«اوایل کارم متوجه می‌شدم که برای آقایان، معدنکاری یک زن غیرقابل هضم است و اگر یک خانمی بخواهد در این محیط سخت کار کند باید کشش بدنی لازم را داشته باشد اما الان کمی اوضاع بهتر شده است.» مهناز میرزایی، اولین بانوی معدنکار ایران است که هم‌اکنون رئیس معدن سراپرده شهرستان کوهبنان کرمان است.

او که متولد سال 1359 است و تحصیکرده مهندسی معدن، 10 سال از فعالیتش در این حوزه می‌گذرد که با وجود پشت سر گذاشتن دغدغه‌های متعدد به معدنکاری زغال‌سنگ پرداخته و خودش می‌گوید هیچ‌گاه کم نیاورده است. اگرچه در آغاز کارش مردان معدنکار قبولش نداشتند اما حالا دیگر او را مدیر خود می‌دانند. میرزایی یکی از دو بانوی معدنکار موفقی است که در همایش روز معدن سخنرانی خواهد کرد و به همین بهانه اقتصادنیوز در گفت‌وگویی با او به نقش و جایگاه پژوهش‌های دانشگاهی در فعالیت‌های معدنی پرداخته است. او معتقد است: پیوند دانشگاه و بخش معدن علاوه بر تقویت دانش معدنکاران، راندمان تولید را هم بالا می‌برد.

*حال که در آستانه برگزاری همایش روز معدن هستیم، نقش دانشگاه و مطالعات نسل دانشگاهی کشور را عرصه معدن چطور می‌بینید؟ چقدر از پژوهش‌های دانشگاهی در پروژه‌های معدنی استفاده می‌شود؟

با توجه به حوزه‌ای که در آن فعالیت دارم، متاسفانه در معادن زغال‌سنگ و معدن‌های دیگر ایران زیاد از پژوهش‌ها و تجربیات دانشگاهیان استفاده نمی‌شود و به شخصا رابطه مناسبی بین این دو حس نکردم. در واقع باید گفت رابطه دانشگاه با صنعت مخصوصا بخش معدن بسیار ضعیف و کمرنگ است. از نگاه‌های علمی و مهندسی دانشگاه‌ها برای بهره‌برداری معادن کم استفاده می‌شود در صورتی که اگر از تجربیات و مطالعات این کارشناسان در فعالیت‌های معدنی استفاده شود، میزان ذخایر بهره‌برداری شده در معادن افزایش می‌یابد. در همایش روز معدن قصد دارم با تاکید بر این موضوع به موانع و محدودیت‌های خاصی که برای خانم‌ها در بخش معدن مخصوصا معادن زیرزمینی مانند زغال‌سنگ است، بپردازم.

* با برگزاری چنین همایشی و گرامیداشت این روز، پل ارتباطی معادن با دانشگاه‌ها چقدر تقویت می‌شود؟
این موضوع بستگی به پیگیری مسوولان و دانشگاه‌ها دارد. در واقع برای تحقق اهداف ارتباط دانشگاه و معدنکاری باید یک کمیسیونی ترتیب داده شود که شرایط را برای فعالیت معادن در چهارچوب‌های پژوهشی فراهم کند و این زنجیره را حفظ کند. معدنکاران کشور باید با نگاه علمی‌تری فعالیت معدنی انجام دهند تا اینکه تئوری کار کنند. در واقع نیاز امروز بخش معدن تقویت کارهای علمی است. در حال حاضر دانشگاه‌ها کار عملی به دانشجویان ارائه نمی‌کند و دانشجو پس از اتمام تحصیل خود، تازه زمانی که وارد کار مرتبط با رشته تحصیلی‌اش می‌شود، خیلی از مسائل برایش در حین کار قابل درک نیست. بنابراین معتقدم باید بیشتر تلاش شود تجربه تحصیلکرده‌های بخش معدن را با افزایش دوران کارآموزی تقویت شود. حتی این موضوع در سال‌های اخیر بحرانی‌تر شده و نسبت به دوره‌ای که من در این رشته تحصیل کرده‌ام، شرایط متفاوت‌تر شده است. الان بسیاری از مسائل در دانشگاه‌ها تئوری ارائه می‌شود تا عملی. به شخصا دیدم دانشجویی که مشغول تحصیل در مقطع دکترای معدن است هنوز معدنی را نیامده و از نزدیک با کارگاه استخراجی معادن آشنا نشده است.

*فکر می‌کنید چه اتفاقی افتاده که چنین فاصله‌ای بین نسل‌های دانشگاهی کشور افتاده است؟
به نظرم الان دوره‌های کارآموزی و عملی که برای دانشجویان گذاشته می‌شود بسیار کمرنگ‌ شده است. گاهی از اوقات پایان‌نامه‌هایی به دانشجوها می‌دهند که ترجمه است و کار ترجمه به لحاظ یادگیری و تجربه دانشجو را برای معدنکاری به خوبی تربیت نمی‌کند. دانشجویی دیدم قصد بلند کردن سنگ‌آهن دارد و تصور درستی از وزن آن حین جابجایی ندارد غیر از چند رقم حفظی. سنگ را بلند کرده و دستش توان حمل آن را نداشته است. بنابراین آن چیزی که در ذهنش بوده در عمل یکی از آب در نیامده است. یک موضوع جالب و تعجب‌آور برایتان تعریف کنم. چند روز پیش دو نفر از تحصیلکرده‌های دکترای معدن برای اولین بار وارد کارگاه استخراجی معدن زغال‌سنگ سراپرده شدند و یکی از آنها حالش بد شد و دیگری نتوانست بماند. در حالی که هر دو آقا بودند و خانم‌ نبودند. مقاومت نکردن آنها خارج از انتظار بود. برایم بسیار قضیه تعجب‌آوری بود. فردی که دکترای معدن دارد و هیچ تماسی با ذخایر معدنی و استخراج از معادن از نزدیک نداشته باشد. واقعا باعث تاسف است.

*با توجه به اینکه در رشته مهندسی معدن محدودیت‌هایی برای تحصیل خانم‌‌ها است، به عنوان زنی که این سختی‌ها و موانع را پشت سر گذاشته، یک بانوی معدنکار در ایران چه دغدغه‌هایی دارد؟
من برای اولین بار سال 84 وارد معدن شدم و تاکنون 10 سال است که در این حوزه فعالیت دارد. اوایل کارم متوجه می‌شدم که برای آقایان، معدنکاری یک زن غیرقابل هضم است و اگر یک خانمی بخواهد در این محیط سخت کار کند باید کشش بدنی لازم را داشته باشد و از سویی با فرهنگ کارگری در این زمینه سر و کله بزند. در واقع تا حدودی کارگران معدن نمی‌توانستند این موضوع را بپذیرند و برایشان سخت بود. اما الان کمی اوضاع بهتر شده و پس از ورود من، چند سالی است می‌بینم کمی نگاه‌ها به فعالیت زنان در این عرصه بهتر شده است. من الان به عنوان سرپرست معدن زغال‌سنگ سراپرده نظارت تمامی امورات را عهده‌دار هستم و پرسنل باید زیر نظر من وظایف مشخص شده خود را انجام دهند. بنابراین این موضوع نشان می‌دهد تا حدی کارگران مرد معدن توانسته‌اند با قضیه کنار بیایند. بنابراین اگر زنان هم به فعالیت معدنی علاقه‌مند هستند، باید توانایی خود را اثبات کنند و در معدنکاری کم نیارند. به هر حال کار در معادن زیرزمینی شرایط سختی دارد و توانایی لازم را برای ورود به تونل و کارگاه‌‌ها می‌خواهد. از طرف دیگر باید طوری برخورد کرد که به لحاظ فرهنگی با کارگران به مشکل برنخورد. به خانم‌های ‌‌مهندسی که در این رشته تحصیل می‌کنند توصیه می‌کنم علاقه و پشتکار داشته باشند و تا می‌توانند کم نیارند. در حقیقت ثابت کنند برای موفقیت در معدنکاری لازم نیست حتما مرد بود.

* زغال‌کاری در ایران یک قدمت 40 ساله دارد و اولین دانش و مهارت استخراج زغال‌سنگ را روس‌ها به ایرانی‌ها آموزش دادند، نسل ماهر این عرصه به نوعی روبه انقراض است و در بسیاری از معادن این ضعف در روش‌های استخراجی دیده شده است. به نظرتان این خلا چطور پر می‌شود؟
بله. دقیقا. الان متاسفانه همان روش‌هایی که در 40 سال پیش روس‌ها به ایرانی‌ها یاد دادند و از آن زمان به جا مانده است، استفاده می‌شود و اکنون بیشتر معادن کرمان چنین مشکلی را دارند. در حالی که اگر سیستم مکانیزاسیون در معادن راه‌اندازی شود، هم بهره‌وری در کار بالا می‌رود و هم راندمان تولید زغال افزایش می‌یابد. در حال حاضر معادن زغال‌سنگ، معادن زیرزمینی پرهزینه‌ای محسوب می‌شوند که دربه لحاظ هزینه تولید با معادن دیگر قابل قیاس نیست. معادن زغال با معادن فلزی بسیار تفاوت دارد و نیروی انسانی متخصصی می‌خواهد که اگر پروژه‌هایی برای پر کردن چنین خلایی در روش‌های نوین استخراج تعریف شود، معادن زغالسنگ کشور توان پیشرفت و افزایش تولید و بهره‌وری را خواهد داشت. موضوع دیگر در معادن زغال‌سنگ، تجهیزات کافی است که معدن زغال‌سنگ سراپرده با تولید ماهانه 4 یا 5 هزار تن در بخش ایمنی مشکلاتی در تامین تهویه‌ دارد. خودسوزی‌های بسیاری که ناشی از گرمایش خود به خودی زغال‌سنگ است در معدن سراپرده بسیار اتفاق می‌افتد اما توانستیم تمامی آنها را مهار کنیم و شاید در ابتدا به دلیل خودسوزی‌ها کارگاه‌ها را تعطیل کرده باشیم اما پس از مدتی آغاز بکار کردیم و خودسوزی‌ها را رفع کردیم. اگر تعداد کپسول‌های اکسیژن به اندازه کافی در معدن وجود داشته باشد، کارگران معدن به لحاظ تنفسی مشکلی برایشان پیش نخواهد آمد و از سویی فراهم کردن وسایل مهار خودسوزی در معادن لازم است. خودسوزی در معدن سراپرده بوده که یک سال طول کشیده اما منجر به حادثه‌ای نشده و به لحاظ ایمنی مشکلی پیش نیامده است. در اصل جلوگیری از این حوادث را تنها می‌توان با وسایل ایمنی لازم و تجربه پرسنل محقق کرد. تمامی کارگران در دوره‌هایی آموزش دیده‌اند و شرط ورود آنها آشنایی مقدماتی با محیط کارشان بوده است. آنها کارگران معدن زغال‌سنگ سراپرده می‌دانند زمانی که گاز زیاد از حد بالا می‌رود یا ریزش و خودسوزی احتمال دارد رخ دهد چه اقداماتی باید انجام دهند. در طول کار هر سال دوره‌های آموزشی برای آنها برگزار می‌شود. ولی از نگاه من مهمترین موضوع در معدنکاری معادن زیرزمینی تجربه کارگر است.

*شما در حال حاضر چند پرسنل دارید و چند نفر از آنها خانم هستند؟
100 تا 110 نفر تعداد نیروی انسانی معدن زغال‌سنگ سراپرده است که فقط من در بین آنها زن هستم به غیر از دو سه نفری که در کادر اداری معدن مشغول هستند. (می خندد) امیدوارم روزی تعداد خانم های این معدن بیشتر شود و نگاه ها مثبت.

استیل پدیا خبر صنعت معدن فوق را از اقتصاد نیوز بازتاب نموده است.