بررسی تنگناهای اکتشافات معدنی در کشور از موضوعات بسیار مهم و با اهمیتی است که باید برای تداوم توسعه فعالیت‌های معدنی بیش از گذشته به آن بها داده شود.

در واقع این بخش به عنوان نخستین حلقه فعالیت‌های معدنی از اهمیت بسیاری برخوردار است و باید برای حل مشکلات آن اقدامات راهگشا انجام شود. در همین زمینه گفت‌وگویی با کورش شعبانی، نایب‌ رییس سازمان نظام مهندسی معدن استان تهران انجام شد.

در حال‌ حاضر مهم‌ ترین مشکلات بخش خصوصی در زمینه اکتشاف چیست؟

 
از مهم‌ ترین مشکلات بخش خصوصی در زمینه اکتشاف، نبود حمایت معنوی دولت از فعالیت‌های اکتشافی است. البته فرض می‌کنیم که بخش خصوصی نیاز به حمایت مالی ندارد! در چند سال اخیر این نبود حمایت مشکلات بسیاری را برای فعالان بخش معدن به ویژه در بخش خصوصی، به وجود آورده است. باید این نکته را در نظر داشت که معادن انفال و قسمتی از اموال تمام مردم ایران هستند که به‌ وسیله دولت مدیریت می‌شود.

مکتشف در واقع یک مستاجر است که موظف به پرداخت اجاره بهای معدن در زمان مقرر و همچنین نگهداری مناسب از معدن است. این اجاره بها همان حقوق دولتی است اما مشکلات مستاجر(مکتشف) از زمان شروع فعالیت‌های معدنی پس از پی جویی اولیه و از هنگام ثبت محدوده و قبل از انجام آغاز مطالعات اکتشافی شروع می‌شود.

 
مکتشف در زمان اخذ مجوزها چه طور می‌تواند بخشی از مشکلات پیش روی خود را کاهش دهد؟

 
از روز نخست که سرمایه‌ گذار عنوان بخش خصوصی محدوده‌ای را با هزینه خود پس از پی‌جویی اولیه، برای ثبت و انجام مطالعات اکتشافی مناسب دانسته و فعالیت را آغاز می‌کند، خود مسئول تمام مراحل کاری است.در هنگام اخذ مجوزها و دریافت پاسخ استعلام‌های لازم، مکتشف باید با ابتکار عمل خود، استعلام‌های متعدد را پیگیری کرده و پاسخ مثبت آنها را برای صدور پروانه اکتشاف به سازمان استان مورد نظر ارائه دهد. در این مرحله مشکلات پیش رو افزایش می‌یابد. به عنوان مثال ممکن است محدوده مورد نظر در مرتع قرار گرفته باشد.

دامداران جواز مرتع در این محدوده را از چند ده سال پیش دارند حتی ممکن است که دیگر از دامداری هم خبری نباشد، اما مکتشف باید از همه آنها رضایت بگیرد. اداره راه و ترابری از مکتشف نقشه راه‌های معدن و محل کار و بهره‌ برداری معدن را می‌خواهد، همچنین برای کار در یک محدوده منابع طبیعی تنها اجازه فعالیت در یک هکتار را به مکتشف می‌دهد، این در حالی است که تنها در این مساحت باید عملیات نقشه برداری و محل سینه کارهای معدن مشخص شود.البته هنوز چند سال مانده که معلوم شود معدن کجاست، اما !! چگونه؟!

 
پس از دریافت پاسخ استعلام‌ها، مکتشف با چه چالش دیگری مواجه می‌شود؟

 
در صورت پاسخ مثبت استعلام‌ های لازم، قرار است پروانه اکتشاف صادر شود و حال موضوعی دیگر به نام تعرفه اکتشاف پیش روی مکتشف قرار می‌گیرد. آیا اکتشاف با این ریسک بالا و مشکلات عدیده و نبود حمایت‌ها لازم از سوی دولت به نتیجه می‌رسد؟ شاید هیچ وقت به نتیجه نرسد و شما سرمایه‌ تان را از دست بدهید. نکته جالب این است که پس از پرداخت تعرفه اکتشاف و صدور گواهی کشف با مشکل دیگری مواجه می‌شویم. بعضی از دوستان‌مان که هم رشته و هم دانشگاهی ما هم بودند و حالا مسئولیتی بر عهده دارند و نماینده دولت شده‌اند یا کارشناسان استان هستند، در زیر قرارداد اجاره مان (پروانه اکتشاف) می‌نویسند، رفع هر گونه مشکلات محلی به عهده مکتشف است؟

 
مشکل دیگر اینکه گاهی در زمان اکتشاف مردم محلی، با استفاده از روش‌های مختلف، قسمتی از هزینه‌های ثابت و جاری زندگی‌شان را از مکتشف می‌خواهند، در حالی که او هنوز درآمدی ندارد و باید بسته به وسعت محدوده اکتشافی و نوع ماده معدنی و... چند صد میلیون تومان خرج کند، تازه تعرفه اکتشاف را هم پرداخت کرده از سویی دیگر برای سال دوم اکتشاف، تعرفه اکتشاف ۱/۲ برابر شده و آن را نیز باید پرداخت کند تا شاید آن محدوده چند سال دیگر تبدیل به معدن شود و بعد از صرف هزینه‌های بسیار برای خرید ماشین‌ آلات معدنی، آماده‌ سازی معدن، استخراج، فرآوری، بازاریابی و... حال معدن برای بهره‌ برداری آماده است و درآمد ایجاد می‌کند. البته در این زمان استفاده از افراد بومی و روستاییان منطقه برای فعالیت در معدن هم برای معدنکار اقتصادی‌ تر است و هم برای بومیان منطقه ایجاد درآمد می‌کند.

