ترکیه و چین ۲کشوری هستند که همواره بیشترین کشته‌های جهان را در حوادث معدنی متحمل می‌شوند. انتظار می‌رود که با افزایش سهم معدن یک کشور در اقتصاد آن، میزان سوانح کاری و کشته‌های ناشی از آن هم افزایش یابد.

به گزارش استیل پدیا، این موضوع برای چین مصداق دارد، اما ترکیه چطور؟ این حوادث در حالی اتفاق می‌افتد که تولیدات معدنی ترکیه در مقایسه با کشورهایی مانند استرالیا، برزیل یا افریقای جنوبی بسیار کمتر است. با این حال، چرا میزان تلفات معدنی ترکیه بسیار بالاتر است؟

حوادث معدنی در ترکیه بیداد می‌کند

تعداد کشته‌های سوانح کاری ۹ ماه نخست امسال میلادی را ۱۳۱۷ نفر اعلام شده است. این رقم در سال ۲۰۱۴م به ۱۸۸۶ نفر رسیده بود. رقمی که با وجود کاهش، همچنان بسیار بالا است.

 
این گزارش از جان باختن ۱۰ معدنچی در ماه سپتامبر جاری خبر می‌دهد. معادن ترکیه یکی از خطرناک‌ ترین بخش‌های اقتصادی برای شاغلان این کشور است و در سال گذشته میلادی ۳۶۴ نفر را به دلیل انفجارهای معدنی به کام مرگ فرو برد.

 
از کشته‌های سال گذشته، ۳۰۱ نفر در فاجعه معدن «سوما» جان باختند. شدت این فاجعه به قدری زیاد بود و بازتاب خبری داشت که رییس‌ جمهور سابق و کنونی ترکیه مجبور شدند در دو برهه زمانی متفاوت به آن منطقه سفر کنند. تانر ایلدیز، وزیر انرژی ترکیه هم گفته بود هنگام وقوع حادثه ۷۸۷ نفر در معدن بودند.اتصال سیم برق باعث انفجار یک دستگاه برقی در معدن شد و به دنبال آن آتش‌ سوزی رخ داد. عبدالله گل، رییس‌ جمهوری ترکیه هم به استاندار مانیسا دستور داد از تمامی امکانات موجود برای کمک به معدنچیان استفاده کند. حادثه سوما بدترین اتفاق از سال ۲۰۰۲م به بعد نامیده شد.

 
اکنون ۱۸ ماه از آن حادثه می‌گذرد اما اتفاقات هنوز هم ادامه دارد. تنها چند هفته پیش بود که ۱۸معدنچی ترک در معدن شهر «ارمنک» جان خود را از دست دادند. چنین اتفاقاتی همواره در بخش معدن ترکیه وجود داشته است. به گفته وزیر کار ترکیه، در ۲ دهه گذشته حدود ۲ میلیون تن در نتیجه حوادث مربوط به کار در این کشور آسیب دیده‌اند.

 
فاروق چلیک گفت، از سال ۱۹۹۲ تا ۲۰۱۳م حدود ۲میلیون تن در نتیجه حوادث محیط کار آسیب دیده‌اند که از این تعداد ۲۴ هزار و ۵۵۹ تن جان باخته‌اند. ۴۶ هزار و ۳۵۸ تن دیگر از این کارگران نیز ازکار افتاده شده‌اند.

چین هم اسیر حوادث معدنی است

 
یکی از جدیدترین حوادث معدنی در چین به ۲ ماه پیش بازمی‌گردد. در آن اتفاق، ۱۱ معدنچی چینی در اعماق زمین گرفتار شده بودند که ۶ نفر از آنها پس از یک هفته نجات یافتند منابع امداد رسانی اعلام کردند این اتفاق بر اثر آب گرفتگی و ریزش معدن در اعماق زمین رخ داده بود.

 
از سرنوشت ۵ معدنچی دیگر، خبری به‌ دست نیامد. چین تلاش می‌کند تا استانداردهای کار در بخش معادن را بهبود بخشد، با این حال، هنوز هم بسیاری از کارگران معادن این کشور، گرفتار اتفاقات و حوادث معدنی می‌شوند. انفجارهای معدنی و آب‌گرفتگی معادن از عمده‌ترین دلایل مرگ آنها است؛ سال گذشته دست‌ کم ۹۳۱ معدنچی بر اثر سوانح مختلف در معادن این کشور کشته شدند.

 
چرا چین و ترکیه حادثه‌ خیز هستند؟

 
چین علاوه بر آنکه بزرگ ترین مصرف‌ کننده محصولات معدنی است، بزرگ ترین کشور معدنی جهان بوده و بیشترین معادن و صنایع معدنی در این کشور واقع شده است. با این حال، تولیدات معدنی ترکیه بسیار کمتر است و اگر تعداد حوادث معدنی براساس میزان تولیدات معدنی کشورها رخ می‌داد، پس از چین باید نام استرالیا، برزیل، افریقای جنوبی، شیلی، روسیه و ازبکستان را می‌شنیدیم. با این حال، معادن این کشورها بسیار امن‌تر از معادن ترکیه هستند. این موضوع را آمارهای بین‌المللی تایید می‌کنند.

 
زمانی که به زمینه فعالیت‌های معدنی چین و ترکیه و حوادث رخ داده توجه می‌کنیم، متوجه یک وجه مشترک می‌شویم. چین و ترکیه، از تولیدکنندگان بزرگ زغال‌ سنگ جهان هستند و بسیاری از حوادث معدنی هم در معادن زغال‌سنگ آنها اتفاق افتاده است. با این حال، حتی این موضوع هم نمی‌تواند دلیل اصلی کشته شدن معدنچیان بی‌گناه باشد. بنابر آمارهای «مرکز زمین‌ شناسی بریتانیا» و موسسه مطالعاتی «ورلد مینرال استاتیستیک» میزان تولید زغال‌ سنگ جهان در سال ۲۰۱۳م، به ۷/۹ میلیارد تن رسید که سهم چین از این مقدار تولید، نزدیک به ۳/۷ میلیارد تن بود (یعنی حدود ۴۷ درصد از تولید جهانی).

با این حال، تولید زغال‌ سنگ در ترکیه بسیار کمتر از چین و حتی بسیاری از کشورهای دیگر جهان بوده است (میزان تولید زغال‌سنگ ترکیه در این سال ۸۱/۶ میلیون تن بوده که این رقم برای کشوری مانند ایالات متحده امریکا به ۹۴۹ میلیون تن رسید).

 
در ازای استخراج هر یک میلیون تن زغال سنگ در ترکیه ۶ کارگر جانش را از دست می‌دهد. این رقم ۶ برابر مرگ معدنچیان در چین و ۳۰ برابر نرخ عادی در جهان است. نرخ مرگ معدنچیان در ترکیه تنها قابل قیاس با نرخ مرگ و میر آنها در اوائل قرن نوزدهم میلادی در اروپا و امریکا است. «سازمان بین‌المللی کار» در سال ۲۰۱۲م، این کشور را که خواستار پیوستن به اتحادیه اروپاست، از میان کشورهایی که بالاترین آمار کشته شدن کارگران در هنگام کار را دارند، در ردیف سوم قرار داد.

 
حقیقت آن است که با وجود آنکه زغال‌ سنگ یکی از خطرناک‌ ترین محصولات معدنی است و هر سال حوادث مختلفی در معادن آن روی می‌دهد، معادن ترکیه ویژگی‌هایی دارند که آنها را از بسیاری دیگر از معادن جهان هولناک‌ تر می‌کند: معادن زغال‌سنگ ترکیه علاوه بر زیرزمینی بودن (بر خلاف بسیاری از کشورها که زغال‌ سنگ را تنها از معادن روباز به‌ دست می‌آورند)، بسیار عمیق و فرسوده هم هستند. تا حدی که گاهی حتی ارتقای فناوری‌های مورد استفاده در آنها مانع از رخ دادن حوادث نمی‌شود. به عنوان مثال، معادن «سوما» که سال گذشته در آن حادثه انفجار رخ داد، با ۱۸۰۰ متر عمق یکی از معادن عمیق جهان و ترکیه به شمار می‌آید و عمق آن بیش از ۴ برابر ارتفاع برج میلاد است.

عواقب معدنکاری زیرزمینی

 
فعالیت معدنکاری به روش زیرزمینی، موافقان و مخالفان زیادی دارد. معایب آن شامل تخریب زمین، نشست زمین، دالان‌های رها شده، توده‌های انبوه از ضایعات که در سطح زمین انبار شده‌اند، انفجارهای معدنی، فروریختن‌ها و سیلاب است. این معایب با هزینه‌های بالای حفاری‌های زیرزمینی انطباق ندارد. این فرآیند نیازمند عملیات مکانیزه شده و تجهیزات پیشرفته است. علاوه بر ماشین‌ها، خطوط ریلی و نیروهای انسانی موردنیاز برای حفاری، نیاز به حجم بالایی از احتیاط و پیش‌نگری (به‌ ویژه تهویه معدن) دارد که بتوان ایمنی معدنچی‌ها را تامین کرد.

 
در این حال، می‌توان ادعا کرد که عمر معدنکاری زیرزمینی به انتها رسیده و تکنیک‌های معدنکاری سطحی جای خود را بیش از پیش در صنعت معدن جهان باز می‌کنند. در معدنکاری سطحی می‌توان با روش‌های اقتصادی‌تری اقدام به استخراج ذخایر زغال‌ سنگ کرد. یکی از مهم‌ترین مزایای این روش‌ها، صرفه‌جویی در زمان است. مهم‌ ترین دلایل کاهش زمان، نیاز نداشتن به حفاری‌های گسترده و انتقال خاکبرداری‌ها به سطح زمین است.

فعالیتی که معمولا زمان و البته انرژی زیادی را در گذشته به خود اختصاص می‌داد. معدنکاری سطحی بر خلاف حفاری‌های عمیق این امکان را فراهم می‌کند که به سرعت استخراج شروع شودبه علاوه میزان استخراج بسیار بالاتر و سطح آن نیز سریع‌تر است. خاکریزهای تولیدی این روش هم بسیار هموار و باثبات هستند و خطر نشست وجود ندارد ضمن اینکه به طور همزمان نیز امکان بهره‌ برداری از لایه‌های مجزا را فراهم می‌کند.

ایمنی معادن زغال‌ سنگ در ایران

 
مدیرعامل پیشین معادن گل‌گهرگفت: در معادن زیرزمینی به‌ ویژه معادن زغال‌ سنگ بیشترین خطرها وجود دارد و به همین دلیل است که ایمنی در فعالیت آنها حرف نخست را می‌زند. فناوری‌های نوین جهان در مقایسه با گذشته کمک بسیاری به افزایش ایمنی این معادن کرده‌اند. امروزه محیط کار معادن زغال‌ سنگ، ساده شده است. برای افزایش ایمنی و جلوگیری از ریزش سقف تونل‌ها هم دیگر از چوب استفاده نمی‌شود و از حفاظ‌های فلزی موسوم به «شیلد مکانیزه» استفاده می‌شود که تعداد حوادث را به میزان زیادی کاهش داده است.

 
سعید صمدی ادامه داد: از طرفی سیستم‌های اعلام گاز در گذشته دستی بود که اکنون پیشرفت بسیاری داشته‌اند. درحال‌ حاضر تمام شرایط کار به طور مرتب رصد می‌شوند و در صورت هر گونه تغییر، برای مقابله با حوادث اقدام می‌شود. با این حال، حوادث هنوز هم به صفر نرسیده است و در کشورهای بزرگ تولید کننده زغال‌ سنگ مانند چین و ترکیه، گاهی شاهد اتفاق‌ها ناگوار هستیم.

 
صمدی در پایان گفت: در هر صورت، وضعیت معادن زغال‌ سنگ ایران در مقایسه با کشورهای دیگر، مناسب نیست و باید بهبودهای زیادی در آن حاصل شود. با توجه به حجم اندک تولید زغال‌ سنگ در ایران، شرایط ساده‌تر استخراج و همچنین جدیدتر بودن معادن ایران در مقایسه با معادن کشورهای دیگر نباید در داخل کشور شاهد حوادث و تلفات معدنی باشیم. اتفاقاتی که گاهی در کشور رخ می‌دهد نشان‌ دهنده آن است که سطح ایمنی بسیار پایین است.

آینده ایمنی معادن زغال‌ سنگ

 
با توجه به آنکه معادن زغال‌ سنگ ایران، عمق بسیار کمتری نسبت به معادن کشورهایی مانند ترکیه دارند، به نظر می‌رسد که هنوز هم می‌توان ایمنی معادن را بهبود تجهیزات و فناوری‌های مورد استفاده در این معادن، افزایش داد. رفع تحریم‌ها و آمادگی کشورهایی مانند ترکیه و آلمان برای سرمایه‌ گذاری در معادن زغال‌ سنگ ایران موجب روشن‌تر شدن آینده ایمنی در بخش معدنی کشور می‌شود.

 
مهدی کرباسیان، رییس هیات عامل ایمیدرو هم به تازگی از تامین تجهیزات ایمنی معادن زغال‌ سنگ بخش خصوصی در کشور خبر داد و اظهار کرد: نخستین تجهیزات ایمنی این معادن را وارد کرده‌ایم تا با وام چند ساله و سود کم در اختیار معادن قرار بگیرد.

 
وی ادامه داد ایمنی معادن به ویژه معادن زغال‌سنگ جزو اولویت‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت است؛ در همین زمینه پروژه‌ای از سوی معاونت معدنی وزارتخانه و به‌ویژه ایمیدرو با اتحادیه معادن زغال‌ سنگ به صورت مشترک تهیه شده که نخستین گام آن تامین تجهیزات ایمنی است. این برنامه حاکی از آن است که بخش عمده‌ای از حوادث رخ داده در معادن زغال‌ سنگ به‌ دلیل رعایت نکردن ایمنی از سوی کارگران اتفاق می‌افتد، در نتیجه مجهز شدن کارگران از اولویت بیشتری برخوردار است. ادامه این اقدامات، بدون شک موجب پدید آمدن محیطی ایمن‌تر در معادن کشور خواهد شد.

- مهدی نیکوئی-

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان