دکتر بهرام شکوری دست بر روی مشکلات فرآوری سنگ آهن در ایران گذاشت و به برند نبودن سنگ آهن ایران، عدم آشنایی برخی معدنکاران با علوم معدنی و بالابودن قیمت تمام شده ماده معدنی در کشور پرداخت.

موشکافی مشکلات موجود در چرخه سنگ آهن ایران

آقای شکوری هم اکنون چه موانعی پیش روی تولید و فرآوری سنگ آهن در ایران است؟

متاسفانه در ایران برای تولید و فرآوری اکثر مواد معدنی و نه فقط سنگ آهن، با مشکلات مشابهی مواجه هستیم و این مشکلات نه به علت فقدان دانش بلکه به علت فقدان تکنولوژی‌ های بهینه برای تولید و فراوری مواد معدنی است. در کشورهای پیشرفته دانش و تکنولوژی هم‌ پای یکدیگر رشد می‌یابند و موجب بهبود کیفیت و کاهش هزینه ‌های تمام شده محصول می‌شوند. آنچه واضح و مبره است این است که در برخی از معادن ما، استفاده از تکنولوژی‌ های پیشرفته دنیا کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و در بخش استخراج معادن همگونی مناسبی در آرایش و چیدمان ماشین‌آلات بخش تولید دیده نمی‌شود.

در بخش فرآوری نیز به همین صورت با تکیه بر روش‌های پشین، فرآوری انجام می‌شود. این مشکلات اگر چه هنوز مانع حرکت چرخ فعالیت معادن و کارخانجات فرآوری نشده اما ادامه حیات آن‌ها را با مشکل جدی مواجه می‌نماید. به عنوان مثال افت بیش از 50 درصدی قیمت سنگ آهن از سال 2013 تا به امروز، بسیاری از شرکت ‌های سنگ آهنی را با مشکل جدی مواجه کرده و بسیاری از معادن کوچک را تعطیل کرده اما شرکت ‌های بزرگی همچون واله و بی‌اچ‌ پی بیلتون هم چنان به عنوان بزرگ ترین تولید کنندگان سنگ آهن به استخراج و صادرات خود ادامه داده‌اند و حتی ظرفیت خود را افزایش داده‌اند چرا که با وجود این افت شدید قیمت، این شرکت‌ ها کماکان به علت قیمت تمام شده پایین همچنان سودآور هستند. قیمت تمام شده پایین در این شرکت‌ها به علت استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا، مکانیزه بودن سیستم استخراج و مدیریت صحیح منابع و بهینه‌ سازی هزینه‌ها است.

به نظر می رسد معادن دولتی سنگ آهن وضعیت متفاوتی نسبت به معادن خصوصی داشته باشد؟

معادن با عیار بالای 55 درصد اصولاً در اختیار دولت است و با ذخایر بسیار بالا که عمدتاً کارخانجات پرعیارسازی هم در این معادن موجود بوده و سنگ آهن با عیار بالا را ارائه می‌کنند. معادن بخش خصوصی از ذخایر کمتر و عیار پائین‌تر برخورداند و بسیاری از این معادن توان مالی جهت احداث کارخانجات پرعیارسازی را ندارند، بنابراین محصولات این معادن سنگ آهن دانه بندی با عیار پائین‌تر است. البته این بدان معنی نیست که معادن بخش خصوصی فقط عیار پائین تولید می‌کنند.

از آنجایی که کارخانجات فولاد سازی سنگ آهن پرعیار را مصرف می‌کنند محصولات معادن بخش خصوصی نیاز به فراوری بیشتر دارد و احداث کارخانجات برای این معادن لازم بوده که اگر بخواهیم هم اکنون تصمیم به راه اندازی یک کارخانه کنسانتره‌سازی با مقیاس متوسط به بالا بگیریم حداقل 2 سال جهت فاز ساخت و فاز اولیه بهره برداری این طرح‌ها نیاز است. سیاست‌ گذاری‌های ناپایدار و بازدارنده داخلی همچون اخذ بهره مالکانه از معادن و خریداری سنگ آهن به قیمتی کمتر از قیمت جهانی در بازار داخل مانع از تداوم تولید این محصول به عنوان حلقه‌ی اولیه تولید فولاد شده است.

مشکلات فوق و عدم توازن تقسیم سود در زنجیره ارزش سنگ آهن تا فولاد سبب شده تا تولید سنگ آهن برای مصارف داخلی صرفه اقتصادی نداشته باشد و معدن داران را به سمت فروش و صادرات محصولات خود با قیمت‌های نازل جهانی ببرد.

به نظر می رسد شما برای چرخه سنگ آهن یک وضعیت بحرانی ترسیم کرده اید؛ چه عواملی در به وجود آمدن این شرایط تاثیرگذار بوده است؟

عواملی هم چون کاهش قیمت جهانی سنگ آهن، نوسانات نرخ ارز، برند نبودن سنگ آهن ایران، تحریم‌ها و مسائل سیاسی، عدم آشنایی برخی معدنکاران با علوم معدنی و تصمیم‌ گیری‌های عجولانه و غیرکارشناسی، همه این عوامل دست به دست هم داده و شرایط بحرانی را برای چرخه سنگ آهن در کشور ایجاد کرده است. در حالت کلی عوامل ذیل در اوضاع فعلی سنگ آهن تأثیر بسیاری دارد:

1-  بالابودن قیمت تمام شده ماده معدنی در کشور

بالابودن قیمت ماده معدنی در کشور را می‌توان به خاطر بالا بودن هزینه‌ های حمل و نقل و عدم راندمان در تولید ماده معدنی دانست. طبق آمارهای ارائه شده می‌توان گفت که حدود 25درصد صادرات وزنی کشور اختصاص به سنگ آهن دارد که با این وجود هنوز زیرساخت‌ های لازم جهت حمل و نقل این محصول به وجود نیامده و معادن سنگ آهن هزینه گزافی بابت حمل محصولات خود تا بنادر صادراتی کشور می‌ پردازند و به علت آنکه این محصول با قیمت جهانی صادر می‌گردد حاشیه سود بسیار ناچیزی را برای تولید کنندگان سنگ آهن در بر دارد.

جهت ایجاد بستر مناسب حمل و نقل در کشور راهکارهایی از جمله ایجاد تشکلی مختص حمل و نقل زمینی سنگ آهن در ایران، ایجاد مرکزی جهت سرویس دهی حمل و نقل به خریداران سنگ آهن، گسترش حمل و نقل ریلی مناسب مختص سنگ آهن در کشور و توسعه بندرگاه ‌های کشور مانند بندر چابهار جهت رونق حمل دریایی پیشنهاد می‌گردد.

2-  نوسانات نرخ ارز

در سال ‌های گذشته نوسانات نرخ تورم بسیار بیشتر از نرخ ارز بوده اما روند این نوسانات صعودی بوده است و این موضوع باعث شده تا نتوان برنامه‌ریزی بلند مدت برای پروژه‌ها انجام داد دولت به عنوان کنترل‌ کننده این بحث نقش بسیار موثری در شناورسازی نرخ ارز داشته و با برنامه‌ای مدون می‌تواند منافع صادرکنندگان و وارد کنندگان را باهم ببیند.

3-  برند نبودن سنگ آهن ایران

به دلیل عدم معرفی مناسب سنگ آهن ایران به جامعه جهانی، امروزه قیمت سنگ آهن ایران از کشورهای همجوار مانند هند حداقل 10دلار پائین‌تر در بازار جهانی معامله می‌گردد بسیاری از دلالان، سنگ آهن ایران را خریداری کرده و به نام بار سنگ آهن هند در کشور چین با چندین دلار بالاتر عرضه می‌کنند عدم انسجام کافی در بین معدنکاران سنگ آهن کشور و عدم حمایت از انجمن سنگ آهن ایران به عنوان معرف سنگ آهن ایران در جهان خود باعث شده تا نتوان سنگ آهن ایران را در بازار جهانی به عنوان محصول منحصر به فرد عرضه نمود.

4-  تحریم ها و مسائل سیاسی

فقدان اعتماد جامعه جهانی به ایران و عدم ارائه گشایش‌های اعتباری از جمله LC و مشکلات معدنداران نسبت به پذیرش آن و عدم رعایت قول و قرارها توسط دلالان چینی در قراردادهای سنگ آهن ایران، عدم آشنایی جامعه جهانی نسبت به ایران به عنوان یک کشور تاثیرگذار در منطقه، عدم زیرساخت‌های سیاسی مناسب در روابط بین المللی ایرانیان با کشورهای دیگر، عدم دسترسی مناسب به ماشین‌آلات و تکنولوژی روز دنیا و پرداخت هزینه ‌های گزاف جهت تهیه ماشین‌آلات مستعمل از واسطه های خارجی و.... باعث گردیده تا شرایط تولید کنندگان ماده معدنی در کشور زیاد مناسب نباشد که امیدواریم در پساتحریم بر این مشکلات فائق آییم.

5-  عدم آشنایی برخی معدنکاران با علوم معدنی

در کشورهای پیشرفته دنیا دانش فنی و نیروهای متخصص به عنوان سرمایه‌های واحدهای تولیدی در نظر گرفته می‌شوند و حقوق و مزایای آن‌ها در هزینه‌های سرمایه‌گذاری ثابت طرح‌ها لحاظ می‌شود، عدم رغبت جامعه معدنکاری سنتی برای به خدمت گرفتن نیروهای متخصص، عدم صرف هزینه جهت اکتشاف بهتر ماده معدنی و شناسایی هر چه بهتر ذخایر معدنی، عدم وجود طرح مناسب فنی جهت استخراج معدن و جلوگیری از هدر رفت سرمایه ملی، عدم راندمان مناسب در بکارگیری ماشین‌آلات و نحوه توزیع ماشین‌آلات و عدم تناسب در میزان تولید و نحوه استفاده از نوع و تعداد ماشین‌آلات و.... باعث گردیده تا علاوه بر کاهش بهره وری، قیمت تمام شده محصول معدنی در کشور بالاتر از نرم استاندارد باشد.

6-  تصمیم گیری‌های عجولانه و غیرکارشناسی

عدم ارائه نقشه راه و عدم برنامه‌ریزی بلند مدت و تحمیل هزینه‌های اضافی به معادن، عدم ثبات در تصمیم‌ گیری ‌های دولتمردان و منتشر نمودن صحبت‌های غیرکارشناسی و ایجاد التهابات کاذب در بازار اقتصادی، عدم مدیریت صحیح در سیستم یکپارچه معدنی در کشور، نامشخص بودن نیازهای واحدهای صنعتی کشور به مواد معدنی جهت تدوین برنامه‌ ریزی تولید بخش معدن، وضع قوانین آنی بدون در نظر گرفتن عواقب ناشی از آن به بدنه اقتصاد کشور، جلوگیری از صادرات مواد معدنی و عدم حمایت خرید این محصولات توسط سازمان‌ها و بخش‌های داخلی، عدم حضور بین کشورهای معدنی جهان در تجارت جهانی که خود باعث جلوگیری از برند شدن در بازار شده است و.... باعث ایجاد تنش و ورود التهابات اضافی به چرخه تولید سنگ آهن در کشور شده است.

پیشنها شما برای ارتقای جایگاه جهانی ایران را در تولید سنگ آهن چیست؟

در این شرایط دو راهکار اساسی برای خروج از وضعیت پیش آمده پیشنهاد می‌گردد. اول، افزایش تناژ تولید و دوم، معرفی سنگ آهن ایران به جهان. این دو فاکتور در کنار افزایش بهره­وری در تولید می‌تواند نقش ایران را در بین کشورهای تولید کننده سنگ آهن در جهان پر رنگ‌تر نماید و قیمت سنگ آهن ایران را که در حال حاضر حدود 10 دلار پائین‌تر از کشورهای صاحب برند می باشد، به قیمت واقعی خود نزدیک کند. در شرایط فعلی به هیچ عنوان دولت نباید از صادرات سنگ آهن جلوگیری کند چون صنایع داخل جهت پذیرش سنگ‌آهن ظرفیت محدود دارند اما معدنداران برای جبران خسارت از رکود قیمت حتماً باید با افزایش تولید و صادرات، این رکود را جبران نمایند.

استیل پدیا | مرجع خبر و تحلیل صنعت فولاد ایران و جهان