 
برای حل این مشکلات چه راهکارهایی وجود دارد؟

 
راهکارهایی در این زمینه وجود دارد که به برخی از آنها می‌توان اشاره کرد. در زمینه اکتشاف بخش دولتی باید، قسمت عمده‌ای از فعالیت‌های اکتشافی پایه را به عنوان یک وظیفه حاکمیتی انجام دهد. باید گفت که میزان و سرعت اکتشافات پایه با بودجه‌های دولتی در سال‌های اخیر به دلیل کم شدن بودجه‌های عمرانی کم شده است.

 
این بخش از فعالیت‌های معدنی یعنی اکتشاف از پرریسک‌ ترین بخش‌ها در چرخه فعالیت‌های معدنی است و در اصل دولت باید در این زمینه زیرساخت‌ها را با سرمایه‌های دولتی آماده کند. مطالعات زمین شناسی در مقیاس‌های بزرگتر که اساس فعالیت‌های معدنی خواهد بود، انجام مطالعات ژئوفیزیک هوایی در تمامی مناطق اولویت‌دار کشور و مطالعات تکمیلی ژئوشیمی در مقیاس‌های مناسب و... و قراردادن آن در اختیار مکتشف، می‌تواند قسمتی از فعالیت‌های زیر بنایی دولت باشد.

همچنین در زمینه اخذ مجوزها، رها کردن مکتشف در میان سازمان‌ها، نبود حمایت، فرآیند بسیار طولانی و گاهی بی‌ نتیجه درباره اخذ مجوزهای لازم را به دنبال خواهد داشت.این در حالی است که سازمان‌های استانها این مجوزها را بهتر و سریع‌ تر می‌توانند بگیرد. این کار از طریق پنجره واحد و دولت الکترونیک قابل اجراست. از سویی دیگر در زمینه تعرفه اکتشاف که به واقع یکی از مشکلات اساسی بر سر راه اکتشاف است، باید تجدید نظر شود. اکتشاف ریسک بالایی دارد. سرمایه‌گذار چگونه هم این ریسک را بپذیرد هم تعرفه اکتشاف بدهد؟ شاید بهتر باشد برای مهلت قانونی اکتشاف تعرفه‌ای دریافت نشود و در صورت طولانی شدن اکتشاف خارج از آن زمان، تعرفه‌ای حتی بیشتر در نظر گرفته شود.

در ادامه می‌توان گفت، آماده کردن زیرساخت‌های فرهنگی و کار روی بحث‌های فرهنگی درباره فعالیت‌های معدنکاری بسیار حائز اهمیت است. برای فرهنگ‌ سازی پیشنهاد می‌شود، دفتری در روابط عمومی سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت استان‌ها با یک کارشناس محلی آشنا به زبان و فرهنگ مردم بومی، تاسیس شود که کارش معرفی دارنده پروانه اکتشاف به روستاییان و به نوعی تحویل دادن محدوده اکتشافی در منطقه، به دارنده پروانه اکتشاف باشد.از مشکلات دیگر در بخش اکتشاف، نیروی انسانی است. فارغ‌ التحصیلان توانمندی داریم که متاسفانه تجربه عملی زیادی ندارند. می‌توانیم از تجربیات کشورهای صاحب نام در اکتشاف مواد معدنی، استفاده کرده و علم روز را وارد کشور کنیم و روش‌های نوین را در اکتشاف یاد بگیریم.

در این زمینه شرکت ملی صنایع مس از کارشناسان بسیار رده بالای جهانی برای آموزش روش‌های نوین در زمینه اکتشافات مس، برای برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای کارشناسان و مشاوران خود، استفاده می‌کند که جای تقدیر دارد.  در انتها باید گفت همانطور که می‌دانید کشورمان ایران، با دارا بودن نزدیک به ۶۷ نوع ماده معدنی و قرار داشتن در بین ۱۰ کشور نخست معدن خیز دنیا، دسترسی به آب‌های آزاد و البته نیروی انسانی جوان و تحصیلکرده، ظرفیت بسیار بالایی را برای تبدیل شدن به یک کشور معدنی دارد. با کمی حمایت از سرمایه‌ گذاران در بخش معدن به‌ ویژه بخش اکتشاف می‌توانیم باعث شکوفایی هر چه بیشتر معدن و معدنکاری به‌ ویژه در دوره پس از تحریم بشویم.

 
هم‌ اکنون به دلیل نداشتن بانک اطلاعات کامل در باره اکتشافات پایه، نبود حمایت‌های همه جانبه، حتی در قوانین معدنی، بالا بودن ریسک اکتشاف را در کشور ما به مراتب پرریسک‌ تر می‌کند، بنابراین سرمایه‌ گذاران داخلی و خارجی به صورت پراکنده و کم‌انگیزه به بخش اکتشاف معادن ورود می‌کنند. حتی می‌توان با برنامه‌ ریزی و کمتر کردن ریسک اکتشاف با حمایت‌های دولتی، سرمایه‌های کوچک که در دست مردم سرگردان است را هر چه بیشتر و ساماندهی شده و در قالب سرمایه‌ گذاری‌های متمرکز، وارد بخش اکتشاف معادن کشور کرد.

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان