجماهر فی معرفه الجواهر ابوریحان ).

پزشکان ژاپنی نیز عقیده داشتند که اگر طلا را گرم کنند و به یکباره در آب سرد فرو برند، با خوردن این آب امراض بدن برطرف شده و شادابی روح را در پی دارد. مرکز زمین‌ شناسی امریکا به طور تفصیلی به تاریخچه استفاده طلا در پزشکی می‌پردازد. بنابر برخی از منابع، گفته می‌شود که پزشکان مصر تا از ۵ تا ۷ هزار سال پیش از میلاد حضرت مسیح (ع) اقدام به استفاده از طلا برای درمان بسیاری از بیماری‌ها می‌کرده‌اند. هنوز هم اجساد مومیایی شده زیادی را می‌توان مشاهده کرد که از دندان‌های مصنوعی ساخته شده از طلا استفاده می‌کرده‌اند.

چرا طلا به مصرف پزشکی می‌رسد؟

 
طلا ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاصی دارد که آن را از دیگر فلزات متمایز کرده است. چگالی آن بسیار بالا است. واکنش‌ پذیر نیست و پایداری بسیار زیادی در برابر هوازدگی دارد. طلا یکی از سازگارترین فلزات جهان است و حتی در صورتی که در بدن انسان به‌ کار گرفته شود، تاثیرات منفی از خود نشان نمی‌دهد. این عوامل باعث شده که طلا جایگاهی در علم پزشکی امروز پیدا کند. درحال‌حاضر، ۲/۲ درصد از طلای جهان به مصارف پزشکی و دندانپزشکی می‌رسد. با این حال، سهم آن در پیشبرد سلامت انسان‌ها و کاربردهای پزشکی‌اش در حال افزایش است.

البته هنوز هم بیشترین بخش از طلا صرف زیبایی و جواهرسازی می‌شود. مجله تخصصی «ژئولوژی» سهم جواهرسازی را در سبد مصرف طلا تا ۷۵ درصد هم برآورد می‌کند. اما با کمیاب‌تر شدن طلا و افزایش قیمت آن در آینده، به نظر می‌رسد که تقاضای بشر برای استفاده از طلا در جواهرسازی کاهش یابد و دیگر مصارف تخصصی آن مانند کاربردهایش در پزشکی افزایش یابد. ضمن آنکه کشورهای ثروتمندی چون امریکا، آلمان و انگلستان سعی‌شان بر این است که از مصارف غیرضروری طلا چون ساخت زیورآلات و اشیای زینتی کاسته و به مصارف صنعتی به ویژه الکترونیک و پزشکی آن بیفزایند و از آنجا که اکتشاف و استخراج طلا در کشورمان بخش ناچیزی را به خود اختصاص می‌دهد وجود مدیریت مصرف به منظور اولویت‌دهی به کاربردهای طلا امری لازم به نظر می‌رسد.

سازگاری بالای زیستی

 
طلا فلزی گرانبها در پزشکی است زیرا نه تنها اثرات نامطلوب و مضری در بدن انسان ندارد، بلکه به علت سازگاری بالای زیستی، قابلیت انعطاف‌ پذیری مناسب، پایداری در برابر خوردگی و نداشتن واکنش شیمیایی با بدن یکی از بهترین گزینه‌های پزشکان برای استفاده در بدن بیماران است. از طرفی، طلا هادی خوب جریان الکتریسیته است و بنابراین در زیر میکروسکوپ الکترونی به راحتی مشاهده شده و به خاطر نرمی، کار با آن( شکل دادن و مسطح کردن )در زیر میکروسکوپ الکترونی برای اعمال جراحی پیشرفته به آسانی انجام می‌شود.

از سیم‌ها و صفحات طلا برای رفع انسداد شرایین و تنظیم دوباره ضربان قلب در بیماری‌های قلبی فراوان استفاده می‌شود و به دلیل پایداری در برابر واکنش‌های باکتریایی، ماده‌ای مناسب برای جایگزنی پرده صماخ که در اثر عفونت باکتریایی دچار ضایعه شده و همچنین عاملی برای جلوگیری از عفونت دوباره در گوش داخلی به شمار می‌رود.

تزریق گوی‌های میکروسکوپی طلا در غده پروستات نیز از بروز زود هنگام سرطان در مردان جلوگیری می‌کند. استفاده از صفحات طلا در لایه‌های درونی دستگاه لیزر به‌ منظور تمرکز پرتو اشعه لیزر و تخریب سلول‌های سرطانی بدون وارد کردن صدمه به سلول‌های مجاور و درمان ضایعه‌های قلبی که دیگر از طریق عمل جراحی به نتیجه نمی‌رسند، نیز عملکردی مفید دارد. از دیگر کاربردهای جالب طلا در پزشکی تولید تراشه آزاد است.

این محصول، کپسول‌های دارویی هستند که به‌ وسیله غشای نازکی پوشیده می‌شوند و از طریق بلعیدن یا تزریق در سیاهرگ‌های بدن و کنترل آن از راه دور یا به صورت ردیاب‌های زیستی یا ریز پردازنده‌ها به وسیله پزشک یا خود بیمار به محل موردنظر هدایت می‌شود. این دارو برای نخستین‌ بار در موسسه فناوری ماساچوست ساخته شد و اکنون در مرحله آزمایشی به سر می‌برد. از طلا و ترکیبات آن در بهبود بیماری‌های مزمنی چون آرتریت روماتیسمی، آبله و سرخک نیز استفاده می‌کنند.

در مطالعات متعدد در دهه‌های گذشته تاثیر بکارگیری ترکیبات طلا در درمان سرطان مورد بررسی قرار گرفته است. «لئونگ پاگ هینگ» و همکارانش در دانشگاه دولتی سنگاپور کمپلکس جدیدی از طلا را برای تولید دارویی با خاصیت ضد توموری در درمان سرطان بدون وجود عارضه‌هایی چون داروهای مشابه کشف کردند.

کاربرد طلا در دندانپزشکی

 
کاربرد طلا در دندانپزشکی نیز به سازش‌ پذیری بالا، انعطاف‌ پذیری خوب و پایداری آن در برابر خوردگی شیمیایی باز می‌شود. البته از آنجا که طلا فلزی نرم است، از آلیاژ آن در تهیه سیم‌های ارتودنسی، روکش دندان و ماده پرکننده حفره‌های دندان استفاده می‌شود.

 
 گفتنی است که روکش طلا روی دندان هرگز تیره نشده و نیازی به جرم‌گیری ندارد، در ضمن دچار پوسیدگی نشده و با همان نرخ رشد مینای دندان منبسط می‌شود. (درتهیه آلیاژ طلا برای دندان پزشکی ۷۵-۶۰درصد طلا به همراه نقره، پالادینیوم و پلاتین به کار می‌رود. به این ترتیب حدود ۷۵درصد آن به فلزات گرانبها و مابقی به مس و روی اختصاص می‌یابد (طلا در دندانپزشکی به ۴ شکل زیر به‌کار می‌رود: فلز خالص به اشکال ورقه‌ای، پودر یا رشته‌های باریک، آلیاژ شکل گرفته به اشکال سیم‌ها و صفحات، آلیاژ برای قالب‌ گیری، ماده پرکننده تهیه شده از آلیاژ طلا.

طلا، درمان سرطان

 
تاکنون دانشمندان با تکیه بر طلا توانسته‌اند، علم پزشکی را تا حد زیادی بهبود ببخشند. با این حال، کاربرد طلا در پزشکی در انتهای راه نیست و هنوز هم به کمک آن، علم بشر در حال افزایش است. حمیدرضا بغیری، کارشناس مهندسی پزشکی می‌گوید: طلا علاوه بر آنکه به دلیل سازگاری با بدن انسان، در کاشت‌های داخل بدن استفاده زیادی از آن می‌شود، راه بشر را برای درمان سرطان هم باز می‌کند. وی برای اثبات سخن خود به مشکل کنونی داروهای ضدسرطان اشاره می‌کند. با آنکه تاکنون تعدادی دارو برای درمان سرطان و از بین بردن سلول‌های سرطانی ابداع شده‌اند، مشکل شناسایی و ردیابی «سلول‌های هدف» مانع از اثربخشی این داروها می‌شود.

این محقق دانشگاه ادامه می‌دهد: این داروها درحال‌حاضر علاوه بر آنکه سلول‌های سرطانی را پیدا کرده و آنها را از بین می‌برند، سلول‌های اطراف را هم نابود می‌کنند. با این حال، با پیشرفت علم نانو و استفاده از نانو ذرات فلزاتی مانند طلا و نقره این امیدواری وجود دارد که در آینده بتوان داروهای ضدسرطان را به طور دقیق و فقط به سلول‌های آسیب‌ دیده رساند. این دسته از تحقیقات در حال گسترش هستند و به عقیده بغیری تا چند سال آینده، حتی تبدیل به یک رشته جدید دانشگاهی و پژوهشی می‌شود: «تا ۵ یا ۶ سال دیگر شاهد رشته‌ای جدید در علم پزشکی خواهیم بود که با نام «دارورسانی»، انقلابی جدید در پزشکی و سلامت ایجاد می‌کند».

این کارشناس مهندسی پزشکی تصریح می‌کند: با پیشرفت این علم، «سیستم‌های رهایش دارو» هم کارآیی بسیار بالاتری خواهند داشت. از مهم‌ ترین مزایای این شیوه شامل توانایی حفظ غلظت دارو در حدی به نسبت ثابت برای مدتی مشخص، قابلیت تنظیم سرعت آزاد شدن دارو وابسته به محل دارورسانی، امکان رساندن دارو به یک عضو یا بافت خاص، توانایی رساندن چندین ماده دارویی با یک فرمولاسیون، امکان دارورسانی در ابعاد نانومتری و... است. در هر صورت، کاربرد چنین شیوه‌ای در علم پزشکی بدون استفاده از فلزات سازگاری مانند طلا و نقره امکانپذیر نیست.

 
بغیری در پایان گفت: البته لازم است به این نکته اشاره شود که کاربرد طلا و نقره در بدن به صورت نانو ذره است و به دلیل آنکه در اطراف آنها، بافت‌های بدن ایجاد می‌شوند، برخی از کاربردهای آن را در بدن به فلزات و آلیاژهای دیگری مانند فولاد ضد نزن واگذار می‌کنند. علاوه بر این موارد درحال‌حاضر از طلا در زخم‌های بیماران برای ترمیم سریع‌ تر هم استفاده می‌شود.

- مهدی نیکوئی-

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان